Өглөөний нар мандахтай зэрэгцэн таны нойр "хулгайлагдсан" мэт мэдрэмж танд төрдөг үү. Засварын болон барилгын ажил гүйцэтгэж буй хүнд машины чимээ, чанга яндантай мотоциклийн чанга дуу, барилгын цахилгаан багажийн нүргээн өдөр шөнөгүй "эгшиглэнэ".

Ийм дуу чимээний хүчирхийлэлтэй бид өдөр бүр нүүр тулж байна. Энэ нь зөвхөн нойр хулжаасан төдий биш, харин тархи, сэтгэл зүй, бие махбодод ноцтой нөлөө бүхий хохирол учруулж буй нууц дайсан юм.

Хэтийдсэн чангадуу чимээ нь хүний эрүүл мэндэд аюултай чимээгүй тахал

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага (WHO) хүний эрүүл мэндийг хамгаалахын тулд шөнийн дуу чимээний хэмжээг 40 децибелээс хэтрүүлэхгүй байхыг зөвлөдөг. Монгол Улсын үндэсний стандарт MNS 4585:2016 шөнийн дуу чимээг 45 децибелд тохируулсан ч Улаанбаатар хотод шөнийн дуу чимээ нь бодит байдал дээр 55-80 децибел хүрч байна. Өдөр ч мөн адил өндөр түвшинд — 65-90 децибел, хотын төв гудамжинд бүр 75-95 децибелд хүрдэг нь дэлхийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэмжээнээс 10-30 децибелээр илүүг илтгэнэ.

Дуу чимээ нь зөвхөн чихэнд бус тархи, зүрх судас, сэтгэл зүйд хүчтэй нөлөөлдөг. Тархины амрах чадвар алдагдаж, нойрны гүн шат доголдож, анхаарал төвлөрөх чадвар буурдаг. Зүрхний ачаалал нэмэгдэж даралт ихсэх, сэтгэл гутрал, бухимдал үүснэ. Ялангуяа хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйчүүд, өндөр настнууд энэ нөлөөг хамгийн их мэдэрдэг. Өөрөөр хэлбэл, дуу чимээний хүчирхийлэл нь бидний эрүүл мэндийн аюулгүй байдлын томоохон хүчин зүйл болжээ.

Мотоциклийн чанга яндан — өдөр бүр тулгарах стрессийн эх үүсвэр

Улаанбаатар хотын гудамжинд 100-110 децибел хүртэл чанга дуу гаргадаг хууль бус яндантай мотоциклууд олширчээ. Энэ хэмжээ нь түргэн тусламжийн машины чимээтэй дүйцэх бөгөөд:

- Сонсголын эрхтний гэмтэл үүсгэх, анхаарал сарниулах эрсдэлтэй,

- Хүмүүсийн сэтгэл зүйд бухимдал үүсгэж, олон нийтийн маргаан үүсгэх нөхцөл болдог

- Өдрийн цагт ч гэнэт цочрол өгч зам хөндлөн гарах явган зорчигч, замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа автомашины жолооч нарт осол гаргах эрсдлийг нэмэгдүүлдэг

2024 онд явуулсан судалгаагаар Улаанбаатарын оршин суугчдын хамгийн их гомдоллодог дуу чимээ нь мотоциклийн чанга дуутай яндан байсан нь энэ асуудлын ноцтой байдлыг харуулж байна.

Дэлхийн хотууд хэрхэн тэмцэж байна вэ?

Дуу чимээний асуудал нь дэлхийн олон хотын тулгамдсан асуудал. Тиймээс олон улсын туршлагаас суралцаж болно.

Япон: Тээврийн хэрэгслийн янданг хатуу стандарттай болгож, шөнийн барилгын ажилд хатуу хязгаар тогтоодог. Хотын янз бүрийн хэсэгт дуу чимээг хянах мэдрэгч төхөөрөмж ашиглан иргэдийн гомдлыг шуурхай шийдвэрлэдэг.

Герман: Орчны дуу чимээг хатуу хууль эрхзүйн орчинд зохицуулж, зөрчил гаргасан тээврийн хэрэгсэл болон аж ахуйн нэгжид өндөр торгууль ногдуулдаг. Хот төлөвлөлтөд “дуу чимээгүй бүс” бий болгож, шөнийн цагт барилгын ажлыг хязгаарладаг.

Швед: Иргэдийг дуу чимээний асуудалд идэвхтэй оролцох боломжтой болгохын тулд гар утасны аппликейшнээр дуу чимээний хэмжээг хэмжиж, гомдол мэдээлэх системийг нэвтрүүлсэн.

Эдгээр улс орнуудын туршлагаас харахад амжилтын түлхүүр нь хатуу хяналт, хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, хот төлөвлөлтийн инженерийн шийдэл, иргэдийн идэвхтэй оролцоо юм.

