Бидэнтэй нэгдэх

Тод индэр

У.Хүрэлсүх: Хархорум хот Монгол Улсын хөгжлийн шинэ төв болох боломжтой

Огноо:

,

Сэтгүүлч:

Эртний нийслэл Хархорум хотыг сэргээн байгуулах зарлиг гарсантай холбогдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн хэлсэн үгийг хүргэж байна.


Их Монгол Улсын гал голомтыг сахин суугаа манай улсын ард иргэд ээ. Дэлхий даяар тархан суугаа элэг нэгт монгол ахан дүүс ээ. Эрхэм хүндэт зочид оо.

Та бүхэнд Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээсний түүхт 111 жилийн ой, өлзий дэмбэрэл бүрдсэн энэ сайхан өдрийн мэндийг өргөн дэвшүүлье.

Эдүгээгээс 800 жилийн тэртээ, Эзэн Чингис хаан их ор суусан 15 дугаар он, Цагаан луу жил буюу нийтийн тооллын 1220 онд Их хаан Их Монгол Улсын нийслэл Хархорум хотыг монгол түмний ариун гал голомт, Орхон голын уудам хөндийд байгуулах зарлиг буулгаж байсан түүхтэй.

Орхон голын хөндий нь нүүдэлчдийн анхны төрт улс болох Хүннү гүрний Луут хот, Уйгурын Хар балгас, Тахай балгас хэмээх нийслэл хотууд сүндэрлэж байсан манай улсын түүх, соёл, төрт ёсны голомт нутаг байсан юм.

Хархорум хотыг цогцлоон хөгжүүлэх Их хааны үйл хэргийг Өгэдэй хаан нэр төртэй үргэлжлүүлж, Гүюг, Мөнх хааны үед хотын суу алдар дэлхий даяар түгэн мандсан түүхтэй билээ.

Эзэн Чингис хаан болон түүний залгамжлагчид Евроазийн өргөн уудам нутагт өрнө дорнын олон үндэстэн хоорондын дайн тулаан, зөрчил тэмцэлдээнийг зогсоож, дэлхий ертөнцөд “Монголын их амар амгалан”-г тогтоон, улс түмнүүдийн харилцаа холбоо, эе эвийг бэхжүүлж, оюун санаа, шашин шүтлэг, худалдаа арилжаа, соёл, урлаг, шинжлэх ухаан хийгээд тухайн үеийн хүний нийгэм хөгжин дэвжих таатай нөхцөлийг бүрдүүлж чадсан.

Их Монгол Улс тухайн цаг үед дэлхийн улс төр, эдийн засгийн төв байсныг гэрчлэх түүх, соёлын өв бол эртний нийслэл Хархорум хот юм.

Хархорум хотод олон газрын эрдэмтэн мэргэд, уран бүтээлчид, гар урчууд, худалдаачид, орон орны хаад язгууртны элч төлөөлөгчид аж төрж, морилон саатдаг дэлхийн соёл иргэншлүүдийг холбосон гүүр, Евразийн худалдаа арилжааны төв байсан юм.

Хархорум хотод хийсэн археологийн судалгаанаас харахад, Эзэнт гүрэн нь хот сууринтай, нарийн зохион байгуулалт бүхий засаг захиргааны нэгжтэй, соёл, боловсрол өндөр төвшинд хөгжсөн, шашин, соёлын олон янз байдлын ардчилсан зарчим тогтож байсан нь илэрхий байна.

Мөн өрнө, дорныг холбосон Хархорум хотод Ислам, Христос, Буддын зэрэг олон шашинтан нэг дор зэрэгцэн амьдарч, худалдаа наймаа хийж, өөр хоорондоо ойлголцон, дайн байлдаан, зөрчил тэмцэлгүй амар амгалан аж төрөх боломжтойг нотлон харуулсан, хүн төрөлхтний түүхэн дэх “Энх тайвны бэлгэ тэмдэг” байсан гэж хэлж болохуйц хот байлаа.

Хархорум хотын талаар Ромын пап IV Иннокентийн элч Плано Карпини, Персийн түүхч Ата-Малик Жувейни, Францын хаан IX Людовикийн төлөөлөгч Гийом де Рубрук, Италийн худалдаачин Марко Поло, Ираны түүхч Рашид ад-Дин зэрэг дэлхийн нэртэй түүхч эрдэмтэд, элч төлөөлөгчдийн ном бүтээл, аяллын тэмдэглэл, түүнчлэн “Монголын нууц товчоон”, “Юань Улсын судар”, “Мин Улсын судар” зэрэг чухал түүхэн сурвалж, “Хархорумын гэрэлт хөшөө” зэрэгт тодоор тэмдэглэгдэн үлдсэн байдаг.

Тухайлбал, Гийом де Рубрук “Хархорум хотыг орд харш, засаг захиргааны байшин барилгуудтай, олон улс орны Амбан сайдын төлөөлөгчийн газартай, худалдаа наймааны захууд, гар урлал, үйлдвэрийн газруудтай космополитан буюу олон соёлын дэлхийн хот” хэмээн тодорхойлж байжээ.

Мөн Сирийн түүхч Аль-Умари 1340 онд Хархорум хотыг дүрслэн бичихдээ “… гайхамшигтай сайхан хот, Эзэн хааны цэргийн дийлэнх нь байрладаг томоохон хуаран, үнэт гоёмсог, сүлжмэл эдлэл, тансаг эд агуурсын төв” гэжээ.

