Тод индэр
С.Пагам-Орлом: Арьс, гоо заслын салбар эдийн засагт чухал хувь нэмэр оруулдаг салбар байх боломжтой
Сайхан байх гэдэг хүний төрөлхийн хүсэл тэмүүлэл. Тэрхүү хүсэл тэмүүллийг нь бодит болгоход тусалдаг арьс, гоо заслын салбарын өнөөгийн хөгжил, ирээдүйн талаар бид Монголын анхны арьс гоо заслын эмнэлгүүдийн нэг болох BeauMonde эмнэлгийн захирал Пагам-Орломтой ярилцлаа. Манай улсын арьс гоо заслын анхны мэргэжлийн эмнэлгүүдийн нэг BeauMonde эмнэлэг байгуулагдаад 15 жил болжээ. Өнөөг хүртэл ажилласан туршлагаасаа харахад энэ салбарын хөгжил өнөөдөр манай улсад ямар түвшинд байна гэж та бодож байна вэ?
Анх 2009 онд Шанхайд сурч ирээд Монголдоо анхны IPL лазер эмчилгээг нэвтрүүлэн эмнэлгээ нээж байлаа. Түүнээс хойш дандаа л хамгийн орчин үеийн технологи, үйлчилгээг эх орондоо нэвтрүүлдэг байхын төлөө 15 жил ажиллажээ. Одоо бол гадаадын аль нэг оронд очихдоо ижил төстэй эмнэлгүүдээр ороход манай эмнэлгүүд ерөөсөө ч хоцрогдоогүй, яг ижил түвшинд явж байгаа нь мэдрэгддэг.
Тэгэхээр бид, бас энэ салбар маань өнгөрсөн хугацаанд чамгүй хөгжжээ. Салбар өөрөө дандаа өндөр технологи ашигладаг учраас тэр хэрээр бид цаг алдалгүй судалгаагаа сайн хийх, эмчилгээ үйлчилгээгээ судлах, нэвтрүүлэх хэрэгцээтэй байдаг нь ингэж хурдацтай хөгжихөд нөлөөлдөг болов уу. Үүнд бас манай Монгол үйлчлүүлэгчдийн шинэ соргог зүйлд тэмүүлдэг, гоё сайхан байх дуртай зан төлөв нь ч нөлөөлж байна. Хүмүүс гадагшаа чөлөөтэй зорчдог болсон болохоор Солонгос, Японд, Америкт очиж ирээд манай Монголын эмнэлгүүд дутахааргүй зарим нэг талаар илүү ч үйлчилгээ үзүүлдэг юм байна гэдгийг ойлгоод ирдэг, хэлдэг юм. Нөгөө талаар арьс арчилгааны технологи хамгийн өндөр хөгжиж байгаа Япон, БНСУ зэрэг орнуудтай манайх ойрхон, харилцаа холбоо сайтай, эмч мэргэжилтнүүд нь хамтран ажилладаг, мэргэжил дээшлүүлдэг болсон зэрэг зүйлс нөлөөлж байна. Арваад жилийн өмнө эмнэлгээ байгуулж байхад тоотой хэдхэн эмнэлэг байлаа. Гэтэл одоо зөвхөн бүртгэлтэй 270- 290 эмнэлэг байна.
Дээрээс нь эмнэлгийн тусгай зөвшөөрөлгүй хэр нь эмнэлэгт хийх ёстой үйлчилгээг үзүүлж байгаа гоо сайхны салонууд маш олон болсон. Энэ тоо жишээ нь салбар өөрөө хэрхэн хурдтай өсөж томорч байгааг харуулж байна. Үүнийгээ дагаад сайн муу зүйл олон байгаа ч зах зээлийнхээ зарчмаар шигшигдээд илүү сайжраад явах болов уу. Гол нь хүмүүс маань гоо сайхны салон болон мэргэжлийн эмнэлгийн ялгааг олж харах, өрсөлдөөн ширүүсэхийн хэрээр нэмэгдэж байгаа зар сурталчилгаанаас үнэн бодит байдлыг нь ялгаж сурах нь чухал юм.
-Сурталчилгаа гэснээс гоо сайхны эмнэлгүүд, бүтээгдэхүүний сурталчилгаа дээр 5 насаар, 10 насаар залуужуулна гэж их бичсэн байдаг. Яг үнэндээ энэ хэр үнэний хувьтай вэ, ийм байх боломжтой юу?
Мэдээж арьсаа арчилсан хүн арчлаагүй хүн хоёрын хооронд ялгаа байна гэдгийг бүгд мэднэ. Гэхдээ яг ямар технологи, ямар бүтээгдэхүүн онцгой сайн үр дүн харуулж байна вэ гэдэг нь сонин.
