Тод индэр
Р.Раш: Төрийн сүлд, дууны үг, аяыг өөрчлөх гээд олоогүй. Ц.Дамдинсүрэн гуайн үг дээр ганц нэг үг өөрчлөгдсөн байх
Лувсангийн Пүрэвдорж: Шинэ Үндсэн хууль нь монголын улс төр, гүн ухаан, хууль цааз, эдийн засаг, ёс суртахуун, соёл иргэншлийн шинжлэх ухааны томоохон цогц бүтээл
Би Говь-Алтай аймгийн Хасагжаргалан суманд төрсөн, малчин айлын хүүхэд. Бага, дунд сургуульд суугаагүй, эцэг, эхтэйгээ мал маллаж байгаад цэрэгт татагдаж, хугацаат алба хааж байгаад офицерын сургуульд орсон. Тус сургуулиа төгсөөд офицер болж, цэргийн анги салбарт ажиллаж байгаад ЗХУ-ын цэрэг-улс төрийн академид явж, таван жил суралцан төгсөж ирээд цэргийн улс төрийн ажил хийсэн.
Ийнхүү жагсаалын цэргээс Батлан хамгаалах яамны дэд сайд, Армийн улс төрийн газрын дарга хүртэл байлдагчаас генерал цолтойгоор 34 жил тасралтгүй алба хаасан.
1990 онд Ардын Их Хурлын депутатаар сонгогдож, ардчилсан Үндсэн хууль хэлэлцэн батлах үйл хэрэгт оролцсон юм. Монгол Улсын төр, нийгмийн байгууллыг бүхэлд нь өөрчилж, цаашдын замналыг тодорхойлж заасан шинэ Үндсэн хууль бол монголын улс төр, гүн ухаан, хууль цааз, эдийн засаг, ёс суртахуун, соёл иргэншлийн шинжлэх ухааны томоохон цогц бүтээл гэж би боддог. Энэ Үндсэн хууль монгол үндэстнийг улс төр, нийгмийн төдийгүй ухаарал сэтгэлгээний цоо шинэ орчинд аж төрөх нөхцөлийг бий болгосон юм. Чухамхүү энэ Үндсэн хуулийг мөрдсөний үр дүнд Монгол Улс хариас хараат бус, жинхэнэ бие даан бүрэн тусгаар тогтнож, монгол хүн эх орныхоо бүрэн эрхэт эзэн, эрх чөлөөтэй иргэн болсныг хэн ч үгүйсгэж чадахгүй биз ээ.
Шинэ Үндсэн хуулийг орон даяар бүх нийтээр хэлэлцсэн хийгээд Их Хурал 76 хоног радио, телевизээр шууд нэвтрүүлэн хэлэлцсэн явц хүртэл монголын нийгмийг соён гэгээрүүлэх томоохон үйл хэрэг болсон гэвэл хэтийдэхгүй л болов уу. Өмнөх хаалттай нийгэмд ийм юмыг бид үзэх нь атугай дуулаа ч үгүй байсныг нуух хэрэггүй. Ингэж монголын ард түмний санаа сэтгэл, оюун ухаан шингэсэн Үндсэн хуулийг баталсан билээ.
Хорин жилийн тэртээ депутат бид нар АИХ-ын Их танхимд 430-лаа Үндсэн хуулиа баталж байсан. Харамсалтай нь миний анд сайн нөхөр алба нэгт генерал, үзэг нэгт яруу найрагч Пүрэвийн Мөнхдорж Үндсэн хууль ид хэлэлцэж байхад төрийн түшээгийн суудал дээрээ зуурдаар нас нөгчиж, АИХ-ын танхим тэр аяараа уй гашууд автаж билээ. Цэл залуу, авьяас билэгтэй, аяс нөхөрсөг сайхан хүн байсан нь санаанд тодхон үлджээ.
Монгол төрийн үйл хэрэг, нийгмийн хамаг ёсыг бүхэлд нь төгс, цогц тохинуулах бүрэн чадамжтай энэ Үндсэн хуулийг ухаарч хэрэгжүүлэхэд бидний оюун ухааны хийгээд ёс зүйн чинээ чадал, өдгөө баахан дутаж байх шиг санагддаг.
