Тод мэдээ
Аливаа зүйлийн төлөөх мөнгө: Мөнгөн гуйвуулга нь авлигын эсрэг нөлөөтэй юу?
Мөнгөн гуйвуулга буюу цагаачдын гэр бүл, найз нөхдөө тэжээхийн тулд илгээж буй мөнгө, бараа бүтээгдэхүүн нь хөгжиж буй орнуудад улам бүр чухал болж байна. Гаити, Гондурас, Тажикстан зэрэг орнуудад мөнгөн гуйвуулга нь тус тусын ДНБ-ий 20 гаруй хувийг бүрдүүлдэг. Сонирхолтой нь, эдгээр мөнгө хүлээн авагч орнуудын ихэнх нь Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын авлигын төсөөллийн индексээр дэлхийн хамгийн их авлигад идэгдсэн орнуудын тоонд багтдаг. Хэдийгээр энэ хамаарал нь учир шалтгааныг дангаараа тодорхойлдоггүй ч их хэмжээний мөнгөн гуйвуулгын урсгал нь хүлээн авагч улс дахь авлигад ямар нэгэн чухал нөлөө үзүүлж байна уу? гэсэн асуулт урган гарч байна.
Гайхалтай нь энэ асуултыг шинжлэх ухааны бүтээлд "бараг үл тоомсорлодог". Мөнгөн гуйвуулга ба авлига хоёрын уялдаа холбоог судалсан цөөхөн хэдэн судалгаа байдаг бөгөөд энэ сэдвээр бичсэн цөөн тооны баримт бичгүүд нь өөр хоорондоо тэс өөр дүгнэлтэд хүрч байна.
Энэ бүтээлүүдийн нийтлэг үзэл баримтлал бол тухайн улс руу их хэмжээний мөнгөн гуйвуулга хийх нь тухайн улс доторх авлигыг нэмэгдүүлэх магадлалтай гэж үздэг. Яагаад ийм байдгийн гол шалтгаан нь мөнгөн гуйвуулга нэмэгдэхийн хэрээр авлига авсан албан тушаалтнуудад илүү их мөнгө олдох боломжтой болдог. Жишээлбэл, мөнгөн гуйвуулга хүлээн авсан хүмүүс энэ мөнгөөр зөвхөн албан ёсны ажилчдыг хахуульдах замаар олж авах боломжтой бараа, үйлчилгээг худалдан авахад ашиглахыг хүсдэг. Үнэн хэрэгтээ авлига өгөх магадлалтай хүмүүсийн нийлүүлэлт нэмэгдэхийн хэрээр авлига авагчдын эрэлт нэмэгддэг.
Мөнгөн гуйвуулга яагаад илүү их авлигатай холбоотой байж болох тухай хоёр дахь үндэслэл бол хувь хүмүүс гадаадад байгаа хамаатан садан, найз нөхдөөсөө мөнгө авах үед тэдгээр хүлээн авагчид дотоодын Засгийн газраасаа бага хамааралтай байдаг явдал юм. Тэд авлигад шууд өртөх болон цэвэр засаглалыг шаардах үйл ажиллагаа явуулах магадлал бага байдаг. Энэ нь төрийн албан хаагчдад авлигын хэрэгт ороход зардал багатай болгодог. Өөрөөр хэлбэл, мөнгөн гуйвуулга нь авлигыг хүлээн авагчдыг илүү тэсвэртэй болгодог. (Энэ үндэслэл нь эхний үндэслэлтэй зарим талаараа зөрчилдөж байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй: Эхний үндэслэл нь мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид авлигад идэгдсэн албан тушаалтнуудын нөлөөнд илүү өртөх магадлалтай гэж үздэг. Харин хоёр дахь үндэслэл нь хүлээн авагчийн орлогыг нэмэгдүүлэх нь тэднийг дотоодын авлигад өртөх магадлал багатай гэж үзэж байна.)
