Тод индэр
Улаанбаатарын зовлонг нимгэлэх гэр хороолол дахь инженерийн хувьсгал
Нэгэн цагт Азийн цагаан дагина гэж өргөмжлөгдөж байсан Улаанбаатар хотын нэр сүр өнгө үзэмж эрс уруудсан. Өвөлдөө Утаанбаатар, зундаа Усанбаатар гэдэг нэр хоч зүүж, агаарын болон хөрсний бохирдолдоо баригдаж, төрийн тэргүүн нь хүртэл Улсынхаа нийслэлийг ирээдүйгүй хот хэмээн зарлан тунхаглаж байлаа. Улаанбаатарт олон зовлон бий. Энэ олон зовлонг хотод амьдарч байгаа иргэд илүү амсч, илүү мэдэрдэг.
Ялангуяа гэр хороололд амьдарч байгаа айлууд...Гэрэлгүй, харанхуй гудамж, хүүхдийн тоглоом бүү хэл сургууль цэцэрлэггүй орчин, шавар шавхай, үер ус, гэмт хэрэг зөрчил, архидалт, ажилгүйдэл гээд тулгамдсан олон асуудал, түмэн саад бэрхшээлийг туулж яваа иргэдийн амьдралыг хэрхэн өөд нь татах вэ? Хэрхэн үүнийг даван туулах вэ гэдэг асуудал өнөөдөр нэн тэргүүнд тавигдаад байна.
Энэ асуудлыг даван туулахын тулд хамгийн түрүүнд барилгажуулах, гэр хорооллын айлуудыг орон сууцжуулах шаардлага тулгарсан. Өнөөгийн Улаанбаатар хотын барилгажилтын түүхийг сөхөж харья.
ДАМНУУРЧНЫ ГУДАМЖНААС БРЕЖНЕВИЙН БЭЛГИЙН ЦЭНХЭР ХҮРТЭЛ...
Өнөөгийн Улаанбаатар хотын барилгажилт, тэр дундаа орон сууцны барилга байшингийн талаарх үүх түүх тийм ч зузаан биш. Өнгөрснийг сөхөөд харвал барилгажуулалтын томоохон ажлууд урд, хойд хөршийн найрамдалт харилцаатай нарийн холбоотой байжээ.
Монгол, Хятад хоёр улсын харилцаа эрс сайжирч, 1950 оны эхээр 12 мянган хятад ажилчин төмөр замаар орж ирж, бүтээн байгуулалтын томоохон ажлууд хийсэн байдаг. Богдын хүрээний амин судас болсон Гандан хийдийг бараадан, Өндөр хоршоог дагаж амьдралаа залгуулдаг олон мянган өрх амьдарч байсан Усны гудамж, Төмөрчний гудамж, Баруун Сэлбийн гудамж, Тээхийн хоршооноос урагш чиглэсэн барилгажуулалтын ажил 1950-1960-иад оны үед ид өрнөжээ. Олон мянган айлыг нүүлгэн шилжүүлж, олон эхнэрийг нойргүй хонуулсан энэ барилгажуулалтын үр дүн нь өнөөгийн 120 мянгат, 40 мянгат, 50 мянгат гэх мэт хотын төвийн томоохон хорооллууд. Тухайн үед улаан шугамтай хуудас цаас авсан айл бүр газраа чөлөөлөн өгч байсан гэдэг. Тэгвэл үүний дараагийн хоёр дахь том барилгажуулалт ЗХУ-ын тусламжаар баригдсан гэхэд үнэнээс нэг их хол зөрөхгүй. Хятад ажилчид буцсаны дараахан тухайн үеийн ЗХУ-ын удирдагч Брежнев Монголд айлчлав. Тэрээр хоосон ирсэнгүй. Улаанбаатар хотод III, IY хорооллыг бүхлээр нь бэлэглэж, эндээс орон сууцны томоохон хороолол барих том ажил өрнөжээ.
Энэ бэлэг бас л багагүй үймээн дэгдээгээд авсан гэж байгаа. “Брежневийн бэлгийн цэнхэр” гэж нэрлэгддэг өнөөгийн III, IV хорооллыг барих гэж тухайн үеийн хот тохижуулалтынхан, Улаанбаатар хотын захиргааныхан багагүй сандарсан юм гэнэлээ. Айлууд газраа чөлөөлөхгүй хэмээн эсэргүүцэж, зарим нь машины дугуйн дор хэвтэж үхнэ хэмээн айлгаж, 500 гаруй айлуудыг нүүлгэхийн тулд багагүй зовлон амссан гэдгээ тэр үеийн хотын удирдлагууд өнөөдөр ч хуучилдаг. Энэ тухай алдарт "Аман хуур" кинонд ч тодорхой өгүүлдэг. Шинэ хороолол барихын тулд айлуудыг хөөж хашаа байшинг нь нураахдаа юун нөхөн төлбөр, ядахдаа буух газар зааж өгөөгүй гэдгийг зохиолч Д.Дожоодорж, найруулагч Б.Жамсран нар энэ кинонд үзүүлжээ. Дарь авгай "хот тохижуулах газар биш, хот бусниулах газар" хэмээн цамнаж байгаагаас харахад тухайн үед иргэд багагүй бухимдаж байсан нь илт.
Брежневийн бэлгийн цэнхэр байрнуудын араас орос инженерүүд, орос зураг төслийн дагуу Сансар, I хороолол, таван шарын барилгууд баригдсан.
Сонирхуулахад, 1989 оны байдлаар манай улсад Зөвлөлтийн 19 000 мэргэжилтэн ажиллаж байснаас 9700 нь барилгачид, 1700 нь инженер техникийн ажилчид байжээ. Төсөв мөнгийг нь бэлэг, зээл хоёроор шийдэж, газар чөлөөлөх том асуудлыг захиргаадалтын хүчээр давж гарч байж бид орон сууцны хэдэн хороололтой болж чадсан. Энэ бол түүх.
ОРОС АХ НАРЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨГ НУРААСАН ИХ НҮҮДЭЛ
Уг нь Улаанбаатар хот ямар хот байх вэ гэдгээ одоогоос бүр 66 жилийн өмнө төлөвлөжээ. Тодруулбал, Улаанбаатар хотын анхны ерөнхий төлөвлөгөөг 1954 онд орос ах нарын тусламжтайгаар хийж, хэд хэдэн удаа тодотгожээ. Хамгийн сүүлд орос ах нар 1986 онд Улаанбаатар хотын төлөвлөгөөг шинэчлэн зурж, 2010 он гэхэд 750 мянга оршин суугчтай байхаар төлөвлөжээ. Гэвч Нийслэл рүү чиглэсэн том нүүдлийн цуваа 1990 оноос эхлэв. Нэг хүнд оногдох газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд тэргүүлдэг хэмээн бахархдаг Монголчууд нийслэлдээ багтахаа байж, 2010 он гэхэд аль хэдийнээ 1.1 сая оршин суугчтай болсон байлаа. Орос ах нарын өнөөх том төлөвлөгөө нуран унаж, гэр хорооллын оршин суугчдын хувьд бие засах жорлонгоос эхлээд түлэх түлээ, уух ус, хүүхдээ сургах сургууль цэцэрлэг, суух унаа машины хомсдолд оров.
Нэг хашаанд бөөнөөрөө амьдрах болсон нүүдэлчин монголчууд хашааныхаа дөрвөн буланд ээлж дараалан жорлонгийн нүх ухаж, уух усаа амтай сав болгондоо дүүргэж, хаягдал дугуйнаас эхлээд түүхий нүүрс түлж, айл болгон хөл дүүжлэх унаатай болохоор хуучин машин гаднаа зоов. Үр дүн нь агаарын болон хөрсний бохирдол, замын түгжрэл, ундны усны хомстол, сургууль цэцэрлэггүй хүүхдүүд... Хүүхдээ харах, сургуульд зөөхөөр гэртээ суух болсон цалингүй, орлогогүй ээжүүд... Амьжиргаагаа залгуулах гэж хар бор ажил хийж амралтгүй зүтгэсээр эрүүл мэндээ гаргуунд орхисон эрчүүд... Амьдралын наад захын бэршээлд сөхөрч, архи эргүүлэн гудамжны үзүүр сахих залуучууд...Ядуурал, гэмт хэрэг дүүрэн гэр хорооллын амьдрал өрнөж байна. Улаанбаатар хотын энэ том бэрхшээлийг давж гарахын тулд гэр хорооллыг орон сууцжуулах зайлшгүй шаардлага тулгарсан.
