Тод индэр
Д.Ууганбат: Кибер орон зайд ажилладаг мэргэжилтнүүдийн эрэлт хэрэгцээ улам нэмэгдэж байна

ҮБХИС-ийг онц дүнтэй төгссөн Д.Ууганбатыг энэ удаагийн дугаартаа урьж ярилцлаа.
-Зэвсэгт хүчний эгнээнд тавтай морил. Ямар мэргэжлээр суралцаж төгссөн бэ?
-Системийн аюулгүй байдал мэргэжлээр суралцсан. Кибер аюулгүй байдлын цэргийн командлал байгуулагдсантай холбогдуулан манай мэргэжлийн эрэлт хэрэгцээ Зэвсэгт хүчинд улам нэмэгдэж байна.
-Сонирхолтой мэргэжил эзэмшсэн байна. Яагаад тус мэргэжлийг сонгосон бэ?
-Би 2016-2017 онд ҮБХИС-ийн Батлан хамгаалахын мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвд суралцаж төгссөн. Тэр хугацаандаа цэрэг хүний амьдралтай зах зухаас нь танилцсан. Төгсөөд ер нь л офицер болъё гэж шийдээд ҮБХИС-д үргэлжлүүлэн суралцаж 2017 оноос Цэргийн холбоо кибер аюулгүй байдлын тэнхимд системийн аюулгүй байдал мэргэжлээр суралцаж төгссөн.
-Мэргэжлийнхээ талаар мэдээлэл өгнө үү?
-Системийн аюулгүй байдал гэдэг нь их том ойлголт. Мэдээллийн аюулгүй байдал, түүнтэй холбогдсон хууль эрх зүй талаас нь ч мэргэшиж болдог. Ер нь хөрвөх боломж ихтэй мэргэжил гэж үздэг. Ерөнхийдөө сүлжээний төвд ажиллагаа хийдэг гэж ойлгож болно. Тухайн байгууллагын сүлжээг зохион байгуулах, хамгаалах, сүлжээнд ирж буй халдлагыг илрүүлэх, урьдчилан эсэргүүцэх, программ техник хангамжийг суурилуулах, кибер аюулгүй байдлыг нь сахин хамгаалах, хариу үзүүлэх чиглэлээр ажилладаг.
-Таны мэргэжил энэ цаг үед хэр чухал гэж боддог вэ?
-XXI зууныг мэдээллийн эрин зуун гэж тодорхойлж байгаатай холбогдуулан кибер орон зайд ажилладаг мэргэжлүүдийн эрэлт хэрэгцээ олон улсад маш ихээр нэмэгдэж байна. Манай Зэвсэгт хүчний хувьд кибер аюулгүй байдлын цэрэгтэй болсноос энэ төрлийн мэргэжлийн боловсон хүчний эрэлт дагаад нэмэгдсэн. Бид системийн аюулгүй байдал мэргэжлээр суралцсан анхны 10 төгсөгч. Тийм болохоор миний хувьд тус мэргэжлийг эзэмшсэндээ тун баяртай байгаа.
-Багш нарынхаа талаар юу гэж хэлэх вэ?
-Анги удирдсан багшийг маань ахлах дэслэгч С.Билэгт гэдэг. ОХУ-д системийн аюулгүй байдал мэргэжлээр 2017 онд төгссөн. Дэлхийд кибер цэргээрээ дээгүүрт эрэмбэлэгддэг улсад мэргэжил эзэмшсэн болохоор бидэнд маш их зүйл зааж сургасан. Мөн Зэвсэгт хүчний 189 дүгээр ангиас программист багш нар ирж, программ хангамж болон бусад хичээлүүдийг заадаг байсан.
-Дадлагаа хаана хийсэн бэ?
-ЗХЖШ, 189 дүгээр ангид дадлага хийх байсан боловч цар тахлын улмаас сургуульдаа байрлаж дадлагаа хийсэн.
-Сургалтын тогтолцооны хувьд юу хэлэх вэ, цаашид засаж сайжруулах талаар санал байна уу?