Мөнгөн гуйвуулга авлигыг нэмэгдүүлэх магадлалтай гэсэн санаа нь зөн совинтой мэт санагдаж болох ч эргэлзээ төрүүлж байна. Үнэн хэрэгтээ, бусад хүчин зүйлсийн нөлөөг тооцсоны дараа их хэмжээний мөнгөн гуйвуулгын урсгал нь авлигын түвшин бага байгаатай холбоотой байж болох зарим нотолгоо байдаг. Яагаад ийм байж болох вэ? Мөнгөн гуйвуулга авлигыг бууруулдаг гэж үзэж байгаа хүмүүсийн хувьд дээрх хоёр үндэслэл нь эргэлзээ төрүүлж байна:
Нэгдүгээрт: Мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид илүү их мөнгөтэй болсноор авлигад идэгдсэн доод түвшний албан тушаалтнуудын сонирхлыг татахуйц бай болж болох ч, мөнгө хүлээн авагчдын эдийн засгийн байр суурь нэмэгдэж байгаа нь эдгээр хээл хахуулийг төлөхийг эсэргүүцэхэд хүргэж болох юм. Түүнчлэн, авлига авах хандлагатай байж болох төрийн доод түвшний зарим албан тушаалтнууд өөрсдөө мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид байдаг тул нэмэлт орлогын эх үүсвэр болох хахуульд найдах нь бага байдаг. (Энэ сүүлчийн зүйл бол хүнд сурталтай хүмүүсийн цалинг нэмэгдүүлэх нь бага хэмжээний хээл хахуулийг бууруулж чадна гэсэн танил аргументийн хувилбар юм.)
Хоёрдугаарт: Мөнгөн гуйвуулга авлигыг ихэсгэдэг гэж үздэг хүмүүсийн хувьд тухайн мөнгийг хүлээн авагч байгаа хүмүүс төрөөс хамаарал багатай байх нь авлигын эрсдэлийг бууруулдаг гэж үзэж байгаа бол харин эсрэг байр суурьтай хүмүүсийн хувьд мөнгө хүлээн авагчид нь төрөөс хамаарал бага байх нь ард түмнээсээ алдсан улс төр, мөнгөний дэмжлэгийг эргүүлэн авахын тулд авлигад идэгдсэн байгууллагуудыг шинэчлэх дарамтыг албан тушаалтнуудад үүсгэдэг гэж үзэж байна. Нэмж дурдахад, мөнгө хүлээн авагчдын орлогын гадаад эх үүсвэр нь институтийг сайжруулахын тулд төрд шахалт үзүүлэх эрмэлзлийг бууруулдаг хэдий ч тэдний орлого өндөр байснаар дагаад хариуцлагаа нэмэгдүүлэхийг шаарддагтай холбоотой байж болох юм.
Эдгээр эсрэг байр суурийг баримталж буй хүмүүс тус бүр тодорхой, хязгаарлагдмал, эмпирик судалгаанаас дэмжлэг авсан байдаг. Эдгээр дүгнэлтийн зөрүүг юу тайлбарлаж байна вэ?
Цөөн тооны судалгаа нь учир шалтгааны механизмыг ялгаж, үнэлэхэд хүндрэлтэй байгаа тул тодорхой зүйл хэлэхэд хэцүү ч одоо байгаа судалгааг нарийвчлан судлах нь ялгаатай үр дүнг тайлбарлаж болох хоёр чухал хүчин зүйлийг харуулж байна.
Нэгдүгээрт: Мөнгөн гуйвуулгын мөнгийг хүлээн авагч улсын авлигад үзүүлэх нөлөө нь тухайн улсын Засгийн газар хэр ардчилсан эсэхээс шалтгаална. Ардчилсан муутай төр нь олон нийтийн өмнө хариуцлага багатай байдаг тул мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчдын зүгээс ирж буй шинэчлэлийн дарамтад хариу үйлдэл үзүүлэх нь бага байх болно. Цаашилбал, мөнгөн гуйвуулга нь хүн амыг бараа, үйлчилгээгээр хангахад зарцуулагдах төрийн эх үүсвэрийг чөлөөлдөг тул ардчилсан дэглэм багатай улс төрийн өрсөлдөөнийг (ялангуяа цэргийн зардлыг) зогсоох үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд эдгээр нөөцийг ашиглах магадлалтай бөгөөд энэ нь авлигыг нэмэгдүүлэх хандлагатай байдаг.