Жишээ нь манай эмнэлгээр 10-15 жил үйлчлүүлж байгаа харилцагч нараасаа харж байхад тогтмол давтамжтайгаар, тууштай арьс арчилгаа хийлгээд явдаг хүмүүс яг ижилхэн насны хүмүүсээсээ яах аргагүй 5-10 насаар залуу харагддаг. Тэгэхдээ сурталчилгааны хэллэг шиг нэг удаа аль нэг үйлчилгээнд ороод 5-10 насаар залуужна гэвэл дэгс зүйл. Өөрөөр хэлбэл бид өнөөдрөөс арьсаа арчлаад эхэлж байгаа хүнийг 10 жилийн дараа гэхэд өнөөдөр байгаа арьсныхаа гоо сайхныг хадгалсан байх, хөгшрөлтийг нь удаашруулсан байхыг зорихоос биш одоо 5 насаар залуужуулаад өгнө гэж хэлээд янз бүрийн зүйл шахаад мөнгийг нь үрэх бол ёс зүйгүй асуудал. Нөгөө талаас энэ технологиуд чинь маш олон удаа, шинжлэх ухааны үндэстэйгээр судлагдчихсан, энэ салбарт маш их хөрөнгө оруулалт хийгддэг учраас хуурамч байх, үр дүнгүй байх үндэслэлгүй юм. Гол нь тухайн үйлчилгээ дээр яг шаардлага хангасан аппаратыг нь ашиглаж байна уу, тухайн технологийг ашиглаж байгаа хүн хэр зэрэг туршлагатай, мэдлэгтэй, зөв ашиглаж байна вэ гэдэг чухал. Нөгөө талаас хүн гоё сайхан, залуу байна гэдэг бол дан ганцхан арьс арчилгааны асуудал биш юм. Тухайн хүний сэтгэлзүй, амьдралын хэв маяг, амьдралын чанар, идэж байгаа хоол хүнс, найз нөхдийн хүрээлэл зэрэг маш олон зүйлүүд нийлж байж хүнийг эрүүл, сайхан харагдуулдаг юм болов уу.
-Тэгвэл гоо сайхан байх, арьсаа арчилдаг байх, түүнд цаг зав, мөнгөө зарцуулдаг байх нь хүнд яагаад чухал юм бэ?
Би хувьдаа хүн гоё арьстай байх нь амжилттай байх эхний алхам гэж боддог. Энэ нь нэгдүгээрт хүнд өөртөө итгэх итгэлийг бий болгож байдаг. Хүний өөдөөс цэх шулуун хараад бүрэн дүүрэн ярих, өөрийгөө илэрхийлэх тэр итгэлийг өгч байдаг. Тэгэхлээр арьс арчилгаа гэдэг бол тухайн хүний амьдралын чанар, ажил бизнес, нийгмийн карьерын гол үндэс нь. Ямар ч хүн хөөрхөн, сайхан хүнтэй харилцах дуртай байдаг шүү дээ. Тэгэхээр сайхан арьстай, өөрийнхөө бие галбир царай төрхдөө итгэлтэй байдаг хүмүүсийг амжилт ч мөн дагадаг. Өөртөө тавих анхаарал нэмэгдэхийн хирээр тухайн хүний бизнесийн, улс төрийн карьер өсөж байдаг маш олон жишээ би мэднэ. Манай үйлчлүүлэгчдийн ихэнх нь салбар салбартаа амжилттай яваа улс төрчид бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүд, эрчүүд байдаг. Тэд маань энэ зүйлийн ямар чухлыг нь, өөрт нь ямар их үнэ цэн авчирдгийг нь мэдэж, мэдэрч байгаа учраас л ингээд тууштай яваад байгаа хэрэг шүү дээ. Тийм ч учраас, бид ч бас анхнаасаа хамгийн сайн, өндөр үр дүнтэй эмчилгээ үйлчилгээг санал болгож, үүнийгээ мэргэжлийн түвшинд үзүүлэх сайн боловсон хүчин, эмч мэргэжилтнүүдийг бэлтгэнэ, тэгээд үйлчлүүлэгч бүрд хамгийн өндөр үр дүнг гаргана гэдэг л зорилт тавьж ирсэн. Энэ хүрээндээ ч үргэлж сайжирч, туршлагажиж ирсэн байна. Удахгүй бид шинэ эмнэлгээ нээх гэж байна.
-Шинээр нээгдэх эмнэлгийн онцлог юу байх вэ?