ГЭР ХОРООЛОЛД ӨРНӨЖ БУЙ ШИНЭ ХУВЬСГАЛ
Хотжиж амжаагүй, хотдоо бүрэн тохижиж чадаагүй Монголчуудын хувьд томоохон бүтээн байгуулалтын ажлууд, тэр дундаа гэр хорооллыг барилгажуулах асуудал нилээд төвөгтэй, бас адармаатай үргэлжилсээр өнөөдрийг хүрч байна. Э.Бат-Үүл тэргүүтэй АН-ынхан газрыг нь чөлөөлүүлж аваад байшин барилга барьж гэр хорооллыг орон сууцжуулах том төслийг сүр дуулиантай эхлүүлсэн. Харамсалтай нь газартай болсон ч мөнгөтэй болж чадаагүй олон барилгын компани залилагч нэр зүүгээд хоцорсон. Орон сууц барихын тулд газраас гадна инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтэц барих шаардлагатайг, мөнгө хэрэгтэйг тэд бүрэн тооцож чадаагүй хэрэг.
Үүний дараа Засгийн газар, Нийслэлийн Засаг тамгын газар, Азийн хөгжлийн банктай хамтран “Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр” төслийг эхлүүлэв. Энэ төслийн гол зорилго дэд бүтэц, инженерийн шугам сүлжээг гэр хороололд авчрах 6 дэд төвийг байгуулах юм. Төсөл үндсэндээ гурван үе шаттай, 9 жилийн хугацаанд үргэлжилж, зургаан шинэ дэд төвийг барьж байгуулна. Энэ ажилд өнөөдрийн байдлаар 50 гаруй компанийн 2000 гаруй монгол хүн ажиллаж байна. Төслийн хүрээнд Сэлбэ, Баянхошуу, Дэнжийн мянга, Дамбадаржаа, Толгойт, Шархад гэсэн 6 шинэ дэд төвд дулаан хангамжийн шугам татаж, шинээр дулааны станц барьж, усан хангамж, ариутгах татуургын шугам сүлжээг байгуулна. Мөн авто зам барьж, цахилгаан, мэдээлэл холбооны шинэ сүлжээг татаж, үерийн далангууд шинээр барьж, үүнийг дагасан ногоон байгууламж бүхий тохижилтын ажлуудыг хийж байна. Энэ төслийн эцсийн үр дүн нь гэр хорооллыг орон сууцжуулах суурь инженерийн дэд бүтцийг цогцоор нь бүрдүүлж өгнө. Бэлэн дэд бүтэц түшиглэн баригдаж байгаа учраас орон сууцны үнэ иргэдийн орлогод нийцсэн байхаар тооцож байгаа юм.
Орон сууцны болон үйлчилгээний олон шинэ барилга байшинг дагасан хүн амын төвлөрөл бий болохыг харгалзан үзэж хүүхдүүд хүмүүжих цэцэрлэг, иргэд чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх цэцэрлэгт хүрээлэн, усан бассейн бүхий спорт цогцолбор, залуучууд сурч боловсрох Мэргэжил сургалтын төвийг дээрх 6 шинэ дэд төв дээр барьж байна. Энэ бол Улаанбаатар хотод сүүлийн 40-өөд жил хийгдээгүй том бүтээн байгуулалтын ажил. Нийт хүн амынх нь бараг тал хувь нь Нийслэлдээ амьдардаг. Нийслэлийн иргэд нь Сүхбаатарын талбайгаа тойрон ажил амьдралаа залгуулдаг, хэт төвлөрсөн энэ хотын зовлонг нимгэлэхэд энэ төсөл яалт ч үгүй шаардлагатай, бас үр өгөөжөө өгөх эд. Учир нь төслийг хэрэгжүүлэхийн тулд олон жил судалгаа хийж, иргэдийн ахуй амьдралаас эхлээд хөрс, агаарын бохирдол, хүн амын өсөлт зэргийг нарийн судалж байж эхлүүлжээ. Нэн тэргүүнд цэвэр ус, ариутгах татуургын шугам татаж, цахилгаан эрчим хүч, дулааны шугам сүлжээ, үерийн ус зайлуулах далан суваг барьснаар энд баригдах орон сууцны үнэ буурах нөхцөл бүрдэнэ. Энд гэр хорооллын айлуудыг орон сууцжуулах төсөл хөтөлбөрүүд жинхэнэ утгаараа хэрэгжих боломж бүрдэнэ. Ганцхан жишээ дурдахад Нийслэлийн орон сууцны корпарациас зарим айлын газрыг Буянт-Ухаа хорооллын орон сууцны байруудаар сольж аваад эхэлжээ.
Түрээслээд өмчлөх боломж бүхий урьдчилгаа төлбөргүй, бага хүүтэй орон сууцны барилга барихаар төрөөс хувийн хэвшлүүдтэй хамтран ажиллаж эхлээд байна. Шинэ дэд төв төслийн хүрээнд “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төвийг 4 дэд төвд барьж байна. Энэ төвийг байгуулснаар иргэд төрийн бүх үйлчилгээг гэрийнхээ дэргэдээс авах боломжтой болно. Ямар нэг лавлагаа, бичиг баримт, тодорхойлолт авахаар Баянхошуу, Сонгинохайрхан, Дэнжийн мянгаас иргэд хотын захиргаа руу ирэх шаардлагагүй. Энэ хэрээр хотын төвийн түгжрэл буурна. Хамгийн гол нь энд сургалтын төвүүд ажиллаж, томоохон худалдаа үйлчилгээний төвүүдийг байгуулж, хотын төвөөс бага түрээстэй ажлын байрууд бий болно. Энд ажиллах ажилчдыг бэлтгэх, гар урлал, хоол хүнсний үйлдвэрлэл эрхлэх иргэдийг бэлтгэхийн тулд сургалтын төвүүдийг давхар ажиллуулах юм. Өнөөдрийн байдлаар Баянхошуунд “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төвд Нийслэлийн нэг цэгийн үйлчилгээ үйл ажиллагаа явуулж, төрийн бүхий л үйлчилгээг иргэдэд үзүүлж байна.
Мөн Сэлбэ төвийн “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төв хэдхэн хоногийн дараа үүд хаалгаа нээж, үйл ажиллагаагаа эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Төслийн хүрээнд Сүхбаатар дүүргийн 14-р хороонд барьж буй 28Мвт хүчин чадалтай гурван зуух бүхий дулааны станцын барилга угсралтын ажил өнөөдөр 80 гаруй хувьтай хэрэгжиж байна. Сэлбэ дулааны станц ашиглалтад орж эхний ээлжинд 35 дугаар сургууль, 51 дүгээр цэцэрлэг гэх мэт төрийн болон хувийн хэвшлийн олон байгууллагууд дулаан цахилгаанаар хангагдана. Мөн гэр хорооллын айл өрхийн нүүрсний хэрэглээг жилд 15 мянган тонноор бууруулж, 10000 өрхийн зуух, 10 гаруй аж ахуйн нэгжийн халаалтын асуудлыг шийдэх боломж бүрдэнэ.