-Хичээл, дадлага сургалтаас эхлээд амрах цаг хүртэл бүгд цагийн хуваарийн дагуу явагддаг учир сонсогч бидэнд суралцахад амар байсан. Мэдээж цэргийн хүнд байх тэсвэр хатуужил, цэргийн хэргийн мэдлэг олгох сургалтууд ч чухал. Энэ талд бид нар өөрсдийгөө сайн бэлтгэгдсэн гэж боддог. Харин цаашид сайжруулах асуудал гэвэл сонсогчдын бие даах цагийг илүү нэмж өгвөл зүгээр санагдсан. Аливаа мэргэжлийг эзэмшихэд түүнийхээ дагуу давхар судалгаа хийх шаардлага зайлшгүй тулгардаг. Тийм учир бие даалтын хангалттай цагтай байх нь мэргэжлээ сайн эзэмших маш чухал.
-Томилолтоо авсан уу?
-Одоогоор аваагүй байна. Ирэх сараас биднийг анги, байгууллагууд руу томилно гэж мэдэгдсэн.
-Суралцах арга барилынхаа тухай хэлбэл…
-Бид арваас гурав нь онц дүнтэй төгссөн. Мэдээж хүн бүрийн сурах арга барил өөр. Миний хувьд эхлээд дадлага дээр бүгдийг болохоос болохгүй хүртэл нь оролдож үзчихээд онолын хичээлдээ суувал маш үр дүнтэй байдаг. “Байгууллагын сүлжээ, түүнийг гаднын халдлагаас хамгаалах” сэдвээр диплом бичсэн. Ер нь диплом бичнэ гэдэг нь ямар нэгэн байгууллагад ажилд ороход тухайн бичсэн сэдвийнхээ дагуу ажиллаж чадна гэдгээ баталж байгаа хэрэг юм. Хоёр сар гаруй хугацаанд анги удирдсан багшаас эхлээд тэнхимийн багш бүгд гар сэтгэл нийлэн миний дипломын ажилд тусалсан. Мөн ШУТИС-д тус мэргэжлээр суралцаж байгаа оюутнуудтай туршлага солилцож, тэдэнтэй хамтран ажилласан. Ямар ч анги, байгууллагад томилогдсон бай бичсэн дипломынхоо чиглэлийн дагуу ажиллаж чадна гэдэгтээ бүрэн итгэлтэй байна.
-Онжавууддаа хандаж юу гэж хэлэх вэ?
-Системийн аюулгүй байдал мэргэжлийг эзэмшсэндээ бид маш баяртай байгаа. Цаашид мэргэжлээ улам гүнзгийрүүлэн судлах хүсэл эрмэлзэлтэй. Манай онжавууд хайрцагнаас гадуур сэтгэхийг хүсдэг. Шинэ зүйл сурч мэдсэн бол заавал бусдадаа хуваалцдаг, зааж сургадаг онцлогтой. Мөн тус мэргэжлээр суралцсан анхны сонсогчид учир бүгд өөрсдийн сонирхсон чиглэлийнхээ дагуу диплом бичсэн. Ямар ч гэсэн бид өөрсдийнхөө хэмжээнд тултал нь сонгон судалж, дипломоо хамгаалсан. Онжавуудаараа бахархаж байна. Монгол орны хаана ч томилогдсон бай бид үргэлж нэг нэгэнтэйгээ холбоотой байх болно.
Батлан хамгаалах яам
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
Тод индэр
Нэг удирдлагатай, нэг бодлоготой, нэг зарчимтай ажиллахыг Эрчим хүчний яамны удирдлагуудад Ерөнхий сайд Г.Занданшатар анхаарууллаа
-Төрийн өмчит дулааны цахилгаан станцуудад өндөржүүлсэн бэлэн байдал, гуравдугаар станцад онцгой дэглэм тогтоов-
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар 2025 оны зургаадугаар сарын 19-ний өдөр Эрчим хүчний яаманд ажиллаж, удирдлагуудтай нь уулзаж, үүрэг даалгавар өглөө.
Ерөнхий сайд уулзалтын эхэнд Засгийн газрын өчигдрийн хуралдаанаар төрийн албаны чиг үүргийн давхцал, орон тоог нэмээд зогсохгүй хариуцлагыг эзэнгүйдүүлж байгаа талаар хэлэлцэж бүх яамдад бүтцийн давхардал, чиг үүргийн шинжилгээ хийж давхардсан орон тоог цомхотгох чиглэл өгсөн.