Гоо сайхны эмнэлэг гэхээр хүмүүс нэг бол иллэг массаж хийдэг газар эсвэл хэдэн хүүхнийг адилхан царайтай болгодог газар гэж ойлгоод байдаг. Гэтэл хүн гоо сайхан байна гэдэг дан ганц арьс арчилгаа биш гэж дээр ярьсан. Тэгэхээр шинээр нээсэн эмнэлэг маань гоо сайхны мэс засал, үсний эмчилгээ, эрүүлжих, тураах үйлчилгээ, эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдийн далд гоо сайхан, шүдний эмчилгээ зэрэг үйлчилгээг цогцоор нь үзүүлдэг эмнэлэг байх юм. Энэ бүгд нийлээд тухайн үйлчлүүлэгчид маань системтэйгээр үр дүн өгснөөрөө энэ хүн гоо сайхан болно гэдэг агуулгаар эмнэлгийнхээ концепцийг гаргасан. Салбарынхаа хөгжлийг дагаад мөн олон жил үйлчлүүлсэн үйлчлүүлэгчдийнхээ итгэлтэй газраасаа, нэг дороос бүх үйлчилгээг авдаг байх хүсэл сонирхлынх нь дагуу ийм болгож өргөжихөөс ч аргагүй юм. Хүмүүс цаг хугацаагаа хэмнээд найдвартай газраас нэг дор олон үйлчилгээг авах, гэр бүлээрээ үйлчлүүлэх хэрэгцээтэй болж байна. Түүнд нь нийцүүлсэн үйлчилгээнүүдийг бид үзүүлэхээр төлөвлөсөн. Мэс заслын тухайд бид голчлон нөхөн сэргээх чиглэлд төвлөрнө. Төрсний дараах далд гоо сайхны хагалгаа, хөх томруулах хагалгаа, магадгүй гэнэтийн ослоос ч юм уу хамраа гэмтээсэн бол хамрын гоо сайхны хагалгаа хийх гэх мэт. Шүдний гоо сайхны, нөхөн сэргээх эмчилгээ мөн хийгдэнэ. Сайхан инээмсэглэл чинь хүний хамгийн чухал чимэг. Мөн гэр бүлээрээ үйлчлүүлэхэд боломжтой байх үүднээс өсвөр насны хүүхдүүдэд тохирсон арьс арчилгаа, хүүхдийн шүдний эмчилгээ зөвлөгөө өгөх зэргээр ажиллах юм. Түүнчлэн бид энэ салбартаа олон жил ажилласан туршлагатай эмнэлгийн хувьд салбараа дэлхийн жишигт хүргэчих юм сан гэдэг зорилгоо ч бодсон бусад эмнэлгүүдээ хамгийн сүүлийн үеийн бүтээгдэхүүн, тариа тарилга зэргээр хангадаг ханган нийлүүлэгчээр ажиллаж эхлэхээр болсон. Манай эмнэлэг байгуулагдсан цагаасаа эхлэн хэрэглэж байгаа бүтээгдэхүүн тариа тарилга, дагалдах хэрэгслээ дандаа хамгийн сайн гэсэн үйлдвэрлэгчдээс өөрсдөө захиалж авч хэрэглэж ирсэн. Гэтэл зах зээл дээр тэдгээрийг ганзагаар оруулж ирэх, хувь хүн оруулж ирээд хадгалалт хамгаалалт алдагдах гэх мэт асуудлууд байдаг. Гоо сайхан гэдэг хүний хамгийн эмзэг чухал зүйл учраас бүтээгдэхүүний найдвартай байдал, ариун байдал, чанар гэдэг юу юунаас илүү чухал шүү дээ. Тийм учраас бид дэргэдээ ханган нийлүүлэх байгууллагатай болсон. Түүнээс гадна бид хэрэглэгчдийнхээ аюулгүй байдлыг хамгаалах зорилгоор дэргэдээ лаборатори ажиллуулж байна. Энэ давхар өөрсдийгөө ч эрсдэлээс сэргийлж байгаа хэрэг. Ер нь миний хувьд анх энэ салбарт ажиллаж эхлэхдээ л хүнийг гоо сайхан байлгахад туслах бүх боломжийг нэг дор төвлөрүүлсэн, нэг хаалгаар ороод бүх үйлчилгээгээ авч болох тийм боломжийг бүрдүүлэх сэн гэж хүсдэг байсан тэр зорилгоо бодит болголоо.
Та түрүүнд салбараа дэлхийн жишигт хүргэхийн төлөө ажилладаг гэж ярилаа. Энэ салбар хөгжих нь эдийн засагт болоод улс орны хөгжилд ямар хувь нэмэр оруулах боломжтой юм бэ?
Өнөөдрийн байдлаар манай салбарт 300 гаруй тэрбум төгрөг эргэлдэж байдаг. Бараг л уул уурхайн салбарын дараа орох байх. Тэгэхээр энэ их мөнгө гадагшаа гараад явчих боломжтой байсан гэсэн үг шүү дээ. Анх бол манайхан гоо сайхны хагалгаа, үзлэг хийлгэж зөвлөгөө авах гэж гадагшаа маш их явдаг байсан. Одоо тэр урсгалын тодорхой хэсэг нь эх орондоо үлдэж байна. Учир нь манай эмнэлгүүдийн хүчин чадал сайжирсан эмч нар маань туршлагажсан. Гоо сайхны хагалгаа гэхэд эмч өвчтөн хоёр маш сайн ойлголцох нь чухал учраас энгийн мэс заслуудыг эх орондоо хийлгэсэн нь илүү дээр болсныг үйлчлүүлэгчид маань ойлгодог болжээ. Тэгэхээр энэ салбар хөгжих тусам гадагшаа гарах мөнгөний урсгалыг эх орондоо үлдээхээс гадна гаднаас мөнгөн урсгал татах боломжтой. Жишээ нь манай эмнэлгийн хамгийн их ачаалалтай сар 6-7 сар байдаг. Энэ нь гадаадад байгаа Монголчууд маань эх орондоо амрах гэж ирэхдээ Монголынхоо эмнэлгүүдэд эмчилгээ үйлчилгээ хийлгээд явдаг үе юм. Тодорхой хэмжээний валютын урсгалыг эх орондоо авчирч байна шүү дээ тэд маань.