Дулааны 3 станцаа царайчилж, гэр хороолол руу татах шугам сүлжээний зардал мөнгөнөөс болж айл өрхүүд бүү хэл албан газрууд хүртэл яндан зоож, агаараа бохирдуулж байгаа энэ үед бага оворын ийм дулааны станцууд баригдснаар нийслэлийнхний шүдний өвчин болж хувираад байгаа агаарын бохирдол ч буурч, ажлын байр нэмэгдэнэ. Гэр хороололд өрнөж байгаа энэ их бүтээн байгуулалтууд бидний өмнө дурьдсан хятад орос ах нарын барилгажуулалтын ажлаас эрс ялгаатай. Энд Монголчууд ажиллаж, Монголчууд хөрөнгө мөнгөний асуудлаа гадныхантай хамтран шийдэж айл өрхүүдээс газрыг нь үнэлж авч байгаа. Өнөөдрийн байдлаар гэхэд 1000 гаруй айл газраа чөлөөлж өгч, 30 гаруй тэрбум төгрөг авч, ихэнх нь орон сууцанд оржээ. Алдарт аман хуур киноны Дарь авгай шиг бухимдаж, уурлах ч шаардлага гарсангүй. Хаашаа очихоо, яахаа мэдэхгүй төөрч, тэнэсэн ч үгүй. Асуудал эв зүйгээр шийдэгдэж, гэрээ хэлцэл байгуулаад газраа чөлөөлж өгч байна. Улаанбаатарчуудад хэрэгтэй, улс орны амьдралд ашигтай зүйл хийж байгааг иргэд дэмжиж байна.
Дөрвөн уулын дунд Алтан тэвшийн хөндийд одоогоос 242 жилийн тэртээ суурьшсан Улаанбаатар хотын зовлон их. Агаар, хөрсний бохирдол ихтэй, ус цахилгааны хангамж муу, үер усны далангүй, хэт төвлөрсөн, иргэд нь ажилгүйдэл, ядууралд баригдсан, ундны ус нь хомстож байгаа гэх мэтээр зовлон тоочоод, тоо баримт бичээд байвал уртаас урт жагсаалт гарна. Харин энэ зовлонг нимгэлэх ганц боломж бол өнөөдөр хэрэгжиж байгаа “Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр”. Нийслэлийнхний амьдралыг нийтээр нь өөрчилж чадах энэ хөтөлбөрийг “Гэр хороолол дахь инженерийн хувьсгал гэж нэрлэсэн нь хий хоосон магтаал бус гэдгийг дээрх баримтууд гэрчилнэ.
Ялангуяа гэр хороололд амьдарч байгаа айлууд...Гэрэлгүй, харанхуй гудамж, хүүхдийн тоглоом бүү хэл сургууль цэцэрлэггүй орчин, шавар шавхай, үер ус, гэмт хэрэг зөрчил, архидалт, ажилгүйдэл гээд тулгамдсан олон асуудал, түмэн саад бэрхшээлийг туулж яваа иргэдийн амьдралыг хэрхэн өөд нь татах вэ? Хэрхэн үүнийг даван туулах вэ гэдэг асуудал өнөөдөр нэн тэргүүнд тавигдаад байна.
Энэ асуудлыг даван туулахын тулд хамгийн түрүүнд барилгажуулах, гэр хорооллын айлуудыг орон сууцжуулах шаардлага тулгарсан. Өнөөгийн Улаанбаатар хотын барилгажилтын түүхийг сөхөж харья.
ДАМНУУРЧНЫ ГУДАМЖНААС БРЕЖНЕВИЙН БЭЛГИЙН ЦЭНХЭР ХҮРТЭЛ...
Өнөөгийн Улаанбаатар хотын барилгажилт, тэр дундаа орон сууцны барилга байшингийн талаарх үүх түүх тийм ч зузаан биш. Өнгөрснийг сөхөөд харвал барилгажуулалтын томоохон ажлууд урд, хойд хөршийн найрамдалт харилцаатай нарийн холбоотой байжээ.
Монгол, Хятад хоёр улсын харилцаа эрс сайжирч, 1950 оны эхээр 12 мянган хятад ажилчин төмөр замаар орж ирж, бүтээн байгуулалтын томоохон ажлууд хийсэн байдаг. Богдын хүрээний амин судас болсон Гандан хийдийг бараадан, Өндөр хоршоог дагаж амьдралаа залгуулдаг олон мянган өрх амьдарч байсан Усны гудамж, Төмөрчний гудамж, Баруун Сэлбийн гудамж, Тээхийн хоршооноос урагш чиглэсэн барилгажуулалтын ажил 1950-1960-иад оны үед ид өрнөжээ. Олон мянган айлыг нүүлгэн шилжүүлж, олон эхнэрийг нойргүй хонуулсан энэ барилгажуулалтын үр дүн нь өнөөгийн 120 мянгат, 40 мянгат, 50 мянгат гэх мэт хотын төвийн томоохон хорооллууд. Тухайн үед улаан шугамтай хуудас цаас авсан айл бүр газраа чөлөөлөн өгч байсан гэдэг. Тэгвэл үүний дараагийн хоёр дахь том барилгажуулалт ЗХУ-ын тусламжаар баригдсан гэхэд үнэнээс нэг их хол зөрөхгүй. Хятад ажилчид буцсаны дараахан тухайн үеийн ЗХУ-ын удирдагч Брежнев Монголд айлчлав. Тэрээр хоосон ирсэнгүй. Улаанбаатар хотод III, IY хорооллыг бүхлээр нь бэлэглэж, эндээс орон сууцны томоохон хороолол барих том ажил өрнөжээ.
Энэ бэлэг бас л багагүй үймээн дэгдээгээд авсан гэж байгаа. “Брежневийн бэлгийн цэнхэр” гэж нэрлэгддэг өнөөгийн III, IV хорооллыг барих гэж тухайн үеийн хот тохижуулалтынхан, Улаанбаатар хотын захиргааныхан багагүй сандарсан юм гэнэлээ. Айлууд газраа чөлөөлөхгүй хэмээн эсэргүүцэж, зарим нь машины дугуйн дор хэвтэж үхнэ хэмээн айлгаж, 500 гаруй айлуудыг нүүлгэхийн тулд багагүй зовлон амссан гэдгээ тэр үеийн хотын удирдлагууд өнөөдөр ч хуучилдаг. Энэ тухай алдарт "Аман хуур" кинонд ч тодорхой өгүүлдэг. Шинэ хороолол барихын тулд айлуудыг хөөж хашаа байшинг нь нураахдаа юун нөхөн төлбөр, ядахдаа буух газар зааж өгөөгүй гэдгийг зохиолч Д.Дожоодорж, найруулагч Б.Жамсран нар энэ кинонд үзүүлжээ. Дарь авгай "хот тохижуулах газар биш, хот бусниулах газар" хэмээн цамнаж байгаагаас харахад тухайн үед иргэд багагүй бухимдаж байсан нь илт.
Брежневийн бэлгийн цэнхэр байрнуудын араас орос инженерүүд, орос зураг төслийн дагуу Сансар, I хороолол, таван шарын барилгууд баригдсан.
Сонирхуулахад, 1989 оны байдлаар манай улсад Зөвлөлтийн 19 000 мэргэжилтэн ажиллаж байснаас 9700 нь барилгачид, 1700 нь инженер техникийн ажилчид байжээ. Төсөв мөнгийг нь бэлэг, зээл хоёроор шийдэж, газар чөлөөлөх том асуудлыг захиргаадалтын хүчээр давж гарч байж бид орон сууцны хэдэн хороололтой болж чадсан. Энэ бол түүх.
ОРОС АХ НАРЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨГ НУРААСАН ИХ НҮҮДЭЛ
Уг нь Улаанбаатар хот ямар хот байх вэ гэдгээ одоогоос бүр 66 жилийн өмнө төлөвлөжээ. Тодруулбал, Улаанбаатар хотын анхны ерөнхий төлөвлөгөөг 1954 онд орос ах нарын тусламжтайгаар хийж, хэд хэдэн удаа тодотгожээ. Хамгийн сүүлд орос ах нар 1986 онд Улаанбаатар хотын төлөвлөгөөг шинэчлэн зурж, 2010 он гэхэд 750 мянга оршин суугчтай байхаар төлөвлөжээ. Гэвч Нийслэл рүү чиглэсэн том нүүдлийн цуваа 1990 оноос эхлэв. Нэг хүнд оногдох газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд тэргүүлдэг хэмээн бахархдаг Монголчууд нийслэлдээ багтахаа байж, 2010 он гэхэд аль хэдийнээ 1.1 сая оршин суугчтай болсон байлаа. Орос ах нарын өнөөх том төлөвлөгөө нуран унаж, гэр хорооллын оршин суугчдын хувьд бие засах жорлонгоос эхлээд түлэх түлээ, уух ус, хүүхдээ сургах сургууль цэцэрлэг, суух унаа машины хомсдолд оров.