Р.Раш: Амьдрал өөрөө зөрчлийг хэрхэн шийдвэрлэхээс хамаардаг учраас бүхэлдээ Үндсэн хууль олон хүний оюун санаа шингэсэн агуу хууль юм
Улс орны хөгжлийн хууль, эрх зүйн суурь үндэс болох одоогийн Үндсэн хуулийг батлалцах завшаан надад тохиосонд би бэлэгшээж явдаг. Үндсэн хуулийн төслийг Улсын Бага Хурал боловсруулж, Ардын Их Хуралд оруулж хэлэлцүүлсэн юм. АИХ анх 10 хоног хуралдана гэж ажлаа төлөвлөөд 76 хоногг хуралдаж, 76 гишүүнтэй УИХ-ыг байгуулж төрийн эрхийг түүгээр бариулахаар шийдсэн билээ.
Анх орж ирсэн төсөл нь “Их цааз” нэртэй байсан. Албан ёсны тогтоол шийдвэр гэж гараагүй, гэхдээ л Чимэд гуайг Үндсэн хуулийн эх баригч гэж үзэцгээж байв. Улсын Бага Хурлын даргаар тэр үед Р.Гончигдорж, орлогчоор К.3ардыхан, нарийн бичгийн даргаар Б.Чимид нар, Төрийн байгуулалтын байнгын хороог С.Баяр, Эдийн засгийн байнгын хороог М.Энхсайхан, Хууль зүйн байнгын хороог Д.Лүндээжанцан нар ажиллаж, толгойлж байв. Миний бие энэ бүгдийг тоочин бичихийн учир нь манай нам анхнаасаа л улс орон дахь улс төрийн нөхцөл байдал, хүчний харьцааг зөв үнэлж холбогдох шийдвэр гаргаж чаддаг байсан гэж тэмдэглэх гэсэн хэрэг.
Тухайн үед АИХ, АИХ-ын Тэргүүлэгчид, Засгийн газрыг манай намын гишүүд толгойлж байв. Нам дээр ярьж байгаад УБХ-ын даргын албыг залуучуудад өгөх нь зүйтэй гэж үзээд С.Зориг, Р.Гончигдорж хоёр өрсөлдөж Гончигдорж нь болсон юм. МАХН-ын даргаар ажиллаж байсан Г.Очирбат, Б.Даш-Ёндон нар үнэхээр улс орны улс төрийн судасны цохилтыг барьж атгаж чадаж байжээ гэж би боддог. Ж.Батмөнх дарга санал гаргаж улс төрийн товчоо өөрөө огцорсон, МАХН Үндсэн хуулийн заалт болох удирдан чиглүүлэх дүрээсээ өөрөө татгалзсан зэргээр төр, засгийн шинэчлэлийг Үндсэн хуулийн аргаар хийх нөхцөлийг бий болгосон. Ингэж шинэ Үндсэн хууль аятайхан гарах нөхцөл байдлыг МАХН бүрдүүлсэн юм.
Үндсэн хуулийн төслийг бүх ард түмнээр хэлэлцүүлж, намын бүх шатны байгууллагууд ярилцаж дүгнэлтээ гаргаж байлаа. Гадаадын олон орон тэр дундаа эх газрын Герман, Франц зэрэг орнуудын үндсэн хуулиудыг сайн судалсан гэж төсөл санаачлагчид депутат бидэнд танилцуулж байв. Тэр үед одоонгийнх шиг англи хэл төдийлөн дэлгэрээгүй байсан учир орос хэл дээр орчуулагдсаныг уншиж судалж байлаа.
Үндсэн хуулийн нэр, улсын нэр, төрийн сүлд, туг далбаа, төрийн дуулал зэрэг дээр их л маргацгааж байж билээ. Ерөнхийдөө социализмын үед хэрэглэж байсан нэр томъёоноос зайлсхийх гэж хичээж байсан. Гэхдээ манжийн үе рүү хэтэрхий хэлбийчих гээд байна гэж үзээд голоор нь явсан юм даг. Лав л улсын нэрийн хувьд “ард” гэсэн үгнээс тэгж жийрхээд байвал “БНМУ” гэж нэрлэе гэсэн дундын хувилбар болох саналыг Лүндээжанцан депутат дэвшүүлж байсан. Ярьж байгаад Бүгд Найрамдах гэдэг үгийг өөр тийш нь оруулж Монгол Улс гэдэг үгээр тогтоож байлаа.
