Хөвсгөл аймгийн Засаг даргын Тамгын газар, Хөвсгөл аймгийн нутгийн зөвлөл хамтран “Нээлттэй Хөвсгөл 2023” арга хэмжээг Улаанбаатар хотноо энэ сарын 6, 7-ны өдрүүдэд зохион байгуулах гэж байна. Энэ талаар Хөвсгөл аймгийн Нутгийн зөвлөлийн дарга Ц.Цэцэнзоригоос тодрууллаа. 

-Сүхбаатарын талбайд “Нээлттэй Хөвсгөл 2023” арга хэмжээг зохион байгуулах болсон шалтгаан юу байв?  

-Нутгийнхаа хөгжилд хувь нэмэр оруулах, ард иргэдтэйгээ хамтын ажиллагаа өрнүүлэхээр хотод ажиллаж, амьдардаг хөрөнгө оруулагч, бизнес эрхлэгч залуус санаачилж “Хөрөнгө оруулалтын сан” байгуулахаар болсон. Хөвсгөл аймагт хийгдэх төслүүдийг дэмжиж ажиллах юм. Аливаа зүйл мэдээлэлгүй, мэдлэг багатайгаас болж санхүүгийн эрсдэлд ордог. Тэгвэл  “Хөрөнгө оруулалтын сан” нь мэргэжлийн байгууллага  юм. Тус сан иргэдийг санхүүгийн эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, тэдний бизнес, хөрөнгөө удирдахад туслах, чиглүүлэх бидний ярьдгаар “долоо хэмжиж нэг огтол” гэдэг шиг маш нарийн дүрэм, журамтай, санхүүгийн сахилга батыг дээд зэргээр сахидаг байгууллага.

Монгол Улсад ийм хөрөнгө оруулалтын сан олноор бий болж байна. Банкуудад биш сангуудад тулгуурласан бүтээн байгуулалтын томоохон төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилготой. Үүний эхлэл болгож Хөвсгөл аймагтаа анхны жишиг “Хөрөнгө оруулалтын сан”-г үүсгэж цаашид ийм олон сангуудыг хөгжүүлэхээр зорьж байна.

-Нутгийн зөвлөлийн шинэчлэлийн нэг нь ил тод “Шилэн” байх зорилтыг тусгасан байсан? 

-Олон нийтийн оролцоонд тулгуурласан төрийн бус байгууллагууд “шилэн“ байх ёстой гэж боддог. Тэдний оролцсон оролцоо, хандив, тусламжийн тайланг цаг тухайн үед нь ил тодоор тавьж байх хэрэгтэй. Ингэснээр дараа дараагийн оролцох хүмүүст итгэл төрүүлэх юм. Хамтын ажиллагааг өрнүүлэх гэж байгаа л юм бол хэн, хэн хэрхэн яаж оролцоотой байгаа вэ гэдгийг ил байлгах юм. Өөрөөр хэлбэл, хэн санхүүгийн дэмжлэг болоод цаг хугацааг зориулсан, ямар авьяас чадвараар оролцсон гэдгийг байнга бүртгэж тайлагнаж явах ёстой. Ингэснээр бид олон хүнийг байгууллагадаа татан оролцуулж, улмаар бие биеэсээ харилцан дэмжлэг, тусалцаа авдаг, хамтдаа хөгждөг органик нэгдэл болох учиртай. 

-“Нээлттэй Хөвсгөл” өдөрлөгөөр  олон сонирхолтой арга хэмжээ зохион байгуулахаар төлөвлөжээ. Ялангуяа бизнес уулзалтыг сонирхсон хүн олон байна?