Нэг хашаанд бөөнөөрөө амьдрах болсон нүүдэлчин монголчууд хашааныхаа дөрвөн буланд ээлж дараалан жорлонгийн нүх ухаж, уух усаа амтай сав болгондоо дүүргэж, хаягдал дугуйнаас эхлээд түүхий нүүрс түлж, айл болгон хөл дүүжлэх унаатай болохоор хуучин машин гаднаа зоов. Үр дүн нь агаарын болон хөрсний бохирдол, замын түгжрэл, ундны усны хомстол, сургууль цэцэрлэггүй хүүхдүүд... Хүүхдээ харах, сургуульд зөөхөөр гэртээ суух болсон цалингүй, орлогогүй ээжүүд... Амьжиргаагаа залгуулах гэж хар бор ажил хийж амралтгүй зүтгэсээр эрүүл мэндээ гаргуунд орхисон эрчүүд... Амьдралын наад захын бэршээлд сөхөрч, архи эргүүлэн гудамжны үзүүр сахих залуучууд...Ядуурал, гэмт хэрэг дүүрэн гэр хорооллын амьдрал өрнөж байна. Улаанбаатар хотын энэ том бэрхшээлийг давж гарахын тулд гэр хорооллыг орон сууцжуулах зайлшгүй шаардлага тулгарсан.
ГЭР ХОРООЛОЛД ӨРНӨЖ БУЙ ШИНЭ ХУВЬСГАЛ
Хотжиж амжаагүй, хотдоо бүрэн тохижиж чадаагүй Монголчуудын хувьд томоохон бүтээн байгуулалтын ажлууд, тэр дундаа гэр хорооллыг барилгажуулах асуудал нилээд төвөгтэй, бас адармаатай үргэлжилсээр өнөөдрийг хүрч байна. Э.Бат-Үүл тэргүүтэй АН-ынхан газрыг нь чөлөөлүүлж аваад байшин барилга барьж гэр хорооллыг орон сууцжуулах том төслийг сүр дуулиантай эхлүүлсэн. Харамсалтай нь газартай болсон ч мөнгөтэй болж чадаагүй олон барилгын компани залилагч нэр зүүгээд хоцорсон. Орон сууц барихын тулд газраас гадна инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтэц барих шаардлагатайг, мөнгө хэрэгтэйг тэд бүрэн тооцож чадаагүй хэрэг.
Үүний дараа Засгийн газар, Нийслэлийн Засаг тамгын газар, Азийн хөгжлийн банктай хамтран “Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр” төслийг эхлүүлэв. Энэ төслийн гол зорилго дэд бүтэц, инженерийн шугам сүлжээг гэр хороололд авчрах 6 дэд төвийг байгуулах юм. Төсөл үндсэндээ гурван үе шаттай, 9 жилийн хугацаанд үргэлжилж, зургаан шинэ дэд төвийг барьж байгуулна. Энэ ажилд өнөөдрийн байдлаар 50 гаруй компанийн 2000 гаруй монгол хүн ажиллаж байна. Төслийн хүрээнд Сэлбэ, Баянхошуу, Дэнжийн мянга, Дамбадаржаа, Толгойт, Шархад гэсэн 6 шинэ дэд төвд дулаан хангамжийн шугам татаж, шинээр дулааны станц барьж, усан хангамж, ариутгах татуургын шугам сүлжээг байгуулна. Мөн авто зам барьж, цахилгаан, мэдээлэл холбооны шинэ сүлжээг татаж, үерийн далангууд шинээр барьж, үүнийг дагасан ногоон байгууламж бүхий тохижилтын ажлуудыг хийж байна. Энэ төслийн эцсийн үр дүн нь гэр хорооллыг орон сууцжуулах суурь инженерийн дэд бүтцийг цогцоор нь бүрдүүлж өгнө. Бэлэн дэд бүтэц түшиглэн баригдаж байгаа учраас орон сууцны үнэ иргэдийн орлогод нийцсэн байхаар тооцож байгаа юм.
Орон сууцны болон үйлчилгээний олон шинэ барилга байшинг дагасан хүн амын төвлөрөл бий болохыг харгалзан үзэж хүүхдүүд хүмүүжих цэцэрлэг, иргэд чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх цэцэрлэгт хүрээлэн, усан бассейн бүхий спорт цогцолбор, залуучууд сурч боловсрох Мэргэжил сургалтын төвийг дээрх 6 шинэ дэд төв дээр барьж байна. Энэ бол Улаанбаатар хотод сүүлийн 40-өөд жил хийгдээгүй том бүтээн байгуулалтын ажил. Нийт хүн амынх нь бараг тал хувь нь Нийслэлдээ амьдардаг. Нийслэлийн иргэд нь Сүхбаатарын талбайгаа тойрон ажил амьдралаа залгуулдаг, хэт төвлөрсөн энэ хотын зовлонг нимгэлэхэд энэ төсөл яалт ч үгүй шаардлагатай, бас үр өгөөжөө өгөх эд. Учир нь төслийг хэрэгжүүлэхийн тулд олон жил судалгаа хийж, иргэдийн ахуй амьдралаас эхлээд хөрс, агаарын бохирдол, хүн амын өсөлт зэргийг нарийн судалж байж эхлүүлжээ. Нэн тэргүүнд цэвэр ус, ариутгах татуургын шугам татаж, цахилгаан эрчим хүч, дулааны шугам сүлжээ, үерийн ус зайлуулах далан суваг барьснаар энд баригдах орон сууцны үнэ буурах нөхцөл бүрдэнэ. Энд гэр хорооллын айлуудыг орон сууцжуулах төсөл хөтөлбөрүүд жинхэнэ утгаараа хэрэгжих боломж бүрдэнэ. Ганцхан жишээ дурдахад Нийслэлийн орон сууцны корпарациас зарим айлын газрыг Буянт-Ухаа хорооллын орон сууцны байруудаар сольж аваад эхэлжээ.
Түрээслээд өмчлөх боломж бүхий урьдчилгаа төлбөргүй, бага хүүтэй орон сууцны барилга барихаар төрөөс хувийн хэвшлүүдтэй хамтран ажиллаж эхлээд байна. Шинэ дэд төв төслийн хүрээнд “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төвийг 4 дэд төвд барьж байна. Энэ төвийг байгуулснаар иргэд төрийн бүх үйлчилгээг гэрийнхээ дэргэдээс авах боломжтой болно. Ямар нэг лавлагаа, бичиг баримт, тодорхойлолт авахаар Баянхошуу, Сонгинохайрхан, Дэнжийн мянгаас иргэд хотын захиргаа руу ирэх шаардлагагүй. Энэ хэрээр хотын төвийн түгжрэл буурна. Хамгийн гол нь энд сургалтын төвүүд ажиллаж, томоохон худалдаа үйлчилгээний төвүүдийг байгуулж, хотын төвөөс бага түрээстэй ажлын байрууд бий болно. Энд ажиллах ажилчдыг бэлтгэх, гар урлал, хоол хүнсний үйлдвэрлэл эрхлэх иргэдийг бэлтгэхийн тулд сургалтын төвүүдийг давхар ажиллуулах юм. Өнөөдрийн байдлаар Баянхошуунд “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төвд Нийслэлийн нэг цэгийн үйлчилгээ үйл ажиллагаа явуулж, төрийн бүхий л үйлчилгээг иргэдэд үзүүлж байна.