Төрийн сүлд гэхэд л Өүлэн эхийн дүртэй, таван сум атгасан янз бүрийн толгойтой шувууны хэлбэртэй зурагнууд зааланд үзэсгэлэн болж гарч байсан. Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байя, парламентын засаглалтай болъё гэж нэлээд маргасны эцэст “Монгол Улсын Их Хурал бол төрийн эрх барих дээд байгууллага мөн бөгөөд хууль тогтоох эрх мэдлийг гагцхүү Улсын Их Хурал хадгална" гэж тогтоосон юм даг. Хоёр танхимтай байя, АИХ дээд танхим нь, Улсын Бага хурал нь доод танхим нь болог гэцгээж байв. Миний бие ч энэ саналыг дэмжиж байсан санагдана. Сүүлийн үед Бат-Үүл гишүүн үүнийг нэлээн ярих шиг болсон. УИХ-ын гишүүдийн тоон дээр их маргалдаж байсан. Депутат н.Ядамсүрэн 112 байлгая гэж зүтгүүлж байв. Михайлд нэг бодол байна даа гэж би тэр үед бодож байж билээ. Одоогийн 100 болгоё гэдгийг л хэлж байсан бололтойдог оо. С.Баяр депутат засаглал хуваах онол практикийн асуудлаар жинтэй үг хэлж, зааланд нөлөөлж байсан.
Төрийн сүлд, дууны үг, аяыг өөрчлөх гээд олоогүй. Ц.Дамдинсүрэн гуайн үг дээр ганц нэг үг өөрчлөгдсөн байх. Сүүлд нь охиноос нь тэрийг дургүйцсэн, маягтай зүйл сонинд нийтлэгдсэн шиг санагдана. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн бүрэн эрхийг УИХ тогтооно гэж оруулсан. Манайхны зарим нь түүнийг өнөөдөр дээр үеийн улс төрийн товчоо маягаар ойлгох гээд байгаа нь буруу.
Р.Гончигдорж зэрэг олон депутатууд хүний эрх, эрх чөлөө болон бусад асуудпуудаар санал дэвшүүлж төслөө хамгаалж идэвхтэй оролцож байлаа.
Бага хурлын эдийн засгийн байнгьн хороо газар хувьчлах асуудлыг ихэд чармайсан. Ер нь газрыг иргэдэд хувьчлахгүй бол зах зээлийн нийгмийг байгуулж чадахгүй гэж үзсэн. Гэхдээ бэлчээрийг хувьд өгч болохгүй, энэ бол улсын тусгаар тогтнолтой холбоотой асуудал, газрын хэвлийн баялаг, ой мод, ус, ан амьтан төрийн өмч байна гэж тогтсон.Нэгэнт хувьчлагдсан газрыг хураан авч болохгүй, хэрэв төр авах тохиодолд нөхөн олговор олгох хэрэгтэй гэж депутат н.Балдан-Очир ярьж байсныг санаж байна.
Өнөөдөр тэр нь олон хүний амь, амьдралд хэрэг болоод явж байх жишээтэй. Дашбалбар агсан газрыг хувьд өгч болохгүй, улсын тусгаар тогтнол алдагдана гэж үзэж байв. Мальн хошуу хаашаа эргэхийг бага зэрэг гадарладгийн хувьд би ч бэлчээр улсынх байх ёстой гэж санал нэмэрлэж байсан. Эмэгтэйчүүд, гэр бүлийн асуудлаар депутат Д.Мөнхөө ажил хэрэгч саналуудыг удаа дараа хэлж, улсын нийслэлийг Улаанбаатар гэж өнөөгийнхөөр нь нь үлдээхээр Энэбиш агсан зүтүүлж байв. Тэр үед “дэд бүтэц” гэдэг үг монгол хэлний зүйд орж ирээгүй байсан учир зам харилцаа гэдэг үгийг хавчуулая гэж ярьж байснаа санаж байна.