-“Нээлттэй Хөвсгөл 2023” өдөрлөгийн хүрээнд 12 төрлийн эвент арга хэмжээг зохион байгуулна. Энэхүү  арга хэмжээг зохион байгуулах санаа аймагтаа ажиллаж, аялж байхад төрсөн гэх үү дээ. Энэ зун манай аймагт томоохон баяр наадам, эвент арга хэмжээ олон болсон. “Сарлагийн фестиваль”, “Алунгоо хатны баяр”, "Монгол бөхийн шүтээн”, “Хийморь цогцолбор” барьж байгуулсны баяр гээд бүх арга хэмжээнд нь бид оролцсон.

Манай монголчуудын тухайд нутагтаа очих, нутгийнхаа аливаа арга хэмжээнд оролцож, анги хамт олонтойгоо уулзаж, холбоотой байя гэсэн сэдэл, эрмэлзэл хүн бүрт байна.

Харин баяр ёслол бүгдээс ажиглагдсан нэг зүйл гэвэл ажил хэрэгч уур амьсгал энэ үеэр бүрддэггүй юм шиг санагдсан. Тиймээс зөв зүйтэй тодорхой зүйлд ажил хэрэгч хандлага хэрэгтэй. Энэ хандлага руу бид чиглүүлэх нь цаг үеэ олох юм шиг санагдсан.

Ялангуяа Улаанбаатар хотынхонд, цаашлаад дэлхийд Хөвсгөлийнхнөө зөвөөр таниулах, салбар, салбарын төлөөллийг танилцуулах ажил хэрэгч уулзалт чухал санагдсан. Эдийн засаг хүнд байгаа энэ үед байгаа боломжоо бусадтайгаа хуваалцах, бараа солилцоо яагаад хийж болохгүй гэж. 

Нутаг дотроо, ах дүү дотроо яагаад бид ажил хэрэгч санал тавьж уулзалт хийж болохгүй гэж. Тиймээс Хөвсгөл нутагт ажиллаж, амьдрах бүх талын дэмжлэг, боломжийг танилцуулах, бизнес эрхлэгчид, малчид тариаланчдын үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг орон даяар таниулан сурталчлах, борлуулах, бизнесийн түншлэлийг тогтоох, шинэ инновац туршлага судлах, дэвшилтэт технологи, тоног төхөөрөмж нэвтрүүлэх, төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, бизнес эрхлэгчдийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхээр л зорьсон.  

-Бэлтгэл ажил хэр хангагдаж байна. Нутгийнхны оролцоо, дэмжлэг, хандлага ямар байна вэ? 

-Нутгийн зөвлөл үүргийнхээ хүрээнд энэ ажлыг санаачилж сар гаруйн өмнөөс ажиллаж эхэлсэн. Хүмүүсийн оролцоо идэвх сайн, халуун дотноор хүлээн авч байна. Салбар салбарынхаа төлөөллийг оролцуулахаар сумдынхаа  Нутгийн зөвлөлөөс судалгаа авсан. Хэр дэмжлэг авах, хэр зөв байх нь биднээс шалтгаална.

Мэдээж хүмүүс ажиглана, оролцоно, дараа нь дүнгээ тавина. Бидэнд цаашид хийх ажил зөндөө. Гараа сайн бол бариа сайн гэдэг шиг хүмүүсийг нэгтгэж, арга хэмжээнд татаж оролцуулснаараа үр дүнтэй болж, эргэх холбоогоо тогтоож,цаашид хамтын ажиллагаа сэргэх болно. Зөвхөн сэтгэлээр сэрэх биш харилцан ашигтай, амьдралынх нь чанарт өөрчлөлт оруулснаараа л бид хамтдаа хөгжинө, аймгаа ч хөгжүүлнэ.

Наад зах нь бид судалгаа, мэдлэг, мэдээлэл сонголтыг өгч байх хэрэгтэй. Хотод хөдөөнөөс ирээд 20 хоногт бүтээх ажлыг хоёр хоногт бүтээгээд өгдөг мэдээлэлтэй болгохыг зорьж байна. Ийм байдлаар ажиллавал манайд хандах иргэд нэмэгдэнэ.

-Ярилцсанд баярлалаа. 

МИАТ ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Мөнхтамиртай ярилцлаа.