Түүнээс гадна манай улсад нэмэгдэж байгаа аялал жуулчлалыг дагаад бид нар бүс нутгийн улс орнуудад тухайлбал ОХУ, ӨМӨЗО, Киргизстан, Казакстан зэрэг орнуудаас эрүүл мэнд гоо сайхны аялал жуулчлалыг татах боломжтой. Өнгөрсөн жилүүдэд хэд хэдэн орнуудаар явж үзэхэд эдгээр орны иргэд Япон, Солонгос руу явахаас арай хямд зардлаар, өөрийн орныхоос илүү өндөр түвшний үйлчилгээг манай улсаас авах боломжтой нь харагдаж байсан. Манай шинэ залуу эмч нар маань бүгд англи хэлтэй төгсөж байна. Тэгэхээр бид бүс нутгийн түвшинд технологи, туршлага аль алинаараа тэргүүлж байгаагийнх эрүүл мэнд, гоо сайхны аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, тухайн улс орнуудад салбар эмнэлгээ байгуулах зэргээр ажиллах бүрэн боломж бий гэж харж байна.
-Тийм юм байна. Тэгэхээр та бүхэн шинэ эмнэлгээ нээж байгаатай холбогдуулаад дахиад шинэлэг эмчилгээ үйлчилгээ нэвтрүүлж байгаа юу?
Шинэ эмнэлэг нээгдсэн, мөн 15 жилийн ой болж байгаатай холбогдуулаад бид PRP эмчилгээний цоо шинэ технологийг Монголд оруулж ирсэн. Энэ нь арьсыг нөхөн төлжүүлдэг PRP технологийг үс ургуулах, үе мөчний эмчилгээнд, чихрийн шижинд хүртэл хослуулж хэрэглэж болох шинэ технологи. Өнөөдөр дэлхий нийтээр гоо сайхны маш олон нэр төрлийн эмчилгээ тарилгууд цаг алдалгүй хөгжиж байдаг. Гэхдээ аль ч үед тухайн хүний өөрийнх нь эд эсээр нөхөн сэргээдэг энэхүү PRP эмчилгээ ердөөсөө моодноос гардаггүй, дагаад л хөгжөөд явдаг хамгийн аюулгүй эрсдэлгүй тэгсэн хэр нь үр дүнтэй байдаг. Тиймээс бид өнгөрсөн жил Америкийн, Холливудын, Дубай, Канадын алдартай эмч нар яг ямар PRP ашиглаад байна вэ гэдгийг багагүй хугацаанд судлаад энэхүү VIRTOUSE брэндийг сонгон албан ёсны түншээр ажиллаж эхлээд байна.
Сүүлийн 10 гаран жил PRP эмчилгээ манай гол эмчилгээнүүдийн нэг байсан бас тодорхой хэмжээнд туршлагыг бид хуримтлуулсан байна. Ер нь бол PRP чинь хүнээс өөрөөс нь хамгийн сайн буюу дархлааны эсүүдийг нь сонгомлоор ялгаж аваад бие организмын хаана нь эд эсийн хөгшрөлт явагдаж, асуудал үүсэж байна тэр хэсгийг өөрийнх нь эд эсээр нөхөн сэргээх боломжтой эмчилгээ. Тэгэхээр энэ шинэ PRP-ын онцлог бол өмнөхөөсөө илүү өргөн хүрээнд жишээ нь шүдний буйлыг нөхөн сэргээх, имплант суулгах, хүнд хагалгааны шарх хурдан эдгээж чадахгүй байх үед, мөн дээрээс нь гоо сайхны эмнэлгүүд арьсны эмчилгээ үйлчилгээнд ашиглахаас гадна үс ургуулах, тэр бүү хэл үе мөчний нөхөн сэргээлт, чихрийн шижинд хүртэл ашиглаж болох ийм эмчилгээ юм.
Өмнө нь PRP гэхээр нэг хуруу шилэнд цуснаас сийвэн ялгаад тарьчихдаг гэсэн энэ ойлголтыг эвдээд маш өндөр технологийн аргаар 5-аас 10 төрлөөр бий болгоод үйлчилгээ болгон дээр сонгомлоор ашиглах боломжийг бий болгож өгснөөрөө VIRTOISE онцгой байна. Тэгэхээр дан ганцхан бид нар өөрийнхөө эрх ашгийн төлөө биш нийт хүмүүсийг эрүүл аюулгүй эмчилгээ авахад бас тодорхой хэмжээгээр өөрсдийнхөө хувь нэмрийг оруулж байгаа гэж бодож энэ технологийг нэвтрүүлээд ажиллаж байна.
Сүүлийн асуулт. Эмнэлгүүд маань олон болж хөгжихийн хэрээр үнийг дагаад янз бүрийн эрсдэлүүд гарах, үйлчлүүлэгчдийн дунд эргэлзээ үүсэх, мэс засал хийлгэхийн сайн муу тал гээд маш их сэтгэгдлүүд байдаг. Энэ тал дээр танай эмнэлэг хэрхэн ажиллаж ирсэн бэ?