Үндсэн хуулийг бичихэд Үндсэн хуулийн ажлын хэсэг чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Ардын хяналт, прокурорын ерөнхий хяналтыг зогсоосон нь арай эртэдсэн асуудал гэж боддог. Бараг цөмөөр хяналтад дургүйцсэн тэр үед депутат н.Молом тайлбарлаад дийлээгүй юм даг. Хэрэв ардын хяналтын ажил түр боловч үргэлжилсэн бол өмч хувьчлал тэгж их самуурахгүй байсан болов уу.
Иргэн хүн оршин амьдрах газраа өөрөө сонгож тогтооно гэж байгаа. Энэ томьёолол Үндсэн хуулийн онолын хувьд маргаангүй зөв. Гэхдээ зам харилцаа, зах зээл, эрүүл мэнд, боловсрол орон нутагт олигтой хөгжиж чадаагүй өнөөгийн нөхцөлд хүн амьн төвлөрөл нийслэлд хэт ихсэх зэрэг зөрчлүүд гарч байна.
Амьдрал өөрөө зөрчлийг хэрхэн шийдвэрлэхээс хамаардаг учраас бүхэлдээ Үндсэн хууль олон хүний оюун санаа шингэсэн агуу хууль юм.
Эх сурвалж: Ардчилсан Үндсэн хууль тогтоогчид /2012 он/
Тод индэр
2024 оны онцлох хүүхдүүдэд шагнал гардууллаа
“Оны онцлох хүүхэд-2024” шагнал гардуулах ёслолын ажиллагаа Төрийн ордонд боллоо. Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөл, Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжил, хамгааллын ерөнхий газраас “Оны онцлох хүүхэд” шагналын эздийг 32 дахь жилдээ шалгаруулав.
Монгол Улсын Шадар сайд Т.Доржханд, Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалан нар 2024 оны шилдэг хүүхдүүдэд батламж гардуулав. Шадар сайд Т.Доржханд шилдгээр шалгарсан хүүхдүүдийн хичээл зүтгэл, авьяас билиг, эр зоригоор бахархаж буйгаа илэрхийлээд хүсэл мөрөөдлийнхөө эзэн болж, Монгол Улсын хөгжилд илүү их амжилт гаргахыг ерөөлөө.
2024 онд үндэсний болон олон улс, тив дэлхийн түвшинд оюун ухаан, сурлага, урлаг, уран бүтээл, спорт, байгаль хамгаалал, эх орны түүх, соёл, өв уламжлал, хүмүүнлэг энэрэнгүй, сайн үйлс, хүүхдийн оролцооны байгууллагын манлайлагч хүүхэд, техник сэтгэлгээ, багийн амжилт гэсэн 10 номинацид үндэсний хэмжээнд 1678 хүүхэд өрсөлдсөнөөс онцгой амжилт гарган эх орныхоо нэрийг өндөрт өргөн, үе тэнгийнхнээ манлайлсан 73 хүүхдийг 2024 оны “ОНЫ ОНЦЛОХ ХҮҮХЭД”-ээр шалгаруулсан байна.