Мөн Сэлбэ төвийн “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төв хэдхэн хоногийн дараа үүд хаалгаа нээж, үйл ажиллагаагаа эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Төслийн хүрээнд Сүхбаатар дүүргийн 14-р хороонд барьж буй 28Мвт хүчин чадалтай гурван зуух бүхий дулааны станцын барилга угсралтын ажил өнөөдөр 80 гаруй хувьтай хэрэгжиж байна. Сэлбэ дулааны станц ашиглалтад орж эхний ээлжинд 35 дугаар сургууль, 51 дүгээр цэцэрлэг гэх мэт төрийн болон хувийн хэвшлийн олон байгууллагууд дулаан цахилгаанаар хангагдана. Мөн гэр хорооллын айл өрхийн нүүрсний хэрэглээг жилд 15 мянган тонноор бууруулж, 10000 өрхийн зуух, 10 гаруй аж ахуйн нэгжийн халаалтын асуудлыг шийдэх боломж бүрдэнэ.
Дулааны 3 станцаа царайчилж, гэр хороолол руу татах шугам сүлжээний зардал мөнгөнөөс болж айл өрхүүд бүү хэл албан газрууд хүртэл яндан зоож, агаараа бохирдуулж байгаа энэ үед бага оворын ийм дулааны станцууд баригдснаар нийслэлийнхний шүдний өвчин болж хувираад байгаа агаарын бохирдол ч буурч, ажлын байр нэмэгдэнэ. Гэр хороололд өрнөж байгаа энэ их бүтээн байгуулалтууд бидний өмнө дурьдсан хятад орос ах нарын барилгажуулалтын ажлаас эрс ялгаатай. Энд Монголчууд ажиллаж, Монголчууд хөрөнгө мөнгөний асуудлаа гадныхантай хамтран шийдэж айл өрхүүдээс газрыг нь үнэлж авч байгаа. Өнөөдрийн байдлаар гэхэд 1000 гаруй айл газраа чөлөөлж өгч, 30 гаруй тэрбум төгрөг авч, ихэнх нь орон сууцанд оржээ. Алдарт аман хуур киноны Дарь авгай шиг бухимдаж, уурлах ч шаардлага гарсангүй. Хаашаа очихоо, яахаа мэдэхгүй төөрч, тэнэсэн ч үгүй. Асуудал эв зүйгээр шийдэгдэж, гэрээ хэлцэл байгуулаад газраа чөлөөлж өгч байна. Улаанбаатарчуудад хэрэгтэй, улс орны амьдралд ашигтай зүйл хийж байгааг иргэд дэмжиж байна.
Дөрвөн уулын дунд Алтан тэвшийн хөндийд одоогоос 242 жилийн тэртээ суурьшсан Улаанбаатар хотын зовлон их. Агаар, хөрсний бохирдол ихтэй, ус цахилгааны хангамж муу, үер усны далангүй, хэт төвлөрсөн, иргэд нь ажилгүйдэл, ядууралд баригдсан, ундны ус нь хомстож байгаа гэх мэтээр зовлон тоочоод, тоо баримт бичээд байвал уртаас урт жагсаалт гарна. Харин энэ зовлонг нимгэлэх ганц боломж бол өнөөдөр хэрэгжиж байгаа “Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр”. Нийслэлийнхний амьдралыг нийтээр нь өөрчилж чадах энэ хөтөлбөрийг “Гэр хороолол дахь инженерийн хувьсгал гэж нэрлэсэн нь хий хоосон магтаал бус гэдгийг дээрх баримтууд гэрчилнэ.
Дэлгэрэнгүй унших
АНХААРУУЛГА: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд тус сайтын сэтгэгдэл хэсгийг түр хугацаанд хаасан болно.
Тод индэр
Д.Амарбаясгалан: Парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал
Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, Анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулагдсан “Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх нь” чуулга уулзалтыг Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан нээж хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь толилуулж байна.
Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд,
Эрхэм хүндэт Элчин сайд, эрдэмтэн судлаач, зочид төлөөлөгчид өө
Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилсан засаглалын тулгуур багана болсон парламентын хяналтын тухай, энэ хяналтыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр чуулаад байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль бүсчилсэн, холимог тогтолцоогоор явагдаж, түүний үр дүнд улс төрийн 5 нам, нийгмийн олон бүлгийн төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд байна. Бид хууль эрх зүйн орчныг шинэ цагийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн төгөлдөржүүлэх, ард иргэдийн төрдөө итгэх итгэл, хүлээлтийг бодит болгох, шинэ үеийн парламентыг төлөвшүүлэх томоохон зорилтуудыг тавин ажиллаж эхлээд байна.
Энэ хүрээнд Улсын Их Хурлаас батлагдан гарч буй хуулиуд хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх, нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргах, хуулийг иж бүрэн зохицуулалттай, тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг зөв тодорхойлох зорилгоор “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Улмаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс санал авсны үндсэн дээр холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үнэлэх, хэрэгжилтийг нь эрчимжүүлэх үүрэг бүхий 54 ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллуулж байгаагаас 15 нь Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүрэгтэй холбоотой ажлын хэсэг юм.
Мөн саяхан батлагдсан Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөөнд Улсын Их Хурал хууль тогтоомжийг боловсруулах, төлөвлөх, өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах, биелэлтэд хяналт тавих, тайлагнах бүх үе шатанд нэн тэргүүнд хүн төвтэй үзэл санаанд суурилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг хангаж, хамгаалсан байх агуулга, шаардлагыг тавина хэмээн заасан. Үүнээс гадна хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих байнгын тогтолцоог бэхжүүлж, үр нөлөөг тогтмол судлан, түүнд үндэслэн хуулийг чанаржуулна хэмээн тусгасан.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1.8 дахь хэсэгт “хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах” онцгой бүрэн эрхийг хуульчилсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуулийн биелэлтийг улс даяар зохион байгуулж, хангах Засгийн газрын үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах нь Монгол Улсын Их Хурлын онцгой бүрэн эрх юм.
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд зааснаар “Улсын Их Хурлын үндсэн зорилт нь ард түмний төлөөллийн дээд байгууллагын хувьд ард түмний засаглах эрхийг хангахад орших ба хууль тогтоох, төрийн дотоод, гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлох, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах үндсэн чиг үүрэгтэй” гэж заасан байдаг. Улмаар Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай анхдагч хуулийг 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр баталсан.
Тус хуулиар Монгол Улсын Их Хурлын хянан шалгах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл, хууль зүйн үр дагаврыг тодорхойлох, мөн хянан шалгах түр хороо байгуулах эрх зүйн зохицуулалттай болсон. Үүнээс гадна төрийн аудитын байгууллага, Монголбанк, Үндэсний статистикийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, Төрийн албаны зөвлөл зэрэг бие даасан, хараат бус байгууллагад түшиглэн, тэдгээрийг хянан шалгах чиг үүргийнх нь хүрээнд Улсын Их Хурлын хянан шалгах үйл ажиллагаанд татан оролцуулах асуудлыг мөн тусгасан байна.
Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуульд 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2024 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан. Уг хуульд дэлхийн улс орнуудад хэрэгждэг сайн туршлага бүхий зарим зохицуулалтыг тусгасан байна. Тухайлбал, Байнгын хорооддоо төвлөрсөн, хяналт шалгалтыг төлөвшүүлэх зорилгоор, гишүүний саналыг хүлээн авч хэлэлцсэний үндсэн дээр тухайн Байнгын хороо хяналт шалгалтын ажлын хэсэг байгуулах шийдвэр гаргадаг болсон. Улсын Их Хурлаас хийсэн хууль тогтоомжийн биелэлтийн үр дагаврын үнэлгээний тайланг холбогдох Байнгын хороо хүлээн авснаас хойш нэг сарын дотор хэлэлцэн, шаардлагатай гэж үзвэл нэгдсэн хуралдаанд оруулах буюу заавал хэлэлцдэг зохицуулалттай болсон.
Түүнчлэн Парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, хүчтэй сөрөг хүчнийг бүрдүүлэх чиглэлээр хяналт шалгалтын эрх хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Жишээ нь цөөнхийн бүлэг төсвийн хяналтын сонсголыг санаачлах, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооноос явуулсан хяналтын сонсголын тайлан, түүнд өгсөн санал дүгнэлтээ нэгдсэн хуралдаанд шууд танилцуулах гэх мэт шинэ боломжууд бий болсон.