Өнгөрсөн 15 жилийн хугацаанд манай эмнэлэг дээр харьцангуй гомдол санал гарах нь бага байсан. Энэ нь магадгүй манайх мэсийн бус эмчилгээнүүд дээр төвлөрч үйл ажиллагаа явуулж ирсэнтэй холбоотой байх. Гэхдээ ямар ч эмчилгээ үйлчилгээг хийлгэхээсээ өмнө бид нар эрсдэлээ заавал тооцдог байх хэрэгтэй. Эрсдэлийг тухайд хаа ч адилхан шүү дээ. Солонгост жишээ нь бид хамрын хагалгаанд орлоо гэхэд л хагалгааны явцад эсвэл нойрсуулах явцад ямар нэгэн эрсдэл тохиолдоод амь насаа алдлаа гэхэд гомдолгүй гэсэн гарын үсэг зуруулаад л хагалгаанд оруулдаг. Тухайн хүний биеийн байдал, гэнэтийн ямар ч зүйл тохиолдохыг үгүйсгэхгүй. Гол нь асуудал тулгарлаа гэхэд мэргэжлийн ур чадвартай эмч нар яаралтай арга хэмжээ авах боломж, техник хэрэгсэл бүхий найдвартай эмнэлэг, туршлагатай эмчээ л зөв сонгох хэрэгтэй. Энгийн тарилга хийлгэхэд хүртэл арьс руу хатгалт хийгдэнэ гэдэг утгаараа ариутгал, бүтээгдэхүүний найдвартай газарт үйлдвэрлэгдсэн эсэх , зөв тээвэрлэгдсэн үү, хадгалалт ямар горимд байсан, ямар эмчээр хийлгэх вэ зэрэг бүгд чухал.
Солонгос бол жишээ нь 40 жилийн өмнөөс энэ салбараа бодлогоор хөгжүүлээд анагаахын сургуулиуд нь пластик гоо сайхны мэс заслын ангиар эмчээ бэлтгэж байна. Манай тухайд дандаа мэргэшүүлэх байдлаар богино хугацааны сургалтуудаар эмч нараа бэлдэж байна. Голцуу хувийн хэвшлийнхэн эмнэлгүүд өөрсдөө эмч мэргэжилтнүүдээ сургалтад хамруулах, гаднаас эмч урьж сургалт авах гэх зэргээр л бэлтгэж ирлээ. Тэгэхээр энэ салбарыг хөгжүүлэх бодлогын түвшинд тар засаг биш юм гэхэд ядахдаа бид холбоогоороо дамжуулаад Америкийн, Солонгосын эмч нараас нэгдсэн байдлаар суралцдаг, хамтдаа хөгждөг байх нь чухал гэж бодож байна. Тэгж чадвал энэ салбар гадагшаа урсаж байгаа олон сая долларыг эх орондоо үлдээх эргээд эх орондоо валютын урсгал татдаг, жуулчдыг авчирдаг, эдийн засагт өндөр хувь нэмэр оруулдаг салбар болж хөгжих бүрэн боломжтой.
Ярилцсанд баярлалаа. Хүсэж төлөвлөж байгаа бүхэнд нь амжилт хүсье.
Тод индэр
Хуулинд төмөр замын асуудал хариуцсан агентлагтай байна гэж заасан ч одоо хүртэл хэрэгжээгүй...
Төмөр замын салбар урьд өмнөхөөсөө хамаагүй өргөжиж, улс орны стратегийн чухал салбар болон хөгжиж байна. Өмнө нь Улаанбаатар Төмөр Зам гэсэн Монгол, Оросын хувь нийлүүлсэн ганц л төмөр замтай байсан бол одоо Монголын Төмөр Зам, Зүүнбаян төмөр зам, Таван толгой төмөр зам зэрэг төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжүүдээс гадна хувийн хэвшлийн Болд төмөр ерөө гол, Монгол алт МАК, Энержи ресурс”, ТрансКон зэрэг хувийн хэвшлийн олон төмөр замуудтай болсон.
Энэ төмөр замуудын хоорондын уялдааг хангах, үнэ ханш, тээвэрлэлтийн нэгдсэн тариф, хуваарийг зохицуулах, хянах, бие биедээ хаалт тавьж, дарамт шахалт учруулдаггүй байх гэсэн маш олон зохицуулалтуудыг төмөр замын асуудал эрхэлсэн агентлаг хийх ёстой.
Тод индэр
Г.Довчиндорж: Баавгайн төрлийн амьтдын эмэгчинүүд хоёр жилд нэг удаа үржилд ордог
-Мазаалай баавгайн хамгааллын ажил хэр хийгдэж байна. Одоо тоо толгой хэд орчим байгаа вэ?