Хоёрдугаарт: Мөнгөн гуйвуулга илгээгч улсын байгууллагууд (өөрөөр хэлбэл цагаачид ажиллаж байгаа улс) эх орондоо байгаа мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчдын зан байдлыг тодорхойлоход үүрэг гүйцэтгэдэг. Илүү ардчилсан институт бүхий улс оронд амьдарч буй цагаачид мөнгөтэйгөө хамт тодорхой үнэт зүйлсийг дамжуулж болох бөгөөд эдгээр нь хүлээн авагчид мөнгийг хэрхэн зарцуулдаг (эсвэл зарцуулдаггүй) талаар мэдээлдэг. Илүү ардчилсан орнуудаас илгээсэн мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид улс төрийн оролцоо, авлигатай тэмцэх хөтөлбөрийг дэмжих замаар эх орондоо ардчиллын үнэт зүйлсийг сурталчлах магадлал өндөр байдаг.
Хэрэв эдгээр таамаг үнэн зөв бол Орос Улс дахь цагаач ажилчдын мөнгөн гуйвуулгаа голчлон явуулдаг автократ улс болох Тажикстан Улсын авлигын асуудлыг улам хурцатгах магадлалтай юм. Гэвч Гаити Улс шиг автократ болон ардчиллын хооронд тэмцэж байгаа, АНУ-д ажиллаж, амьдарч байгаа цагаачдын тоо ихтэй улсад мөнгөн гуйвуулга нь илүү эерэг нөлөөтэй байж магадгүй юм.
Дахин хэлэхэд, одоогоор бидэнд мөнгөн гуйвуулгын түвшин хүлээн авагч орнуудын авлигад хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхой хэлэх хангалттай мэдээлэл байхгүй байна. Цаашид энэ сэдвээр хийх судалгаа нь илгээгч болон хүлээн авагч орнуудын байгууллагуудын харьцангуй ач холбогдлыг илүү нарийвчлан судалж, шилжилт хөдөлгөөний янз бүрийн замууд авлигад хэрхэн нөлөөлж байгааг авч үзэх ёстой. Судалгааны явц ахих тусам цагаачдыг хүлээн авч буй улс орнууд дотооддоо цагаачдад дэмжлэг үзүүлж, эдийн засгийн боломжуудыг санал болгосноор авлигатай тэмцэх хөтөлбөрөө гадаадад сурталчлах боломжтой гэдгийг мэдэж болно.
Тод мэдээ
Хилийн зурваст зөвшөөрөлгүй нэвтэрч, хулгайн ан хийх гэж байсан иргэдийг саатууллаа
Хилийн цэргийн 0277 дугаар ангийн ... дугаар салбарын хариуцсан хэсэгт 2024 оны 11 дүгээр сарын 18-ны өдөр Завхан аймгийн Баянтэс сумын Хачиг багийн 6 иргэн 1 автомашин, 5 морин уналгатайгаар хулгайн ан хийх зорилготойгоор хилийн зурваст зөвшөөрөлгүй нэвтэрчээ.
Тус ангийн хилчид дээрх хэргийг илрүүлэн хуулийн дагуу шийдвэрлэлээ гэж Хил хамгаалах ерөнхий газраас мэдээллээ.
Тод мэдээ
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2025 оны Төсвийн тухай хуульд бүхэлд нь хориг тавилаа
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 8 дахь хэсгийг тус тус үндэслэн Монгол Улсын 2025 оны Төсвийн тухай хууль, хамт өргөн мэдүүлсэн болон холбогдуулан боловсруулж баталсан хууль тогтоомжид бүхэлд нь хориг тавилаа.
Энэ талаар Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Г.Занданшатар, Эдийн засгийн бодлогын зөвлөх Б.Даваадалай, Ерөнхийлөгчийн Хэвлэлийн төлөөлөгч Ө.Золбаяр нар мэдээлэл өгөв.
2025 оны улсын төсвийг үр ашигтай, хэмнэлттэй, алдагдалгүй батлах шаардлагатай, төсөвт тодотгол хийх тухай тогтоол баталсан нь хууль дээдлэх үндсэн зарчим зөрчигдөх нөхцөл бүрдүүлсэн гэсэн хоёр үндэслэлээр бүхэлд нь хориг тавилаа.
Ерөнхийлөгч, улсын төсөв нь эдийн засгийн болзошгүй хүндрэл, бэрхшээлийг хохирол багатай даван туулах нөөц боломж, хуримтлал нэмэгдүүлэх, үнэ, ханшийн өсөлтийг хязгаарлах, эдийн засгийн тогтвортой байдал, ард иргэд, аж ахуйн нэгж, татвар төлөгчдийн хэвийн үйл ажиллагааг хангах баталгаа болохыг тэмдэглэлээ.