Нэг үгээр хэлбэл, Монгол Улсын Их Хурлаас хууль тогтоомжийн биелэлтэд системтэй хяналтыг хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрэн, хангалттай бүрдсэн. Цаашид бид парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал байна. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалт болон түүнд ажлаа хариуцан тайлагнадаг байгууллагуудын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа уялдаа холбоотой, давхардал хийдэлгүй байхад анхаарч, хяналт, үнэлгээг үр нөлөөнд чиглүүлэх нь нэн чухал үүрэгтэй.
Эрхэм гишүүд ээ,
Эрдэмтэн судлаач, салбарын мэргэжилтнүүд ээ
Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлж, түүний нөлөөг нэмэгдүүлэхэд та бүхний сайн туршлага, оролцоо чухал ач холбогдолтой юм.
Монголын ардчилсан засаглалын үндэс суурийг бэхжүүлэн хамгаалахын төлөө цаашид ч тууштай хамтран ажиллахыг уриалж байна. Мөн парламентын хяналтын үйл ажиллагааг тогтмолжуулах чиглэлээр Улсын Их Хурлын Тамгын газар онцгой анхаарч ажиллахыг чиглэл болгож байна.
Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд,
Эрхэм хүндэт Элчин сайд, эрдэмтэн судлаач, зочид төлөөлөгчид өө
Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилсан засаглалын тулгуур багана болсон парламентын хяналтын тухай, энэ хяналтыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр чуулаад байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль бүсчилсэн, холимог тогтолцоогоор явагдаж, түүний үр дүнд улс төрийн 5 нам, нийгмийн олон бүлгийн төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд байна. Бид хууль эрх зүйн орчныг шинэ цагийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн төгөлдөржүүлэх, ард иргэдийн төрдөө итгэх итгэл, хүлээлтийг бодит болгох, шинэ үеийн парламентыг төлөвшүүлэх томоохон зорилтуудыг тавин ажиллаж эхлээд байна.
Энэ хүрээнд Улсын Их Хурлаас батлагдан гарч буй хуулиуд хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх, нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргах, хуулийг иж бүрэн зохицуулалттай, тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг зөв тодорхойлох зорилгоор “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Улмаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс санал авсны үндсэн дээр холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үнэлэх, хэрэгжилтийг нь эрчимжүүлэх үүрэг бүхий 54 ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллуулж байгаагаас 15 нь Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүрэгтэй холбоотой ажлын хэсэг юм.
Мөн саяхан батлагдсан Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөөнд Улсын Их Хурал хууль тогтоомжийг боловсруулах, төлөвлөх, өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах, биелэлтэд хяналт тавих, тайлагнах бүх үе шатанд нэн тэргүүнд хүн төвтэй үзэл санаанд суурилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг хангаж, хамгаалсан байх агуулга, шаардлагыг тавина хэмээн заасан. Үүнээс гадна хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих байнгын тогтолцоог бэхжүүлж, үр нөлөөг тогтмол судлан, түүнд үндэслэн хуулийг чанаржуулна хэмээн тусгасан.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1.8 дахь хэсэгт “хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах” онцгой бүрэн эрхийг хуульчилсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуулийн биелэлтийг улс даяар зохион байгуулж, хангах Засгийн газрын үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах нь Монгол Улсын Их Хурлын онцгой бүрэн эрх юм.
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд зааснаар “Улсын Их Хурлын үндсэн зорилт нь ард түмний төлөөллийн дээд байгууллагын хувьд ард түмний засаглах эрхийг хангахад орших ба хууль тогтоох, төрийн дотоод, гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлох, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах үндсэн чиг үүрэгтэй” гэж заасан байдаг. Улмаар Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай анхдагч хуулийг 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр баталсан.
Тус хуулиар Монгол Улсын Их Хурлын хянан шалгах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл, хууль зүйн үр дагаврыг тодорхойлох, мөн хянан шалгах түр хороо байгуулах эрх зүйн зохицуулалттай болсон. Үүнээс гадна төрийн аудитын байгууллага, Монголбанк, Үндэсний статистикийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, Төрийн албаны зөвлөл зэрэг бие даасан, хараат бус байгууллагад түшиглэн, тэдгээрийг хянан шалгах чиг үүргийнх нь хүрээнд Улсын Их Хурлын хянан шалгах үйл ажиллагаанд татан оролцуулах асуудлыг мөн тусгасан байна.
Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуульд 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2024 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан. Уг хуульд дэлхийн улс орнуудад хэрэгждэг сайн туршлага бүхий зарим зохицуулалтыг тусгасан байна. Тухайлбал, Байнгын хорооддоо төвлөрсөн, хяналт шалгалтыг төлөвшүүлэх зорилгоор, гишүүний саналыг хүлээн авч хэлэлцсэний үндсэн дээр тухайн Байнгын хороо хяналт шалгалтын ажлын хэсэг байгуулах шийдвэр гаргадаг болсон. Улсын Их Хурлаас хийсэн хууль тогтоомжийн биелэлтийн үр дагаврын үнэлгээний тайланг холбогдох Байнгын хороо хүлээн авснаас хойш нэг сарын дотор хэлэлцэн, шаардлагатай гэж үзвэл нэгдсэн хуралдаанд оруулах буюу заавал хэлэлцдэг зохицуулалттай болсон.
Түүнчлэн Парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, хүчтэй сөрөг хүчнийг бүрдүүлэх чиглэлээр хяналт шалгалтын эрх хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Жишээ нь цөөнхийн бүлэг төсвийн хяналтын сонсголыг санаачлах, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооноос явуулсан хяналтын сонсголын тайлан, түүнд өгсөн санал дүгнэлтээ нэгдсэн хуралдаанд шууд танилцуулах гэх мэт шинэ боломжууд бий болсон.
Нэг үгээр хэлбэл, Монгол Улсын Их Хурлаас хууль тогтоомжийн биелэлтэд системтэй хяналтыг хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрэн, хангалттай бүрдсэн. Цаашид бид парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал байна. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалт болон түүнд ажлаа хариуцан тайлагнадаг байгууллагуудын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа уялдаа холбоотой, давхардал хийдэлгүй байхад анхаарч, хяналт, үнэлгээг үр нөлөөнд чиглүүлэх нь нэн чухал үүрэгтэй.
Эрхэм гишүүд ээ,
Эрдэмтэн судлаач, салбарын мэргэжилтнүүд ээ
Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлж, түүний нөлөөг нэмэгдүүлэхэд та бүхний сайн туршлага, оролцоо чухал ач холбогдолтой юм.
Монголын ардчилсан засаглалын үндэс суурийг бэхжүүлэн хамгаалахын төлөө цаашид ч тууштай хамтран ажиллахыг уриалж байна. Мөн парламентын хяналтын үйл ажиллагааг тогтмолжуулах чиглэлээр Улсын Их Хурлын Тамгын газар онцгой анхаарч ажиллахыг чиглэл болгож байна.
2024.11.19
Улаанбаатар хот
Улаанбаатар хот
Тод индэр
Ж.Галбадрах: Багшийн хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарт хийх хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах боломжгүй
Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилттэй танилцах, хэрэгжилтийг хангах, багшийн хомсдолыг арилгах, багшийн үнэлэмжийг сайжруулах асуудлыг судалж, санал, дүгнэлт боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн Ж.Галбадрах ахалж байна. Түүнтэй уулзаж ярилцлаа.
-Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилттэй хэрхэн танилцахаар ажиллаж байна вэ?