Техник сэтгэлгээ, шинэ санал, санаачилга, бүтээлч байдал төрөл
Дорноговь аймгийн Сайншанд сумын хоёдугаар ЕБС-ийн 9Б ангийн сурагч Б.ПҮРЭВСҮРЭН,
Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумын 1 дүгээр сургуулийн 11Б ангийн сурагч Ц.НАРАНБОЛОР,
Нийслэлийн “Сэлбэ” олон улсын сургуулийн 11А ангийн сурагч Г.САЙНЦАГ
Сурлагын амжилт төрөл
Дархан-Уул аймаг Дархан сумын “Эмпати” сургуулийн 12Б ангийн сурагч Т.СУВД,
Нийслэлийн “Эрхэт Эрдэм” сургуулийн 12А ангийн сурагч Ч.ИРМҮҮН,
Баян-Өлгий аймгийн Өлгий сумын “Дарын” ЕБС-ийн 10В ангийн сурагч Ш.УЛПАН
Оюун ухааны спортын төрөл
Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын “Оюуны ирээдүй” сургуулийн 9-4 дүгээр ангийн сурагч Э.ҮҮРИЙНЦОЛМОН,
Архангай аймгийн Эрдэнэбулган сумын Ерөнхий боловсролын 1 дүгээр сургуулийн 7А ангийн сурагч Б.ГАНХҮҮ,
Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын Ерөнхий боловсролын 1 дүгээр сургуулийн 12А ангийн сурагч А.ОЮУН-ЭРДЭНЭ,
Нийслэлийн Ерөнхий боловсролын 11 дүгээр сургуулийн 8Б ангийн сурагч Н.ТҮВШИНБАЯР,
Нийслэлийн “Оюут” бага сургуулийн 5А ангийн сурагч Г.ДЭЛГЭРМАА,
Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын Ерөнхий боловсролын Эрдмийн далай сургуулийн 2А ангийн сурагч Н.АЗ-ЭРДЭНЭ
Урлаг, уран бүтээлийн төрөл
Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын 5 дугаар ЕБС-ийн 12Г ангийн сурагч Б.АНУЖИН,
Нийслэлийн 14 дүгээр ЕБС-ийн 11А ангийн сурагч О.ХҮСЛЭН,
Монгол Улсын хөгжим бүжгийн консерватори сургуулийн Сонгодог хөгжмийн сургуулийн Төгөлдөр хуурын 8А ангийн сурагч Б.ЭНХСАРУУЛ,
Монгол Улсын Консерватори сургуулийн Сонгодог бүжгийн 10В ангийн сурагч Ү.АНАР,
Нийслэлийн “Үй цай” сургуулийн 7А ангийн сурагч Э.АРУУХАН-ҮЖИН,
Нийслэлийн “Амжилт Кибер” сургуулийн 12-2 ангийн сурагч О.ЭГШИГЛЭНТ-ОД,
Нийслэлийн “Амжилт Кибер” сургуулийн 12-2 ангийн сурагч С.БИШРЭЛ
Хүмүүнлэг энэрэнгүй, сайн үйлс төрөл
Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сумын Ерөнхий боловсролын “Номуундалай” сургуулийн 12Д ангийн сурагч Т.БАЯСГАЛАН,
Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын Ерөнхий боловсролын 31 дүгээр сургуулийн 8Б ангийн сурагч Н.МӨНХБААТАР,
Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын Ерөнхий боловсролын 31 дүгээр сургуулийн 10Б ангийн сурагч Э.ГАНЦООЖ,
Нийслэлийн “Арвис” ЕБС-ийн 12А ангийн сурагч Б.СОЛОНГО
Биеийн тамир, спорт төрөл
Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын Ерөнхий боловсролын “Ирээдүйн одод” сургуулийн 12А ангийн сурагч Д.ДАГВАДОРЖ,
Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын Ерөнхий боловсролын 31 дүгээр сургуулийн 9Б ангийн сурагч Н.ЧИНСЭТГЭЛ,
Нийслэлийн Ерөнхий боловсролын 2 дугаар сургуулийн 12А ангийн сурагч Т.АРИУНЗАЯА,
Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын Ерөнхий боловсролын Орхон сургуулийн 10А ангийн сурагч Э.АНУДАРЬ,
Завхан аймгийн Эрдэнэхайрхан сумын Ерөнхий боловсролын сургуулийн 9А ангийн сурагч Б.САЙННЯМБУУ,
Төв аймгийн Зуун мод сумын Ерөнхий боловсролын Хүмүүн цогцолбор сургуулийн 9Г ангийн сурагч Б.БУЯНХИШИГ
Говьсүмбэр аймаг Сүмбэр сумын Ерөнхий боловсролын Лаборатори 5 дугаар сургуулийн 10В ангийн сурагч Д.ҮҮРЦАЙХ,
Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын Ерөнхий боловсролын 1 дүгээр сургуулийн 9Б ангийн сурагч А.БААТАРЦОЛ,