Мөн гадаад зах зээлийн төлөв байдал, түүхий эдийн үнийн хэлбэлзлийг харгалзан, гадаад валютын улсын нөөц, төсвийн хуримтлалыг нэмэгдүүлэх, өрийг бууруулах зэрэг суурь зарчмыг анхаарч, мөчлөг сөрсөн төсвийн бодлого хэрэгжүүлж, алдагдалгүй төсөв батлах нь зүйтэй гэж үзлээ.
УИХ төсвийг хэлэлцэн батлахдаа Төсвийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.4.1-д заасан “төсвийг үр ашигтай, хэмнэлттэй байхаар төлөвлөж, зарцуулах”, хуулийн 6.5.1-д заасан “төсөв хэлэлцэх, батлах үйл ажиллагааг нийтэд нээлттэй байлгаж, төсвийн төлөвлөгөө, гүйцэтгэл, тайлагналын талаар тогтоосон хугацаанд нийтэд ойлгомжтой, хүртээмжтэй байдлаар мэдээлэх”, мөн Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.2-д заасан “төсвийн бодлого, стратегийн зорилт нь макро эдийн засгийн болон татварын тогтвортой орчныг бүрдүүлэх, инфляцийг хязгаарлахад чиглэсэн байх”, 5.1.6-д заасан “төсвийн хөрөнгийн хуваарилалт, байршуулалт, хэрэглээ нь эдийн засгийн үр ашигтай, нийгмийн ач холбогдолтой байх” гэсэн заалтуудыг бүрэн хангаагүй бөгөөд энэ нь хууль дээдлэх Үндсэн хуулийн зарчимд нийцэхгүй байгааг онцоллоо.
Мөн “Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-т тусгагдсан “Төсвийн урсгал зардлын тэлэлтийг хязгаарлаж, төсвийн алдагдал, Засгийн газрын өрийн тусгай шаардлагыг хангана” гэсэн зорилтоо бодитой хэрэгжүүлж ажиллахыг санууллаа.
Төсвийн сахилга батыг чангатгах, үр ашигтай, хэмнэлттэй байх зарчимд нийцүүлэн төсвийн зардлыг бууруулах, чиг үүргийн давхардлыг арилгах, улс төрийн нам, эвслүүд сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх зэрэг санал, шүүмжлэл гарч байгаа нь зүй ёсны шаардлага гэж Ерөнхийлөгч үзлээ.
УИХ 2025 оны Төсвийн тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай 41 дүгээр тогтоол гаргасан.
Энэ нь ирэх оны төсөв Төсвийн болон Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан зарчмуудыг бүрэн хангаагүй, төрийн мөнгөний бодлоготой нийцээгүй, төсвийг үр ашигтай, хэмнэлттэй байхаар төлөвлөж чадаагүй гэдгээ УИХ хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг гэж Ерөнхийлөгч үзлээ.
2025 оны Төсвийн тухай хууль хүчин төгөлдөр болж, дагаж мөрдөж эхлээгүй, Төсвийн тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.1-д заасан тохиолдол үүсээгүй байхад тодотгол хийхээр тогтоол баталсан нь Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийн “. . . хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн” гэсэн заалтыг зөрчих нөхцөл бий болгосон.
Иймд Монгол Улсын 2025 оны Төсвийн тухай хууль, хамт өргөн мэдүүлсэн болон холбогдуулан боловсруулж баталсан хууль тогтоомжид бүхэлд нь тавьсан хоригийг холбогдох хуулийн дагуу хэлэлцэн шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзлээ.
Тод мэдээ
“Эрдэнэс Монгол” нэгдэлд хэрэгжих дараагийн реформыг дэмжлээ
Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2024 оны арваннэгдүгээр сарын 20-нд болж дараах асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.
“Эрдэнэс Монгол” нэгдлээс хэрэгжүүлсэн манлайлал, засаглал, нэгдлийн үйл ажиллагаа, үр дүнг сайжруулах тогтолцооны шинэчлэл, Үндэсний баялгийн санг бүрдүүлэх реформын хүрээнд авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний талаар Засгийн газрын гишүүдэд танилцууллаа.