-МИАТ ТӨХК тийзийн үнээ 10-26 хувь бууруулж, борлуулалтаа эхлүүлсэн. Тийзийн үнийг бууруулснаар суудал дүүргэлт нэмэгдэнэ. Хямдарч байгаа тийзийн үнэ тогтмол байх уу?

-Энэ хямдрал нь маркетинг биш. МИАТ ТӨХК нь үндсэн тарифтаа 2011 оноос өөрчлөлт оруулаагүй байсан. Улирлын чанартай, суудал дүүргэлт нэмэгдүүлэх, хямдрал, урамшууллыг зарим үед гаргаж байсан. 0-16 насны хүүхдийг үнэгүй тээвэрлэх, зарим тохиолдолд 1+1 ачаа зэрэг урамшууллуудыг зарладаг. Өнөөдрийн зарлаж байгаа гол асуудал бол ХЯМД ТИЙЗ-ХҮРТЭЭМЖТЭЙ НИСЛЭГ зорилтын хүрээнд үндсэн тарифаа буулгаж байгаа юм. Тэгэхээр байнгын, тогтмол хэрэгжинэ.

-Яагаад одоо хямдруулж байна вэ. Өмнө нь хямдруулах боломж байгаагүй юу. Тийзийн үнэ бууруулснаар МИАТ ТӨХК алдагдал хүлээх үү?

-Монгол Улсын Засгийн газраас Агаарын тээврийн либералчлалд эрчимтэй анхаарч байна. Хоёрдугаарт, аялал жуулчлалыг дэмжих зорилготой. Аялал жуулчлал хөгжих тусам Монгол Улсад үр өгөөжтэй байна. Ингэхээр бид зорчигч урсгалыг нэмэгдүүлэх, жуулчдыг татах гол зүйл бол тийзийн үнэ, ая тухтай байдал, үйлчилгээгээ сайжруулах.

Мэдээж үнээ бууруулаад, алдагдалтай ажиллаж болохгүй. Зардлаа бууруулах зайлшгүй шаардлага гарсан. МИАТ ТӨХК-аас гарч байгаа нийт зардлын 30 орчим хувийг шатахуун эзэлдэг.  Том онгоц нэг цаг нислэг үйлдэхэд 7 тонн шатахуун зарцуулдаг.

Тийзийн үнэ бууруулах боломжтой болсон эхний шалтгаан нь шатахуунаа экспортлогч орнуудаас шууд худалдаж авах боломжтой болсон. Тодруулбал, 2022 оны есдүгээр сараас Монголын төрийн өмчийн “Эрчис ойл” компаниар дамжуулан ОХУ-ын “Роснефьт” компаниас шатахууныг хямдралтай үнээр шууд авч байгаа. Ингээд шатахууны зардлаа бууруулснаар, тийзийн үнэ бууруулах боломж бүрдсэн.

Хоёрдугаарт, олон талт яриа, хэлэлцээ хийсний үр дүнд онгоцны түрээсээ тодорхой хувиар хямдруулж чадсан. Мөн МИАТ ТӨХК-ийн нийт ажилчдаасаа зардал хэмнэх, нэмэлт орлого олж болох санал, асуулга явуулж 354 санал авснаас 66 ажлыг хэрэгжүүлсэн. Үр дүнд нь 2022 онд 40 тэрбум төгрөгийг хэмнэсэн.

Ингээд үндсэндээ зардлуудаа хэмнэснээс, тарифаа бууруулах боломжтой болсон.

-Аль чиглэлд хямдарч байна вэ?

-Бээжин, Франкфурт, Истанбул, Хонгконг, Сөүл, Бусан, Токио гэсэн 7 чиглэлийн нислэгээ 10-26 хувиар хямдруулсан. Улаанбаатар-Бээжин чиглэлд 1.189.600 төгрөгөөс 881 мянган төгрөг болгож, 26 хувиар бууруулсан. Чиглэлүүдээс хамаарч тийзийн үнэ өөр өөр байгаа. Мөн зорчигчид нислэгээ төлөвлөж, эрт захиалбал хямд тийзээр зорчих боломжтой.