Дорноговь аймгийн Сайншанд сумын Ерөнхий боловсролын 6 дугаар сургуулийн 8Б ангийн сурагч М.ӨЭЛҮН,
Төв аймгийн Зуун мод сумын Ерөнхий боловсролын 5 дугаар сургуулийн 8В ангийн сурагч Ш.НАМУУНДАРЬ,
Увс аймгийн Улаангом сумын Ерөнхий боловсролын 2 дугаар сургуулийн 11Е ангийн сурагч Н.СУМЪЯАБАЗАР ,
Нийслэлийн Ерөнхий боловсролын Оюуны ундраа сургуулийн 12-1 ангийн сурагч Б.АМГАЛАНБААТАР,
Нийслэлийн Ерөнхий боловсролын 40 дүгээр сургуулийн 12А ангийн сурагч Р.МӨНХ-ОД,
Нийслэлийн “Орчлон” сургуулийн 11Б ангийн сурагч Э.АНИМА,
Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын Лаборатори 5 дугаар сургуулийн 5Б ангийн сурагч Н.ЧИМЭДЛХАМ
Монгол түүх, соёл, өв уламжлалыг өвлөн тээгч төрөл
Архангай аймгийн Эрдэнэмандал сумын Ерөнхий боловсролын сургуулийн 12А ангийн сурагч Ө.БҮРЭНБААТАР,
Баянхонгор аймгийн Номгон ахлах сургуулийн 7Г ангийн сурагч Т.ТЭМҮҮЛЭН,
Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын Од сургуулийн 12-1 ангийн сурагч Д.НОМИНЗУЛ,
Өвөрхангай аймгийн Бат-Өлзий сумын Ерөнхий боловсролын 2 дугаар сургуулийн 12А ангийн сурагч Ч.ТҮВШИНЖАРГАЛ,
Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын Ерөнхий боловсролын сургуулийн 5Б ангийн сурагч Ү.ЭМҮЖИН,
Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумын Ерөнхий боловсролын Хэрлэн 1 дүгээр сургуулийн 12Б ангийн сурагч З.АЛТАНБАГАНА
Байгаль хамгаалал, эрүүл аюулгүй орчин төрөл
Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын Дархан Эмпати сургуулийн 12А ангийн сурагч Э.ТҮВШИНЗАЯА,
Увс аймгийн Улаангом сумын Ерөнхий боловсролын 4 дүгээр сургуулийн 12Б ангийн сурагч Д.БАГАХҮҮ,
Нийслэлийн “Шинэ эхлэл” сургуулийн 12 дугаар ангийн сурагч Б.ЭНХЖИН
Хүүхдийн оролцооны өөрийн удирдлагын байгууллага төрөл
Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сумын Ерөнхий боловсролын “Соого сейкео” ахлах сургуулийн 12Б ангийн сурагч Ө.ДОЛЖИНСҮРЭН,
Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумын Ерөнхий боловсролын “Тэмүүжин” сургуулийн 11Г ангийн сурагч Б.НОМИНЖИН,
Нийслэлийн Г.В.Плехановын нэрэмжит Оросын Эдийн Засгийн Их сургуулийн Улаанбаатар дахь салбар сургуулийн 9В ангийн сурагч Х.ЦОЛМОН
Багийн амжилт төрөл
Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын Ерөнхий боловсролын “Оюуны ирээдүй” сургуулийн 11-6 ангийн сурагч Г.ЭНХДӨЛ, А.ЛХАМ-ЭРДЭНЭ /Бүжгийн спорт/,
Өвөрхангай аймгийн Арвайхээр сумын Ерөнхий боловсролын 2 дугаар сургуулийн “СОЁМБО БАГ“ /14 гишүүнтэй/,
Нийслэлийн Ерөнхий боловсролын Эрдмийн хөтөч 58 дугаар сургуулийн БОЛОР ШИГТГЭЭ-3 хамтлаг /7 гишүүнтэй/
Тод индэр
М.Золбоо: Авто замын нүхэн гарц бол хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах инженерийн байгууламж юм
Нийслэл Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах хүрээнд төмөр зам доогуур авто замын нүхэн гарц шинээр барьж байгуулах төслийг хэрэгжүүлж буй. Таван шарын гарам, Геологийн төв лабораторийн уулзвар, “Хермес” төвийн төмөр замын зоорь, Нарны зам болон Их хүрээний гудамжны уулзвар гэсэн дөрвөн байршилд нүхэн гарц байгуулахаар төлөвлөж, зураг төсөл, барилга угсралтын ажлыг эхлүүлсэн бөгөөд эхний ээлж буюу Сонгинохайрхан дүүргийн Таван шарын нүхэн гарцыг өнгөрсөн 9 дүгээр сард ашиглалтанд оруулсан. Дараагийн төслүүдийн ажлын явц, хэрэгжилтийн талаар “Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах НТХН”-ийн авто замын инженер М.Золбоогоос тодрууллаа.