Мөн төрийн зарим үүргийг хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлж, төрийн оролцоог багасгах, цахимжуулалтыг тууштай нэвтрүүлж, иргэдэд үйлчилдэг төрийн алба бий болгохыг Засгийн газрын гишүүдэд үүрэг болгосон. Энэ хүрээнд эрчим хүчний салбарын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар танилцуулга мэдээлэл сонссон. Ингээд Засгийн газрын тогтоол гарч "Дулааны цахилгаан станц-3" ТӨХК-д 2025 оны зургадугаар сарын 02-ны өдөр осол гарсантай холбогдуулан компанийн үйл ажиллагааг хэвийн горимд шилжүүлэх, болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус компанийн үйл ажиллагааг Засгийн газрын шууд хяналтад авч, зургаан сарын хугацаатай онцгой дэглэм тогтоох шийдвэр гарсан гэдгийг танилцууллаа.
Тус тогтоолоор эрчим хүчний салбарыг өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэрэгт шилжүүлэх, дулааны цахилгаан станцуудын техник, тоног төхөөрөмж, тоноглол, системийн горимын хэвийн үйл ажиллагааг хангах, төлөвлөгөөт засварын ажлууд хуваарийн дагуу хийгдэж байгаа эсэхэд хяналт тавьж, цаашид үүсэж болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, 2025-2026 оны өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг төлөвлөсөн хугацаанд хийж гүйцэтгэх арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж ажиллахыг Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэнд үүрэг болгосон байна.
“Эрчим хүчний үндэсний хороо, Үндэсний зөвлөл, яам, агентлагууд нэг удирдлагатай байх зайлшгүй шаардлагатай. Гуравдугаар станцын ослын нөхцөл байдал тогтоогдоогүй, шалгагдаж байгаа. Гэсэн ч салбарын удирдлагын тогтолцоо тодорхойгүй байдалд шилжсэнээр салбарт хариуцлага алдагдсан нь мэргэжлийн инженер, техникийн ажилчдын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хүндрэл учруулсан байх магадлалтай. Ашиг сонирхол, албан тушаалын зөрчилдөөн тус салбарт сүүлийн 20 жил бугшсан, үүнээс болж V цахилгаан станц зэрэг шинэ төслийн явц тасалдаж байгааг Ерөнхий сайд хэлээд нэг удирдлагатай, нэг бодлоготой, нэг зарчимтай ажиллахыг яамны удирдлагуудад анхаарууллаа.
"Дулааны цахилгаан станц-3"-т тогтоосон онцгой дэглэмийн хугацаанд Монгол Улсын Засгийн газарт эрх олгох тухай хуульд заасан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх, компанийн үндсэн үйл ажиллагаа, удирдлага, зохион байгуулалтыг шууд хариуцан гүйцэтгэж, компанийг бүрэн төлөөлөх эрх бүхий Засгийн газрын онцгой бүрэн эрхт төлөөлөгч томилон ажиллуулна гэдгээ тэрбээр мэдэгдлээ.
Ашиг сонирхлын зөрчил, авлигаас ангид байж, улс орны эрх ашиг, үндэсний аюулгүй байдал, эрчим хүчний найдвартай хангамжийг бүрдүүлэхийн төлөө онцгой анхаарч ажиллах ёстой. Тийм ч учраас тус яаманд өнөөдөр ажиллаж, Засгийн газрын шийдвэрийг танилцуулж байгаагаа Ерөнхий сайд онцлов.
Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн төслүүдийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Үүнд эрчим хүчний салбарт Тавантолгойн цахилгаан станц, ДЦС-3-ын өргөтгөл шинэчлэлийн төсөл, ДЦС-5, Бөөрөлжүүтийн хоёрдахь шатны цахилгаан станцын төсөл, Тосонцэнгэл, Сүхбаатар, Даланзадгадын дулааны цахилгаан станц болон сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүд бий. Эдгээрийг ажил хэрэг болгоход онцгой анхаарч ажиллахаа Ерөнхий сайд Г.Занданшатар илэрхийллээ.
Тод индэр
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.