-Мазаалай баавгай монгол орны нэн ховор амьтан. Анх шинжлэх ухаанд нээгдэж, манай оронд мазаалай гэдэг амьтан байгаа гэдгийг мэдсэнээс хойш албан ёсоор нэг л удаа тооллого зохион байгуулсан. Энэ тооллогын 2004 онд хийж, 20-22 мазаалай байна гэсэн тоо гарч байв. Бусад тоон мэдээлэл нь тооллогын үр дүн гэхээс илүү судлаачдын урт хугацааны ажиглалт, дэвшилтэд технологи ашигласан судалгааны үр дүнгүүд юм. Судлаачдын тоо харилцан адилгүй байдаг нь тэдний хэрэглэж байгаа арга зүйтэй холбоотой. Зарим нь ул мөрөөр, биеэр үзэгдсэн байдлыг үндэслэж гаргасан тоо байхад, зарим нь автомат камерын судалгаанд үндэслэж гарсан байх жишээтэй. Хамгийн сүүлд Монгол улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газартай хамтарч мазаалай хамгаалах чиглэлээр ажилласан судалгааны багийн 2022 онд гарсан тоогоор 52-55 мазаалай баавгай байна гэж бүртгэгдсэн. Энэ тоог мазаалайн үсний дээжийг урхи ашиглан цуглуулж, генетикийн мэдээлэл ялгаж гаргасан байдаг. Ийм мэдээллээр хэчнээн баавгай байгааг мэдээд зогсохгүй тэдгээрийн нас, хүйс, удам төрлийн холбоог тодорхойлох боломжтой. Байгаль хамгааллын хувьд мазаалай баавгайн тоо толгой хэд байгаа нь номер нэг чухал асуудал биш. Харин тухайн популяци хэр эрүүл бүтэцтэй байгаа нь өөрөөр хэлбэл эр, эм бодгалийн болоод эх төлийн тооны харьцаа хэр зөв байгаа эсэх нь илүүтэй сонирхол татдаг.
-Манай улс мазаалай баавгай хамгаалах тал дээр ямар ямар чухал ажлууд хийж байсан бэ?
Мазаалай баавгай болон хавтгай тэмээний амьдрах орчныг хамгаалах зорилгоор Говийн Их Дархан Цаазат Газрыг А, Б хэсэгтэйгээр 1975 онд байгуулсан. Ирэх жил 50 жилийн түүхэн ой тохионо. Тус дархан газар нь хамгаалж буй нутаг дэвсгэрийн хэмжээгээр дэлхийд эхний 15 -д багтдаг. Энэ бол миний бодлоор мазаалай хамгаалах талаар монголын төрөөс авч хэрэгжүүлсэн хамгийн далайцтай ажлын нэг байх. Дараа нь 1987 оноос мазаалай баавгайд нэмэлт тэжээл тавьж өгөх ажлыг хийж эхэлсэн. Ингэснээр ган гачигтай жилүүдэд баавгайг өлбөрч үхэхээс сэргийлэхэд чухал ажил болж чадсан. Мөн мазаалай амьдарч байгаа бүс нутагт ус цэгийн тоог нэмэгдүүлэх, шинээр гаргах, хөв байгуулах гэх мэт биотехникийн шинжтэй ажлууд олноор хийгдэж байгаа. Сүүлийн жилүүдэд автомат камерын судалгааг түлхүү хэрэглэж байгаа.
-Ховор амьтдыг өсгөж үржүүлэх, хамгаалах ажлыг хэрхэн хийж байж, тоо толгойг нь нэмэгдүүлэх вэ. Судалгааны ажил хийгдэж байгаа юу?
-Мазаалай дэлхий дээр байгаа бусад баавгайн зүйлүүдтэй харьцуулахад говь цөлд амьдардгаар онцлогтой. Мөн тоо толгойн нэн цөөн. Манай орны хувьд мазаалай баавгайг 2023 онд “Монгол орны бахархалт амьтан” болгож зарласан. Манай улсын хууль эрх зүй болон нэгдэн орсон олон улсын гэрээ конвенцоор эрх зүйн хувьд нэлээд сайн хамгаалагдсан.
Судалгааны тухайд сансрын болон радио дохиолол бүхий хүзүүвч зүүх ажил хийгдэж байгаа. Одоогоор 30 орчим мазаалайд хүзүүвч зүүж мэдээлэл цуглаад байна. Сүүлийн 2 жилд хоёр мазаалай баавгайд шинээр хүзүүвч зүүсэн. Мөн автомат камер, генетикийн судалгаанууд хийгдэж байгаа.
-Тоон толгойн яагаад өсөхгүй байна вэ?
-Байгаль дээр үржил явагдсаар байгааг автомат камер болон шууд ажиглалтаар бүртгэж байгаа бамбаруушнууд харуулж байна. Жил бүр шахуу нялх бамбарууш автомат камерт бүртгэгддэг.
Өөрөөр хэлбэл төл бол авч байгаа. Гэвч тухайн бамбаруушнуудаас хэчнээн нь 2-3 нас, цаашлаад бие гүйцэж байгаа эсэх нь тодорхойгүй. Баавгай төрлийн амьтад бага насандаа их хорогддог судалгаа бий. Үнэндээ бол мазаалай баавгайн тоо толгой бидний хүссэн шиг өсөөгүй байна.