-Боловсролын ерөнхий хууль батлагдаж хэрэгжиж эхлээд дөнгөж жил гаруй болж байна. УИХ хууль тогтоох үйл ажиллагаанаас гадна хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих үндсэн чиг үүргээ биелүүлэх ёстой. Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилтэд тулгамдсан олон асуудал бэрхшээл үүсч байна. Нэн тэргүүнд багш нарын хомсдол салбарын эмгэнэл болоод байна. Боловсролын сайд 8 дугаар сарын сүүлээр 4200 багш дутагдаж буйг зарласан. Энэ бол сургуулиудаас авсан тоо. Бид цөм хөтөлбөрт тусгасан цагийн дагуу сургууль бүрийн бүлгийн тоонд үндэслэн багшийн тоог гаргахад 7600 багш дутагдалтай гэсэн тооцоолол гарсан. Цаашид сургуулийн норм нормативийг мөрдүүлэх, сургууль шинээр байгуулах тохиолдолд багшийн хомсдол улам л нэмэгдэхээр байна. Багшийн нарын хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарын хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах тухай ярих боломжгүй юм. Манай ажлын хэсэг хамгийн олон гишүүнтэй бөгөөд бид багш нарын хомсдолыг арилгах, багшийн үнэлэмжийг сайжруулах чиглэлд илүү анхаарч ажиллана. Санал, дүгнэлтээ хаврын чуулганаар танилцуулах болно.
-Хуулийн хэрэгжилттэй танилцаад Боловсролын ерөнхий хуульд өөрчлөх санал гаргах боломжтой юу?
-Хуульд өөрчлөлт оруулах тухай биш, хэрэгжилтийн алдаа, оноог хянах чиглэлээр ажлын хэсэг ажиллана гэдгийг онцолж хэлье. Ажлын хэсэг тулгамдсан асуудлуудыг маш сайн сонсож, бодит нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцах чиглэлийг баримтлаж байна. Жишээлбэл, сум орон нутгийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 6, 7 настны сургалтын талаар гишүүдийн гаргасан санал санаачлагыг багш нар, эцэг, эхчүүдтэй хамтран ярилцахаар төлөвлөж байна. Мөн ажлын хэсэг МУБИС зэрэг багш бэлтгэж буй их, дээд сургуульд дээр очиж, багш бэлтгэх бодлого, хяналтын тоог хэрхэн хангаж буй талаар мэдээлэл сонсож, оюутнуудтай уулзалт хийнэ. Энэ мэтчилэн боловсролын шат шатны байгууллагад очиж ажиллан бодит шийдэл гаргах нь үр дүнтэй хэмээн үзэж байна.
-Та боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтад шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх ямар боломж байна гэж харж байна вэ?
-Эдийн засаг өсч, төсөв тэлж байгаа үед боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтыг цаг алдалгүй нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Өнөөдөр улсын хэмжээнд 40-өөс дээш тооны хүүхэдтэй 4860 бүлэгт 214 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Бүр 60 давсан хүүхэдтэй бүлэг 8 байна. Ер нь 1800-аас дээш хүүхэдтэй даац хэтэрсэн сургуульд сургалт хэвийн явуулах боломжгүй, энэ нь эргээд сургалтын чанарт сөргөөр нөлөөлж байгаа. Улсын хэмжээнд ийм даац хэтэрсэн 124 сургуульд 368 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Энэхүү бүлэг дүүргэлт болон сургуулийн даац хэтэрсэн нөхцөлийг хэвийн болгохын тулд бидний хийсэн тооцоогоор даруй 150 сургууль шинээр барих зайлшгүй шаардлагатай байна. Тиймээс боловсролын салбарт хөрөнгө оруулалт маш чухал байгаа тул ирэх 4 жилд Засгийн газрын хэрэгжүүлж эхлэхээр төлөвлөж буй 14 мега төсөл дээр нэмээд 15 дахь мега төслийг боловсролын салбарт хэрэгжүүлэх ёстой гэж үзэж байгаа.
-Багшийн хомсдлыг шийдэх ямар гарц байна гэж та үзэж байгаа вэ?
Багшийн хомсдлыг бууруулахын тулд тэдний үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах нь хамгийн оновчтой шийдэл юм. Хөдөө орон нутагт багшийн хомсдол маш их байна. Тухайн аймаг, сум, дүүргийн ерөнхий боловсролын сургуулийн шилдэг төгсөгчийг багш мэргэжил эзэмшээд эргээд төрөлх сургуульдаа багшлах тохиолдолд сургалтын төлбөрийг 100 хувь хөнгөлөх, суралцах хугацаанд амьжиргааны тэтгэлэг олгох, 5 жил тасралтгүй үр бүтээлтэй ажиллавал гадаадад магистрт суралцуулах, ипотекийн зээлийн хөнгөлөлт үзүүлэх зэргээр багш нарын нийгмийн асуудлыг шийдэх талаар төр дорвитой шийдвэр гаргах ёстой хэмээн үзэж байна.
-Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилттэй хэрхэн танилцахаар ажиллаж байна вэ?
-Боловсролын ерөнхий хууль батлагдаж хэрэгжиж эхлээд дөнгөж жил гаруй болж байна. УИХ хууль тогтоох үйл ажиллагаанаас гадна хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих үндсэн чиг үүргээ биелүүлэх ёстой. Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилтэд тулгамдсан олон асуудал бэрхшээл үүсч байна. Нэн тэргүүнд багш нарын хомсдол салбарын эмгэнэл болоод байна. Боловсролын сайд 8 дугаар сарын сүүлээр 4200 багш дутагдаж буйг зарласан. Энэ бол сургуулиудаас авсан тоо. Бид цөм хөтөлбөрт тусгасан цагийн дагуу сургууль бүрийн бүлгийн тоонд үндэслэн багшийн тоог гаргахад 7600 багш дутагдалтай гэсэн тооцоолол гарсан. Цаашид сургуулийн норм нормативийг мөрдүүлэх, сургууль шинээр байгуулах тохиолдолд багшийн хомсдол улам л нэмэгдэхээр байна. Багшийн нарын хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарын хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах тухай ярих боломжгүй юм. Манай ажлын хэсэг хамгийн олон гишүүнтэй бөгөөд бид багш нарын хомсдолыг арилгах, багшийн үнэлэмжийг сайжруулах чиглэлд илүү анхаарч ажиллана. Санал, дүгнэлтээ хаврын чуулганаар танилцуулах болно.
-Хуулийн хэрэгжилттэй танилцаад Боловсролын ерөнхий хуульд өөрчлөх санал гаргах боломжтой юу?
-Хуульд өөрчлөлт оруулах тухай биш, хэрэгжилтийн алдаа, оноог хянах чиглэлээр ажлын хэсэг ажиллана гэдгийг онцолж хэлье. Ажлын хэсэг тулгамдсан асуудлуудыг маш сайн сонсож, бодит нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцах чиглэлийг баримтлаж байна. Жишээлбэл, сум орон нутгийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 6, 7 настны сургалтын талаар гишүүдийн гаргасан санал санаачлагыг багш нар, эцэг, эхчүүдтэй хамтран ярилцахаар төлөвлөж байна. Мөн ажлын хэсэг МУБИС зэрэг багш бэлтгэж буй их, дээд сургуульд дээр очиж, багш бэлтгэх бодлого, хяналтын тоог хэрхэн хангаж буй талаар мэдээлэл сонсож, оюутнуудтай уулзалт хийнэ. Энэ мэтчилэн боловсролын шат шатны байгууллагад очиж ажиллан бодит шийдэл гаргах нь үр дүнтэй хэмээн үзэж байна.
-Та боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтад шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх ямар боломж байна гэж харж байна вэ?
-Эдийн засаг өсч, төсөв тэлж байгаа үед боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтыг цаг алдалгүй нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Өнөөдөр улсын хэмжээнд 40-өөс дээш тооны хүүхэдтэй 4860 бүлэгт 214 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Бүр 60 давсан хүүхэдтэй бүлэг 8 байна. Ер нь 1800-аас дээш хүүхэдтэй даац хэтэрсэн сургуульд сургалт хэвийн явуулах боломжгүй, энэ нь эргээд сургалтын чанарт сөргөөр нөлөөлж байгаа. Улсын хэмжээнд ийм даац хэтэрсэн 124 сургуульд 368 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Энэхүү бүлэг дүүргэлт болон сургуулийн даац хэтэрсэн нөхцөлийг хэвийн болгохын тулд бидний хийсэн тооцоогоор даруй 150 сургууль шинээр барих зайлшгүй шаардлагатай байна. Тиймээс боловсролын салбарт хөрөнгө оруулалт маш чухал байгаа тул ирэх 4 жилд Засгийн газрын хэрэгжүүлж эхлэхээр төлөвлөж буй 14 мега төсөл дээр нэмээд 15 дахь мега төслийг боловсролын салбарт хэрэгжүүлэх ёстой гэж үзэж байгаа.