-Цар тахлын дараа агаарын тээврийн хэлэлцээр, шинэ гарцууд нэмэгдэж байна. Шинээр бойжуулж байгаа чиглэлүүд бий юу?

-Манай улс бол далайд гарцгүй буюу landlocked, хоёр их гүрний дунд оршдог улс. Тэгэхээр бидний хувьд агаарын тээврийн салбар онцлогтой. Монгол Улсад агаарын тээвэрлэгч байна гэдэг үйл ажиллагаа явуулахад нэгдүгээрт, үндэсний аюулгүй байдалтай зайлшгүй холбоотой. Агаарын тээврийн гарцтай байна далайн гарцыг орлуулж байгаа хэрэг.

Монгол Улсын хүн ам бусад улстай харьцуулахад маш бага. Тэгэхээр бидний зах зээл бол маш жижигхэн. 3 сая 300 мянган хүнтэй зах зээлд 20, 30 онгоцтой үйл ажиллагаа явуулах ямар ч боломжгүй.

Монгол Улсын Засгийн газраас явуулж байгаа Шинэ сэргэлтийн бодлого, Агаарын тээврийн либералчлал, үнийн хүртээмжтэй байдлыг  дэмжиж байгаа нь зах зээлээ тэлэх гэж хичээж байгаа зорилго юм. Цар тахлаас хойш олон улстай агаарын тээврийн хэлцлүүдийг хийлээ.

Катар, Кувейт, Сөүл, Турк, АНУ-тай агаарын харилцааны хэлэлцээр байгуулсан байна. Агаарын зорчигч урсгалаа нэмэгдүүлэх, бизнесээ амьдрах чадвартай байлгах гол зорилготой. Энэ жижигхэн зах зээл дээр өрсөлдөхийн тулд агаарын тээврийн зорчигч компаниуд сүлжээгээ л тэлэх ёстой байдаг.

Өнөөдөр дэлхийн 189 улс руу нислэг үйлдэ боломжгүй. Одоогоор МИАТ ТӨХК 7 улсын 13 чиглэл рүү нисэж байна. Энэ нислэгүүдийг цаашаа задрах ямар боломж байна гэдгийг харах хэрэгтэй байдаг. Өнөөдөр Дубай нисье гэвэл нислэггүй, Истанбулаар дамжина. АНУ-руу шууд ниснэ гэвэл Сөүл, Токио, Франкфуртаар дамжин нислэгийн сүлжээг ашиглан дамжиж нисэх боломжтой.

Цөөн хүн амтай манай улсын хувьд  сүлжээгээ тэлж байж л агаарын тээврийн салбараа авч үлдэх боломжтой. Үүний хүрээнд, БНТУ-ын Туркиш Эйрлайнс компанитай хамтран Европын 9 чиглэл рүү нислэг үйлдэх код-шейр гэрээг амжилттай байгуулж чадсан. 500 онгоцтой агаарын тээвэрлэгч компани, тавхан онгоцтой МИАТ ТӨХК-ийг тоож гэрээ хийнэ гэдэг Засгийн газрын бодлогын үр дүн. Нөгөө талдаа харилцааны асуудал. Ойлголцож чадалгүй л өдий хүрсэн байдаг. Туркиш Эйрлайнс компани 10 гаруй жилийн өмнөөс Истанбул-Улаанбаатар чиглэлд нислэг үйлдсэн. Гэтэл энэ хугацаанд дээрх ажлыг хийх байсан ч нэг талдаа гарч, ойлголцолд хүрч чадаагүй байсан.