Цаашид бид энэ ховор амьтны тоо толгойг өсгөе гэвэл хамгаалалын шинэ менежмент авч хэрэгжүүлэх хэрэгтэй болов уу гэж судлаачдын хувьд үздэг.Сүүлийн жилүүдэд хийгдсэн генетикийн судалгааны үр дүнгээс харахад мазаалай баавгай цөөн тооны бодгалиудад цус ойртолт маш өндөр гарсан байдаг. Цус ойртолт их байгаа нь нялх төлийн мэнд үлдэлтэд сөргөөр нөлөөлж магад учир түүний цусыг сэлгэх хэрэгтэй болов уу. түүний хамгийн ойрын цусан төрөл нь Гималайн хүрэн баавгай гэсэн судалгааны үр дүн ч бий. Энэ ажлыг лабораторийн нөхцөлд эсвэл тусгай бэлтгэсэн зориулалтын орон зай үүсгэж туршиж үзэх боломжтой. Онолын болон процессын хувьд бүрэн боломжтой гэж бодож байна.
БААВГАЙН ТӨРЛИЙН АМЬТДЫН ЭМЭГЧИНҮҮД ХОЁР ЖИЛД НЭГ УДАА ҮРЖИЛД ОРДОГ
-Таны ярианд баавгай бага насандаа хорогдох тохиолдол байдаг гэлээ. Шалтгааныг судалж байгаа юу?
-Ер нь энэ амьтны талаар маш олон зүйлийг бид одоог хүртэл таньж мэдээгүй байна. Судлахад ч тийм хялбар амьтан биш. тун цөөхүүлээ, алс зэлүүд газар амьдардаг. Судлаачдын ажиглалт, судалгааны үр дүн болон бусад баавгайн зүйлүүд дээр хийсэн үр дүнгээс харахад нялх төрлийн хорогдол өндөр байдаг гэдгийг түрүүн дурдсан. Үүнд зан төрхийн нөлөө ч байгаа байх.
Баавгайн төрлийн амьтдын эмэгчинүүд хоёр жилд нэг удаа үржилд ордог. Бамбаруушаа хоёр жил дагуулж өсгөдөг. Мал шиг жил бүр төллөдөггүй гэсэн үг. Үржилд орох нас бас хожуу. Гэтэл эр баавгайн хувьд жил бүр ороо ордог. Энэ үед эр баавгай нялх бамбарууштай эмэгчинтэй таарвал түүний үр төлийг устгадаг. Хэрэв нялх бамбаруушийг үгүй хийвэл эмэгчин баавгай тухайн жил дахин үржих боломжтой болно.
Эр баавгайны хувьд өөрийнхөө үр төлийг үлдээх нь хамгийн чухал. Арсланд ийм зан төрх байдгийг хүмүүс их сайн мэддэг дээ.Нөгөө талаараа Алтайн өвөр говийн байгалийн нөхцөл эрс тэс. Бага залуу амьтан дасан зохицож амьдрахад хүнд. Мазаалай баавгайн бамбарууш хоёр нас хүрээд эхээсээ салж, бие даан амьдарч эхэлдэг. Энэ үед аль ч төрлийн амьтанд хорогдол их гардаг. Учир нь эхийн хамгаалалт, нөмөр байхгүй болно гэсэн үг. Бие дааж хоол ундаа идэх чадвар дадлаас болдог байж болно.
-Манай оронд мазаалай баавгайг нутагшуулах ажил хийгдэж байсан уу?
-Одоогийн байдлаар тийм ажил хийгдээгүй. Харин мазаалай баавгайн үржүүлэх ажлыг хийх гэж оролдож байсан түүх бий. 2000 оны эхээр монголд анх мазаалай баавгай үржүүлэх төвийг ГИДЦГ-ын А хэсгийн орчны бүсэд байгуулж байсан. Байшин сав, хашаа хороо нь одоо хүртэл байгаа. Гэвч үржүүлгийн төвөө байгуулсан боловч баавгайгаа барьж авчраагүй.
-Яагаад?
Тухайн үед бидний зөвлөгөө авч байсан олон улсын судлаачид “мазаалай баавгайн талаар хангалттай мэдлэг мэдээлэл цуглаагүй гэж үзсэн. Иймд шууд байгалиас зэрлэг амьтныг авч ирээд үржүүлгийн төвд тэжээх нь өөрөө эрсдэл ихтэй гэж үзээд болгоомжилж энэ ажил зогссон.
-Одоо хийх боломжтой юу?
-Тухайн үед барьсан байшин барилга, хашаа саравчны тухайд бол 20 гаруй жил болсон учраас хуучирсан. Тэгээд ч өнөө үеийн амьтан үржүүлэх, өсгөх орчны стандарт шаардлагад нийцэхгүй болсон.
-Мазаалай баавгай ихэвчлэн хаагуур нутаглаж байна вэ?
-Мазаалай баавгайн тархац Монгол орны баруун өмнөд хэсэгт Говь-Алтай, Баянхонгор аймгийн хил залгаа таван сумын нутгийг дамнан оршдог. Үүнд: Говь-алтай аймгийн Алтай, Цогт, Эрдэнэ, Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр, Шинэжинст сумд хамрагдана. Сүүлийн үеийн хүзүүвч зүүсэн мазаалай баавгайн мэдээллээс харахад тархац нь зүүн тал руу буюу Өмнөговь аймгийн баруун хэсэгт нэлээд гүн явсан үр дүн харагдаж байгаа.