-Авто замын түгжрэлийг бууруулахад чиглэсэн мега төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд хамгийн их тулгамддаг асуудал нь газар чөлөөлөлтийн ажил болохыг мэргэжилтнүүд дурддаг. Тэгвэл төмөр замын доогуур нүхэн гарц барих төслийн тухайд газар чөлөөлөлтийн ажилд хэр зэрэг хугацаа зарцуулж байна вэ?
-Төлөвлөлтгүйгээр олон жилийн турш эмх замбараагүй газар олгосноос үүдсэн хохирлыг өнөөдрийн Улаанбаатарын түгжрэлээс харж болно. Төмөр зам доогуур нүхэн гарц барих төслийг хэрэгжүүлэхэд ч зам, гарц гаргах боломжгүй байдалтай нүүр тулдаг. Гэхдээ бид төслийг шуурхай явуулах үүднээс аж ахуйн нэгж байгууллагуудтай байнга зөвшилцөн ажиллаж байна. Тухайлбал, Геологийн төв лабораторийн уулзвар дахь нүхэн гарцын төслийг хэрэгжүүлэх явцад 20 нэгж талбар өртсөн. Үүнээс зургаан нэгж талбарыг чөлөөлж гэрээ хийгээд байна. Үлдсэн талбарт нь нөхөх олговор олгох зэрэг иргэн, аж ахуйн нэгжүүдтэй зөвшилцөх ажил үргэлжилж байгаа. Эдгээр ажилд чирэгдэл учруулахгүйгээр зөвшилцөж газраа чөлөөлж өгсөн компани, иргэд ч бий. Мөн шүүхийн маргаан үүсгэсэн тохиолдол ч гарсан. Харин Геологийн төв лабораторийн байршлын хувьд, хоёр урсгалтай, дөрвөн эгнээтэй байхаар төлөвлөгдсөн. Өнөөдрийн байдлаар хойноос урагш зорчих хэсгийн тунелийн төмөр бетон хийцлэл дууссан. Ирэх хавар гэхэд урдаас хойшоо чиглэлийн тунель хийгдэнэ.
-Хермес төвийн байршлын хувьд?
-Тус байршлын газар чөлөөлөлтийн ажил ерөнхийдөө дууссан гэж хэлж болно. Бүтээн байгуулалт буюу тунелийн их биеийн төмөр бетон хийцлэлийн ажил дууссан. Ирэх хавар дулааны шугам сүлжээ шилжүүлгийн ажлыг хийсний дараа урьдчилан бэлтгэсэн технологийн дагуу түлхэх технологиор төмөр замын доор байршуулна. Дараагийн ажил бол Нарны зам болон Их хүрээний гудамжны уулзварт барих нүхэн гарцын төсөл юм. Одоогоор зураг төслийн ажил хийгдэж байна.
-Төмөр зам доогуурх авто замын нүхэн гарц гэдэг нь цогцоороо ямар ойлголт вэ?
-Олон нийтийн дунд нийтлэг ташаа ойлголт байгаа нь вагон зам доогуур нүх ухаад зам барьчихсан мэт ярьдаг. Тийм биш л дээ. Нүхэн гарцын бүтээн байгуулалт бол их бие тунель, холбоос авто замууд, гэрлэн дохио, явган хүний нэг түвшний гарц болон төмөр замтай өөр түвшинд огтлолцох гарц, босоо, хэвтээ замын тэмдэг тэмдэглэгээ, ус зайлуулах систем, мэдээлэл холбооны шугам сүлжээ, дулаан, цахилгаан, шилэн кабель зэрэг зам, замын байгууламжийн цогц ойлголт юм.