Код-шейр буюу аяллын дугаар хамтран эзэмших зохицуулалтаар МИАТ ТӨХК Туркиш Эйрлайнсаар дамжуулаад европын 9, АНУ-ын хоёр хот руу нислэг үйлдэж эхэлсэн. Эргээд Туркиш Эйрлайнс Азийн хоёр чиглэлд өөрийн аяллын кодыг тавиад явж байна.

Иймэрхүү байдлаар харилцаагаа тэлж,  харилцан ашигтай хамтран ажиллах л зорилготой.

АНУ-тай “Open Sky” хэлэлцээр байгуулснаар Korean Air компаниар дамжуулаад АНУ-ын гурван хот руу код шейр буюу аяллын дугаар хамтран эзэмшиж шууд нислэг үйлдэхээр бэлтгэл ажил хангаж байна. Цаашлаад хамтын ажиллагаа өргөжүүлж байж нислэгийнхээ сүлжээг тэлнэ. Мөн транзит зах зээлийг тэлэх чухал байна.

-Тухайлбал?

-Транзит зах зээлийг хөгжүүлэх томоохон ажлуудыг хийж байгаа. Үүний хүрээнд ганцхан Улаанбаатараас эхлэлтэй биш Франкфуртаас Европ Азийг холбосон транзит тээврүүдийг голчлон хөгжүүлж байна. Франкфуртаас дамжин Сөүл, Токио, Хонгконг, Бээжин, Сингапур руу явахдаа Улаанбаатараар дамжин явах нөхцлийг бүрдүүлж үнийг бууруулж байна.

-Цаашид шинэ чиглэл нээх боломж бий юү?

-Агаарын тээвэрлэгч компаниуд шинэ чиглэл нээгээд шууд ашигтай ажиллах боломжгүй байдаг. Чиглэлээ бойжуулаад хүнд хүрсний дараа нислэгийн давтамжаа нэмээд явдаг. Тодорхой жишээ хэлбэл, 2017 онд Улаанбаатараас Бангконг чиглэлд 7 хоногт хоёр удаа нислэг үйлддэг байсан. Өнөөдөр 7 хоногийн 6 өдөр нисэж байна. Зургаан жилийн дараа энэ чиглэл тогтож байна гэсэн үг. Яг үүнтэй ижил шинэ чиглэл нээнэ гэдэг нь маш урт хугацааны судалгаа, тооцоон дээр үндэслэж байж хийдэг.

Өнгөрсөн наймдугаар сард Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн АНУ-д хийсэн айлчлалын үр дүнд “Open Sky” хэлэлцээрийг байгуулсан. 2024 онд АНУ-руу шууд нислэг үйлдэх бэлтгэл ажлыг бүрэн хангахаар ажиллаж байна. Монгол Улс өөрөө АНУ-ын аюулгүй ажиллагааны шаардлагыг хангах ёстой.

АНУ-ын аюулгүй ажиллагааны байгууллага, нислэгийн аюулгүй ажиллагааны байгууллагууд Монгол Улсад ирээд хяналт , шинжилгээ хийн дүгнэлтээ гаргана.

Нөгөө талаас шаардлагыг хангаж байна гэж үзсэн тохиолдолд МИАТ ТӨХК АНУ-руу шууд нислэг үйлдэхэд бэлэн.

Дараа нь Бүгд Найрамдах Социалист Вьетнам улсын Хо Ши Мин хотыг нислэгийг тогтмолжуулахаар чартер нислэгүүдийг хийж бэлтгэл ажил хангаж байна. Сингапур, Австралийн зарим хот руу нислэг үйлдэх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Бусад шууд нислэг үйлдэх боломжтой цэгүүд рүү код-шейр хийх хэлэлцээрийг батлахаар ажиллаж байгаа.

Эх сурвалж: ЗТХЯ

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хөвсгөл аймгийн иргэдтэй уулзаж “Шинэ сэргэлтийн реформ” илтгэлээ танилцуулж, Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй бодлого, түүний үр дүн, улс орны нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өглөө.