Баавгай хоёр нас хүрээд өөрөө бие дааж амьдарч эхлэхдээ өөрийн эзэмшил нутгаа тэлэх оролдлого хийдэг бололтой. Хэдэн жилийн өмнө Говь -Алтай аймгийн Дэлгэр сумын нутагт мазаалай баавгай тохиолдож байв. Энэ нь үндсэн байршлаас 150-200 км-ын алсад явж байсан гэсэн үг. Мөн хүзүүвч зүүсэн баавгай улсын хил давж байсан тохиолдол ч гарч байсан.
МАЗААЛАЙ БААВГАЙ БАЖУУНА БУЮУ НАМХАН ГИШҮҮН ГЭДЭГ УРГАМЛЫН ҮНДСЭЭР ИХ ХООЛЛОДОГ
-Мазаалай баавгай голчлон юугаар хооллодог вэ?
-Баавгай төрлийн амьтад ангилал зүйд хувьд махчид. Гэхдээ идэш тэжээлийн хувьд холимог идэштэн. Мазаалай баавгай бажууна буюу намхан гишүүн гэдэг ургамлын үндсээр их хооллодог. Энэ ургамал түүний идэш тэжээлийн 60 орчим хувийг эзэлдэг. Дараагийн чухал хоол нь хармаг юм. Говийнхон их сайн мэднэ. Энэ ургамлын жимсээр түлхүү хооллодог. Мөн хөмүүл, зээргэнэ, хялгана, сухай зэрэг ургамлаар хооллодог. Тэр болгон амьтан барьж иддэггүй. Баавгайд баригдах амьтан ч ховор. Цөөхөн тохиолдолд жижиг мэрэгчид, шувуу, өндөг, гүрвэл, могой, царцаа бусад шавьж зэргээр хооллодог гэсэн судалгаа бий. Мөн хааяахан ховор тохиолдох сэг зэмээр хооллосон байдаг.
–Сүүлийн үед мазаалай хамгаалах тал дээр ямар ажлууд хийгдсэн бэ?
-Монгол улсын Засгийн газраас 2023 онд мазаалай баавгай “Үндэсний бахархалт амьтан” –аар зарлаж 2024 оныг “Мазаалай хамгаалах жил” болгосон. Энэ хүрээнд МУ-ын Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дэргэд ажлын хэсэг байгуулан олон ажил хийхээр төлөвлөн ажиллаж байна.
Тухайлбал,
- Мазаалай баавгайн тухай богино хэмжээний шторкуудыг бэлтгэн телевизүүдээр цацаж эхлээд байна.
- Мазаалай баавгайн нутгаар аялсан нь хүүхдэд зориулсан комикс ном гаргалаа
- Мазаалай баавгайн тухай баримтат кино хийгдэж байна
- Мөн судалгааны ажлыг дэмжих зорилгоор нэмж автомат камер худалдан авах ажлыг зохион байгуулж байна.
- Хамгийн ойрын ажил гэвэл 12.09 өдөр болох “Мазаалай баавгайн судалгаа хамгаалал” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал болж байгаа
- Хуралд мазаалай баавгайн тухай 10 орчим илтгэлийг үндэсний судлаачид болон АНУ, БНХАУ-ын судлаачид хэлэлцүүлнэ.
хурлын үйл ажиллагаа онлайнаар шууд олон нийтэд хүрэх тул эндээс иргэд мазаалай баавгайн тухай шинэ соргог мэдээлэл авах бүрэн боломжтой.
-Хурлаас ямар үр дүн гарахыг хүлээж байна вэ?
Бид үндэсний бахархалт амьтан мазаалай баавгайн талаарх мэдлэгээ хуваалцах сайхан завшаан болно. Нөгөө талаар цаашид төрөөс авч хэрэгжүүлэх хамгааллын төлөвлөгөөг гаргахад хуралд оролцож буй эрдэмтэн судлаачид, иргэний нийгэмийн төлөөлөл, олон нийтийн саналыг авах сайхан боломж бүрдэнэ гэж найдаж байна.
Танд баярлалаа. Та бүхний ажилд амжилт хүсье.
Тод индэр
УИХ-ын гишүүн Д.Үүрийнтуяа: Төрийн өмчит компани үр ашиггүй ажиллаж байгаа бол асуудлыг удирдлагын багтай нь ярих учиртай
-
Өнөөдөр2023/09/07
Улаанбаатарт өдөртөө 18 хэм дулаан
-
Өнөөдөр2024/01/24
ЦЕГ: Үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулан хязгаарлалт хийгдсэн авто замын мэдээл...
-
Тод мэдээ2022/04/28
Улаанбаатар хотын тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх долоон төсөл хэрэгжүүлнэ
-
Өнөөдөр2021/02/08
ЭМЯ-ны ээлжит мэдээлэл /2021.02.08/