-Багшийн хомсдлыг шийдэх ямар гарц байна гэж та үзэж байгаа вэ?
Багшийн хомсдлыг бууруулахын тулд тэдний үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах нь хамгийн оновчтой шийдэл юм. Хөдөө орон нутагт багшийн хомсдол маш их байна. Тухайн аймаг, сум, дүүргийн ерөнхий боловсролын сургуулийн шилдэг төгсөгчийг багш мэргэжил эзэмшээд эргээд төрөлх сургуульдаа багшлах тохиолдолд сургалтын төлбөрийг 100 хувь хөнгөлөх, суралцах хугацаанд амьжиргааны тэтгэлэг олгох, 5 жил тасралтгүй үр бүтээлтэй ажиллавал гадаадад магистрт суралцуулах, ипотекийн зээлийн хөнгөлөлт үзүүлэх зэргээр багш нарын нийгмийн асуудлыг шийдэх талаар төр дорвитой шийдвэр гаргах ёстой хэмээн үзэж байна.
Тод индэр
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Шанхайн экспо”-гийн нээлтэд үг хэллээ
БНХАУ-ын Худалдааны яам, Шанхай хотын Ардын Засгийн газраас жил бүр зохион байгуулдаг “Хятадын олон улсын импортын VII экспо”-гийн нээлт өнөөдөр болж, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ оролцож үг хэлэв.
“Шинэ эрин үед ирээдүйгээ хамтдаа хуваалцъя” уриан дор болж буй энэ удаагийн экспогийн нээлтийн ёслолд Пакистан, Серби, Словак, Узбекистан, Малайз, Казахстан зэрэг орны Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нарын хамт тэрбээр хүндэт зочноор оролцож байна. Монгол Улс анх удаа Ерөнхий сайдын түвшинд парламентад суудал бүхий улс төрийн бүх намын удирдлага, Улсын Их Хурал, Засгийн газрын зарим гишүүний хамт “Шанхайн экспо”-д өргөн бүрэлдэхүүнтэй, хувийн хэвшлийн олон төлөөлөлтэй оролцож буйгаараа онцлогтой.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ази, европын стратегийн уулзварт оршдог Монгол Улс энэхүү экспод идэвхтэй оролцох нь хөрш орон БНХАУ төдийгүй бусад улстай эдийн засгийн харилцаа холбоогоо гүнзгийрүүлэх өргөн боломж нээсээр ирсэн. Энэ онд Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож байгаа. Хоёр улсын худалдааны эргэлт 2023 оны байдлаар 17.6 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Цаашид 20 тэрбумд хүргэхээр талууд зорьж байна. Монгол Улс “Алсын хараа-2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого” зэрэг урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлогоо БНХАУ-ын “Бүс ба Зам” болон “Даян дэлхийн хөгжлийн санаачилга”-тай уялдуулж, “Чайна Энержи”, CNPC буюу Хятадын үндэсний газрын тос, байгалийн хийн корпораци зэрэг томоохон компанитай нүүрс болон эрчим хүчний хосолсон шийдэл, усан цахилгаан станц, төмөр замын төслүүдэд идэвхтэй хамтран ажиллаж байгааг тэмдэглэв.
Мөн Монгол Улсын Засгийн газар асар хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж буй энэ цаг үед гурван гол шилжилтийг хийж, шинэ эдийн засгийн бүтцийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байна. Нэгдүгээрт, AI хиймэл оюун ухаанд түшиглэсэн цахим, ухаалаг технологийг хөгжлийн хурдасгуур болгох, хоёрдугаарт, ногоон хөгжлийн шилжилтийг хэрэгжүүлэх, гуравдугаарт, хүний нөөцийн шилжилтэд анхаарч, ирээдүйн хөгжлөө төлөвлөж байна. Монгол Улсын аж ахуйн нэгжүүд энэ удаагийн Шанхайн экспод дэлхийд танигдсан ноос, ноолуур зэрэг хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээс гадна уул уурхайн салбарынхаа хөгжил дэвшил, зах зээлд өрсөлдөх боломжийг өргөнөөр танилцуулж буй нь цаашид байгалийн баялгийн бэлтгэн нийлүүлэгчээс үйлдвэрлэлд суурилсан ханган нийлүүлэгчийн байр сууринд хүрэх зорилготой. Манай өвөг дээдсийн сургаалд “Монголын За бол Андгай” хэмээх сайхан үг байдаг. Бид хэлцэл бол хэлцэл, гэрээ бол гэрээ хэмээсэн зарчимд тулгуурлан хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй эрх зүйн орчин, цахим нээлттэй засаглал, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг эрхэмлэсээр ирсэн. Бид Та бүхэнтэй харилцан суралцах, харилцан ашигтай түншлэн ажиллахад бэлэн байна гэлээ.
Ерөнхий сайд дараа нь “Шанхайн экспо”-д оролцож буй Монголын аж ахуйн нэгжүүдийн талбайгаар зочилж, амжилт хүслээ. Өнгөрсөн жилүүдэд манай улсын ноос ноолууран бүтээгдэхүүн, шингэн хүнс үйлдвэрлэгчид тус экспод оролцсон бол энэ жил 10 гаруй аж ахуйн нэгж үзэсгэлэнд оролцож байна. Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн гишүүн “Эрдэнэс Монгол нэгдэл”, түүний гишүүн “Эрдэнэс Тавантолгой” компани болон “Ньюком групп”, “Макс групп”, “Капитал Маркет Монгол” зэрэг компани ажиллаж байна. Үзэсгэлэнгийн үеэр Монголын уул уурхайн салбар, хөрөнгө оруулалт шаардлагатай төслүүдийн мэдээллээ хуваалцаж, ирэх жил болох “Mining week-MinePro 2025” арга хэмжээний сурталчилгааг олон улсад танилцуулах юм.
2018 оноос хойш жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 5-10-нд зохион байгуулагдаж буй Шанхайн экспо нь даян дэлхийн хамтын ажиллагаа, худалдааны шинэ боломжийг хамтдаа эрэлхийлэх үндсэн зорилготой. Энэхүү экспо нь хүнс, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, автомашин, ухаалаг үйлдвэрлэл болон мэдээлэл технологи, өргөн хэрэглээний бараа, эрүүл мэндийн бүтээгдэхүүн болон тоног төхөөрөмж, худалдаа үйлчилгээ гэсэн зургаан үндсэн хэсгээс бүрддэг. Түүнчлэн инновацын тусгай хэсэг, олон улсын үндэсний дүр төрхийг харуулсан үзэсгэлэнгийн тусгай хэсэг зэрэг нийт 15 чиглэлээр зохион байгуулагдаж байна.
Зургаан удаагийн экспо зохион байгуулахад 173 улс, бүс нутаг, олон улсын байгууллага оролцож, нийт 420 тэрбум ам.долларын бодит худалдан авалт, борлуулалтын гүйлгээ хийж, 2500 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, инновац, дэвшилтэт шинэ технологийг танилцуулжээ.
-
Тод мэдээ2021/12/22
Төсвийн байнгын хороо хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ
-
Тод индэр2020/10/12
З.Балдандугар: Баянгол дүүргийн эмнэлэгт хавдрын хэвлийн хөндийн мэс заслыг хийд...
-
Тод мэдээ2022/09/12
Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамны удирдлагуудад үүрэг өглөө
-
Тод мэдээ2021/05/24
Хөдөө, орон нутаг руу зорчих иргэдэд тавьж буй шаардлага