Улаанбаатарын өнөөгийн байдал ба авч буй арга хэмжээ

Улаанбаатар хотын захиргаа 2023 онд:

- Хуулийн шаардлага хангахгүй яндантай автомашин, мотоциклийг хотын төвөөр зорчихыг хязгаарласан

- Барилгын шөнийн ажилд зөвшөөрөл шаардаж эхэлсэн

- Тээврийн хэрэгслийн хяналтын систем нэвтрүүлэхээр ажиллаж байгаа ч хяналт, хэрэгжилт хангалтгүй хэвээр байна

Иргэд өдөр тутмын дуу чимээнээс болж нойргүйдэж, сэтгэл санаа болон эрүүл мэндээрээ хохирч байна. Мотоциклийн чанга яндантай холбоотой гомдол хамгийн түгээмэл байна.

Ирээдүйн шийдэл

Дуу чимээний хүчирхийллээс сэргийлэхийн тулд:

- Иргэд дуу чимээний талаарх эрхээ сайн мэдэж, гомдлоо цаг тухайд нь гаргах боломжийг нэмэгдүүлэх

- Хот төлөвлөлтөд “ногоон зурвас”, чимээгүй бүсийг тогтоох

- Шөнийн ажил, хөдөлгөөний цагийн горимыг хатуу мөрдөх

- Хууль бус янданг хязгаарлах, хуулийн хэрэгжилтийг сайжруулах

- Иргэдэд зориулсан дуу чимээний хяналтын аппликейшн, мэдээллийн системийг хөгжүүлэх

Дүгнэлт

Дуу чимээний хүчирхийлэл нь бидний амьдралын чанарыг цөмөөр нь өөрчлөхүйц аюул. Зөвхөн чихэнд биш тархи, зүрх, сэтгэл зүйд нөлөөлдөг учраас хотын удирдлага, хууль тогтоох байгууллага, иргэдийн хамтын ажиллагаа шаардлагатай. Нойргүй шөнийн зовлон, стресс нь зөвхөн хувь хүний биш нийтийн эрүүл мэндийн том асуудал гэдгийг бид мартаж болохгүй.

Таны нойр, таны эрүүл мэнд — чимээгүй хүчирхийллээс хамгаалагдах эрхтэй.

Боловсролын сайдын ээлжит шуурхай хуралдаан болж, боловсролын салбарын 2026 оны төсвийн төсөл, төсөвт олон нийтийн санал хэлэлцүүлгийн тухай, бүх шатны боловсрол сургалтын байгууллагуудын 2025-2026 оны хичээлийн жилийн бэлтгэл ажлын явц, тулгамдаж буй асуудлууд болон нийслэлийн хэмжээнд сургууль, цэцэрлэгийн засварын ажлын явц зэрэг мэдээллүүдтэй танилцан хэлэлцлээ.

Энэ хичээлийн жилд улсын хэмжээнд 1.3 сая орчим сурагч сурч, 110 мянга гаруй багш, ажилтан ажиллах бөгөөд 29 мянга орчим хүүхэд нэгдүгээр ангид элсэн орохоор байна.

Улсын хэмжээнд ерөнхий боловсролын сургуулиудад 3 мянга гаруй багш, сургуулийн өмнөх боловсролын байгууллагуудад мянга гаруй багш, ажилтны орон тоо дутахаар байгаа дүн мэдээ гарсан нь элсэгчдийн тоо өссөнтэй мөн холбоотой юм.

Мөн улаанбурхан өвчний дэгдэлтийн тоо сүүлийн саруудад харьцангуй буураад байгаа хэдий ч эрсдэлийн үнэлгээгээр нөхцөл байдал хүндрэх магадлалтай гэж дүгнэсэн тул вакцинжуулалтыг эрчимжүүлэх, нөхөн дархлаажуулалт зохион байгуулах чиглэл өгчээ.

Хуралдаанаар хичээлийн жилийн бэлтгэлийг бүрэн хангах, багшийн сул орон тоог нөхөх хүрээнд хийгдэж буй ажлуудаа эрчимжүүлэх, сургуулийн засвар, шинэчлэлийн ажлыг хичээлийн шинэ жил эхлэхээс өмнө дуусгахыг холбогдох газар, хэлтсийн дарга нар болон харьяа байгууллагуудад үүрэг болголоо.

Эх орны хөрсөнд тариалсан эрүүл, шинэ ногоог иргэдэд худалдаалдаг “Алтан намар-2025” төмс, хүнсний ногооны өргөтгөсөн худалдааг энэ жил нийслэлийн 21 байршилд зохион байгуулахаас өнөөдрийн байдлаар долоон байршилд үзэсгэлэн худалдааг дэлгэжээ. Шинэ ногооны үзэсгэлэн худалдаа болж буй байршлын нэг Чингэлтэй дүүргийн 4 дүгээр хороо, Барилгачдын талбайд газар тариалан эрхлэгч, зөгийн аж ахуй эрхлэгч, үндэсний үйлдвэрлэгчид төмс, байцаа, лууван, манжин, сонгино гээд өргөн хэрэглээний хүнсний ногооноос гадна олон төрлийн нарийн ногоо, даршилсан ногоо, зөгийн балыг зах зээлийн үнээс хямд үнээр борлуулж байлаа.