Ирэх оны төсвийн төслийг боловсруулж буй энэ үед аймаг бүрд Ерөнхий сайд, танхимын сайд нарын хамт очиж асуудлыг судлаад саналыг нь тусгаж байна. Өнгөрсөн хугацаанд улс оронд бий болсон хүндрэлүүдийн шалтгаан, хөгжлийг хязгаарлагч хүчин зүйлсийг арилгахад чиглэсэн “Шинэ сэргэлтийн бодлого” эхнээсээ үр дүнгээ өгч байна. Ялангуяа “5Ш” ажиллагаа, Хөгжлийн банкны чанаргүй зээлийг төлүүлэхэд анхаарч, нүүрсний экспортыг ил болгож,  боомтуудыг төмөр замаар холбох ажлын үр дүн гарч байгааг тэрбээр онцоллоо.

Эдийн засгийн 93 хувь нь уул уурхайгаас хамаарч байгаа өнөөгийн бүтцийг задлах нь чухал. “Эрдэнэт” үйлдвэрийг төрийн мэдэлд авснаар анх удаа энэ онд 1,8 их наяд төгрөгийг төсөвт төвлөрүүлсэн. ОюуТолгойн 2.3 тэрбум ам.долларын өрийг тэглүүлсэн. Нүүрсний худалдааг цахимжуулж, үнийг ил тод болгосноор валютын нөөц өнөөдрийн байдлаар 3.9 тэрбум ам.доллар болсон. Энэ бүхний үр дүнд 2023 оны төсвийн орлого батлагдсан дүнгээс 1.7 их наяд төгрөгөөр давсныг Ерөнхий сайд дурдлаа.

Цаашид “Шинэ сэргэлтийн 5 цагариг”-ийг хэрэгжүүлснээр 21 аймгийг бүсчлэн хөгжүүлж, “Мянганы зам”-ын дараагийн үе шат буюу аймгуудыг хооронд нь, боомтуудыг авто замаар холбож, дулаан цахилгаанаар бүрэн хангах боломж бүрдэж, эрчим хүч, дулаан цахилгаан, авто зам, төмөр замын сүлжээ нэмэгдэнэ гэлээ. 

Хөвсгөл аймгийн иргэдийн уулзалтад 600 гаруй хүн оролцож, 70 гаруй нь санал, хүсэлтээ илэрхийлж, Ерөнхий сайд болон салбарын сайд нар асуултад нь хариуллаа. Хөвсгөл аймгийг аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуйн чиглэлээр хөгжүүлэх Засгийн газрын зорилт, авлигын эсрэг Ерөнхий сайдын эхлүүлсэн тэмцлийг дэмжиж буйгаа иргэд хэлсэн бөгөөд орон нутгийн чанартай асуудлыг түлхүү хөндлөө. Өөрийгөө санхүүжүүлэх боломжтой аймгуудын нэг нь Хөвсгөл. Тиймээс боломж бүхнээ ашиглах ёстойг Ерөнхий сайд хэллээ.

137 мянган хүн амтай тус аймгийн сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийн нэмэгдлийг инфляцтай уялдуулж индексжүүлэх, малын эмч ховордсонд төрийн бодлогоор анхаарах, тариалан эрхлэгчдийг дэмжих, төрийн албаны шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, нисэх буудлыг олон улсын зэрэглэлтэй болгох, Хөгжимт драмын театрын барилгын ажилд анхаарах, Ханх-Хатгал чиглэлд хатуу хучилттай зам тавих, “Бэлтэс Мөрөн” компанид мөнгөө алдсан иргэд хохирлоо хэрхэн барагдуулах нь тодорхой бус болсон зэрэг санал, хүсэлтийг иргэд гаргав. Монгол Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2024 онд Хөвсгөл аймагт хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээний саналыг иргэдээс авсан юм. Үүнээс гадна тус аймгийн ИТХ-аас тулгамдсан томоохон гурван асуудлыг ирэх оны төсөвт тусгуулахаар эрэмбэлсэн байна. Үүнд,