Нүхэн гарц доогуур инженерийн шугам сүлжээний ажил өрнөдөг. Тухайлбал, үерийн ус хаанаас орж болзошгүйг урьдчилан тооцоолж, түүнийг зайлуулах, хөөх насос хэрэгтэй. Таван шарын нүхэн гарцын хувьд, тус бүр нь 1400 м/куб ус шахах хүчин чадалтай, 3 хос насос байршуулсан. Бүх нүхэн гарцуудад яг ийм ус зайлуулах систем хийгдэнэ. Хамгийн чухал нь төмөр зам доогуурх нүхэн гарц бол хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг бүрэн хангах инженерийн байгууламж юм.
-Таван шарын нүхэн гарцын ажил бүрэн дууссан уу?
-Уг нүхэн гарц нь хоногт 32500 машин нэвтрүүлэх хүчин чадалтай 169 м/урт, 5м өргөн байгууламж юм. Одоогоор гүйцэтгэл 90 гаруй хувьтай байна. Явган хүний гарцын зохион байгуулалт, гэрэлтүүлгийн ажил удахгүй шинэчлэгдэж, ашиглалтад орно.
-Таван шарын нүхэн гарцын төсөл ашиглалтад орсноос хойш тус байршилд түгжрэл нэмэгдсэн тухай гомдол их байна. Энэ талаар мэдээлэл өгөөч?
-Хотоос гарах хөдөлгөөн саадгүй үргэлжилж байгаа. Хот руу орох чиглэлийн гурван талаас цугласан зургаан эгнээ замаас гурван эгнээ рүү ороход түгжрэл үүсч байна. Түүнчлэн төмөр замын хаалттай гарам дээрх хөдөлгөөний аюулгүй байдал талаас ч олон эрсдэл дагуулж буй учир төмөр замын гармыг хаах шийдвэрийг холбогдох байгууллагууд гаргасан. Төмөр замын гарам татан буулгах тухай Зам, тээврийн сайдын тушаал гарсан байгаа. Урьдчилсан байдлаар энэ сарын 21-22 ны өдрүүдэд хөдөлгөөнийг хаахаар УБТЗ-аас бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байна. Харин явган хүний хөдөлгөөн хэвийн үргэлжлэх бөгөөд гармын жижүүр зохицуулна.
НИЙСЛЭЛ УЛААНБААТАР ХОТЫН АВТО ЗАМЫН ТҮГЖРЭЛИЙГ БУУРУУЛАХ НЭГДСЭН ТӨСӨЛ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ НЭГЖ
Тод индэр
Хуулинд төмөр замын асуудал хариуцсан агентлагтай байна гэж заасан ч одоо хүртэл хэрэгжээгүй...
Төмөр замын салбар урьд өмнөхөөсөө хамаагүй өргөжиж, улс орны стратегийн чухал салбар болон хөгжиж байна. Өмнө нь Улаанбаатар Төмөр Зам гэсэн Монгол, Оросын хувь нийлүүлсэн ганц л төмөр замтай байсан бол одоо Монголын Төмөр Зам, Зүүнбаян төмөр зам, Таван толгой төмөр зам зэрэг төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжүүдээс гадна хувийн хэвшлийн Болд төмөр ерөө гол, Монгол алт МАК, Энержи ресурс”, ТрансКон зэрэг хувийн хэвшлийн олон төмөр замуудтай болсон.
Энэ төмөр замуудын хоорондын уялдааг хангах, үнэ ханш, тээвэрлэлтийн нэгдсэн тариф, хуваарийг зохицуулах, хянах, бие биедээ хаалт тавьж, дарамт шахалт учруулдаггүй байх гэсэн маш олон зохицуулалтуудыг төмөр замын асуудал эрхэлсэн агентлаг хийх ёстой.
-
Тод мэдээ2021/07/30
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ: Олон үйл явдал давхацсан, өргөн цар хүрээтэй айлчлал...
-
Тод мэдээ2023/11/06
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Ардчилсан Лаос Ард Улсад хийх төрийн ай...
-
Тод мэдээ2021/06/23
Гамшгаас хамгаалах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төслийг дэмжсэнгүй
-
Тод мэдээ2021/08/02
Ургамал, малын эрүүл ахуй, хүнсний аюулгүй байдлын лабораторийн хүчин чадлыг нэм...