“Эрдэнэс Монгол” нэгдэл засаглал, үйл ажиллагааны менежментээ сайжруулж тогтолцооны шинэчлэлийг хэрэгжүүлж ажилласны үр дүнд 2023 онд 599.6 мянган тонн зэсийн баяжмал, 35.1 сая тонн нүүрс олборлож, борлуулалтын орлого 14.9 их наяд, цэвэр ашиг 4.5 их наяд төгрөгт хүрч, улс болон орон нутгийн төсөвт 4.5 их наяд төгрөгийн татвар төвлөрүүлжээ. Энэхүү амжилтын үр дүнд гадаад валютын албан нөөцийн 77 хувь буюу 3.6 тэрбум ам.долларыг Монгол банканд төвлөрүүлж, нэгдлийн толгой компани 200.0 тэрбум, нэгдлийн хэмжээнд 394.0 тэрбум төгрөгийн хуримтлагдсан өр төлбөрийг төлж барагдуулжээ.
Нэгдлийн үйл ажиллагаа сайжирч, санхүүгийн үзүүлэлт дээшилсэн нь “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн хувьцаа эзэмшигчдэд ногдол ашиг хуваарилах боломжийг бүрдүүлж тус компанийн 2022, 2023 оны цэвэр ашгаас ногдол ашиг хуваарилсан.
Түүнчлэн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн суурь зарчмыг хангах, газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг Үндэсний баялгийн санд төвлөрүүлэх замаар иргэдэд тэгш, шударга хүртээх, түүний үр өгөөжийн дийлэнх нь ард түмэнд ногдож байх үзэл санааг хэрэгжүүлэх Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлэн батлуулсан нь Монгол хүн баялагтаа эзэн байх хууль эрх зүйн үндсийг бүрдүүлсэн төдийгүй “Эрдэнэс Монгол” нэгдлийн эрхзүйн байдал, тогтвортой үйл ажиллагааг явуулах эрхзүйн үндсийг бий болгосон юм. Хуулийн хэрэгжилтийн хангуулж 2024 онд “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл 500 тэрбум төгрөгийг Хуримтлалын санд төвлөрүүлснээр 10,000 айл өрх орон сууцны хөтөлбөрт хамрагдах боломжийг бүрдүүлсэн. “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл Үндэсний баялгийн сангийн орлогыг нэмэгдүүлэх дараагийн цогц шинэчлэлийн реформыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна.
Танилцуулгатай холбогдуулан, Үндэсний баялгийн сангийн орлогыг нэмэгдүүлэх зорилгоор төрийн өмчит уул уурхайн компанийн засаглал, үйл ажиллагаа, үр ашгийг сайжруулах замаар хуримтлалын санд ногдох орлогыг нэмэгдүүлэх, эрдэс баялгийн үр өгөөжийг ард түмэнд тэгш, шударга хүртээхэд чиглэсэн цогц шинэчлэлийн реформыг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлж ажиллах,
"Ган үйлдвэрлэлийн цогцолбор", "Барилгын материал үйлдвэрлэлийн цогцолбор", "Нүүрс-химийн цогцолбор", "Жонш боловсруулах цогцолбор", "Кокс-химийн цогцолбор" үйлдвэрлэл, технологийн паркуудыг байгуулах газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах асуудлыг эрчимжүүлэх,
Үйлдвэрлэл технологийн паркт эрхлэх үйлдвэрлэлийн салбар, үйл ажиллагааны чиглэл, бүтээгдэхүүний төрөл, паркийн байршлын жагсаалтад “Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн хэрэгжүүлэх үйлдвэрлэл технологийн зургаан паркийг оруулах зэрэг асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэн шийдвэрлүүлэхийг үүрэг болголоо.
Мөн экспортыг эрчимжүүлэх, гадаад валютын орлогыг нэмэгдүүлэх зорилгоор “Эрдэнэс Монгол” нэгдэлд Төрийн болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдүүдийн эзэмшлийн ачааны вагоны хуваарилалтыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч ажиллахыг холбогдох албан тушаалтнуудад даалгалаа.
-
Өнөөдөр2021/10/19
Улаанбаатарт өдөртөө 8 хэм дулаан
-
Өнөөдөр2020/09/28
Цагдаагийн алба хаагчдыг хүний эрхийн сургагч багшаар бэлтгэх сургалт явагдаж ба...
-
Тод зураг2020/03/09
Хотын зүүн бүсэд сайжруулсан шахмал түлшний үйлдвэр барина
-
Өнөөдөр2020/05/25
Инфографик: “Монгол Улсын Элчин сайдын яам нээн ажиллуулах тухай” УИ...