Үзэсгэлэн худалдаанд 9 дэх жилдээ оролцож буй Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын ногоочин О.Байгалмаа “2016 оноос хойш Барилгачдын талбайд ногоогоо борлуулж байна. Байцаа, лууван, төмс, сонгино, манжин болон 5-6 төрлийн нарийн ногоо, 4 төрлийн хулуу, 13 төрлийн даршилсан ногоог өөрөө тарьж, бэлтгэж авчирсан. Манай сум 27 мянган хүн амтай боловч бүгд дор бүрнээ тариалан эрхэлдэг учраас сумандаа ногоогоо тарихад борлуулалт бага байдаг. Тиймээс хотод ирж, төвлөрсөн цэгт ногоогоо зарахад тариаланчид төдийгүй нийслэлчүүдэд их хэрэгтэй. Бид борлуулалтаа ч хийнэ. Иргэд ч шинэ чанартай ногоогоо хямд үнээр худалдан авдаг” гэлээ.

“Алтан намар-2025” төмс, хүнсний ногооны өргөтгөсөн худалдаанд өнөөдрийн байдлаар Сэлэнгэ, Дархан, Төв, Булган, Ховд, Өмнөговь аймгийн болон Улаанбаатар хотын 60 гаруй иргэн, тариаланч оролцож байгаа юм. Өргөтгөсөн худалдаанд оролцож байгаа тариаланчид холбогдох журамд заасны дагуу бичиг баримтаа бүрдүүлж, ариун цэврийн үзлэг шинжилгээнд хамрагдаад зогсохгүй бүх ногоогоо шинжилгээнд хамруулж, химийн бордоогүй гэдгийг нь нотолж байж үзэсгэлэндээ оролцох эрхтэй болдог гэнэ.

Чингэлтэй дүүргийн ЗДТГ-ын Хүнс, худалдаа, үйлчилгээний хэлтсийн дарга Б.Номин “Нийслэлийн хүн амыг чанартай, шинэ ногоогоор хангах зорилготой “Алтан намар-2025” өргөтгөсөн худалдаанд Чингэлтэй дүүргээс Барилгачдын талбай болон “Бөмбөгөр” худалдааны төвийн гадна талбай гэсэн хоёр байршилд оролцож байна. “Барилгачдын талбай”-д гарч буй үзэсгэлэн худалдаанд Чингэлтэй дүүргийн газар тариалан эрхлэгч иргэд оролцож байгаагаас гадна Сэлэнгэ, Өмнөговь, Дархан-Уул, Хөвсгөл аймгаас иргэд, тариаланчид оролцож байна” гэлээ.

Уг өргөтгөсөн худалдаанд 8 дахь жилдээ оролцож буй Сэлэнгэ аймгийн Хэрх тосгоны газар тариалан эрхлэгч Б.Батмаа “Намрын улиралд ийм сайхан шинэ ногоонууд гардаг. Өргөст хэмх, улаан лооль, чинжүү, хаш зэрэг нарийн ногооноос эхлээд бүх төрлийн ногоог зарж байна. Олон жил оролцож байгаа болохоор үйлчлүүлэгчид утасдаж, эрж сураад ч ирдэг болсон. Энэ жил манай нутагт хур бороо бага орсон учраас ургац оройтож хураасан. Их ургац хураалт есдүгээр сарын сүүл, аравдугаар сарын эхээр болох төлөвтэй байна” гэсэн юм.

Нийслэлийн есөн дүүргийн хэмжээнд намрын шинэ ногооны үзэсгэлэн худалдааг арваннэгдүгээр сарын 1-нийг хүртэл зохион байгуулна.

Өнөөдрийн байдлаар “Алтан намар-2025” өргөтгөсөн худалдаа дараах долоон байршилд дэлгэгджээ.

• Баянгол дүүрэг, 1 дүгээр хороо, “Сэлэнгэ” худалдааны төвийн баруун талд
• Баянзүрх дүүрэг, 4 дүгээр хороо, Жуковын талбай
• Сүхбаатар дүүрэг, 6 дугаар хороо, “Өлзий” төвийн эсрэг талын хүнсний ногооны контейнер
• Сүхбаатар дүүрэг, 16 дугаар хороо, Хорооны байрны дэргэд хүнсний ногооны контейнер
• Чингэлтэй дүүрэг, 2 дугаар хороо, “Алтжин бөмбөгөр” худалдааны төвийн гадна талбай
• Чингэлтэй дүүрэг, 4 дүгээр хороо, Бага тойруу гудамж, Барилгачдын талбай
• Баянзүрх дүүрэг, 1 дүгээр хороо, “Сансар” үйлчилгээний төвийн гадна талбай /Одоогоор уг худалдааны төвийн тохижилтын ажил дуусаагүй тул “Хүрмэн” эмийн сангийн хойно түр байрлаж байгаа/