Дээрх түүхэн сурвалжийн мэдээ сэлтэд үндэслэн Германы нэрт археологич, профессор Ханс-Георг Хюттель “Хархорум хот Монголын Их эзэнт гүрний нийслэл хот болохын хувьд Эзэнт гүрний харьяанд байсан олон үндэстэн угсаатны соёл, шашин шүтлэгийн янз бүрийн урсгалыг өөртөө агуулж байсан халуун цэг, дундад зууны үеийн Төв Азийн ертөнц дэх дахин давтагдашгүй онцлог бүхий төвлөрөл байсан юм.

Аливаа шинэлэг таньж мэдэхгүй юм бүхэнд туйлын нээлттэй, хүлээцтэй ханддаг Монголын хаадын хичээл зүтгэлээр Хархорум хот нь XIII-XIV зууны үеийн олон соёлын нэгдэл болж байсан” гэж бичсэн байдаг.

Олон зуун түүхэн сурвалж, археологийн судалгааны баримт нотолгоонд үндэслэн ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвийн хороо 2004 онд Орхоны хөндийн түүх, соёлын дурсгалуудыг хүн төрөлхтний түгээмэл үнэ цэнт соёлын өв мөн болохыг хүлээн зөвшөөрч, “Соёлын дурсгалт газар” ангиллаар Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэн авсан билээ.

Их эзэн Чингис хаан болон түүнийг залгамжилсан их хаадынхаа үйл хэргийг бид судлан шинжилж, хадгалан хамгаалж, улс орондоо төдийгүй дэлхий ертөнцөд сурталчлан таниулж, түгээн дэлгэрүүлэх нь Эзэн хаанаараа овоглосон Их Монгол Улсын гал голомтыг сахин суугаа бидний эрхэм үүрэг мөн.

Тиймээс өвөг дээдсийн байгуулсан төрт ёс, түүх, соёлын үнэт зүйлийг шингээсэн, тогтвортой хөгжлийн зорилтуудад нийцсэн, нүүдлийн болон суурин соёл, уламжлалыг орчин үеийн чиг хандлагатай хослуулсан, түүх, соёл, аялал жуулчлалын жишиг, эко хот байдлаар Хархорум хотоо сэргээн байгуулах нь түүхэн ач холбогдолтой үйл хэрэг хэмээн үзэж байна.

Монгол Улс “Алсын хараа 2050” урт хугацааны хөгжлийн бодлогодоо түүхийн өв соёлыг судлах, сурталчлах, хүн амын нутагшилт, суурьшлын зохистой тогтолцоог бүрдүүлэх болон бүсчилсэн хөгжлийг эрчимжүүлэх зорилгоор “2021-2030 онд Орхоны хөндийд шинэ хотын байршлыг тодорхойлж, Техник, эдийн засгийн үндэслэл, хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулж, бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлнэ” гэж заасан.

Ялангуяа, төвлөрлөөс үүдэлтэй нийгэм, эдийн засаг, хүний эрүүл мэнд, байгаль экологийн хүндрэлтэй асуудлууд өдөр ирэх тусам нэмэгдэж байгаа өнөөгийн нөхцөлд хүн амын эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлсэн, нийгмийн суурь үйлчилгээг хангасан, суурьшлын шинэ бүсүүдийг байгуулах нь нэн чухал байна.

Дэлхийн жишигт нийцсэн түүх, соёл, аялал жуулчлалын жишиг болсон эко хот бүтээн байгуулах нь манай орны хөгжилд нэн шаардлагатай бөгөөд олон улсын хамтын нийгэмлэгийн дэмжлэгийг авах, гадаад улс орнуудын хөрөнгө оруулалтыг татах нэгэн шинэ чиглэл гэж үзэж байна.

Хархорум хот ирээдүйн Монгол Улсын хөгжил цэцэглэлтийг илтгэсэн, оюун санаа, шинжлэх ухаан, соёл, боловсрол, аялал жуулчлал, нийгэм, эдийн засгийн XXI зууны хөгжлийн шинэ төв болох боломжтой юм.

Тиймээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 860 жилийн ойг тохиолдуулан Монголын эртний төрт улсуудын ариун гал голомт болсон дэлхийн үнэт өв – Орхоны хөндийн түүх, соёлын дурсгалт газар нутагтаа Их Монгол Улсын нийслэл Хархорум хотыг сэргээн байгуулах зарлиг гарган, Засгийн газарт чиглэл болгож байна.

Засгийн газар шинэ хот байгуулах асуудлыг нэн яаралтай судалж, хууль тогтоомжийн хүрээнд төслүүдийг Монгол Улсын Их Хуралд өргөн барих, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, хотын хөгжлийн төлөвлөлт, Техник, эдийн засгийн үндэслэлийг шинжлэх ухаанчаар, орчин үеийн чиг хандлагатай нийцүүлэн цаг хугацаанд нь боловсруулах шаардлагатай байна.

Хархорум хотыг сэргээн байгуулах нь асар том бүтээн байгуулалт бөгөөд ихээхэн цаг хугацаа, төсөв хөрөнгө, нөр их хөдөлмөр, зүтгэл шаардагдах нь ойлгомжтой.

Гэвч монголчууд бид төр, засаг, ард түмнээрээ нэгдэн нийлж, нэгэн зорилгын төлөө тууштай зүтгэх аваас монгол хүний ур ухаан, хүч чадал, өвөг дээдэс, Их Монгол Улсынхаа ариун гал голомт болсон Хархорум хотыг сэргээн байгуулж чадна гэдэгт итгэл төгс байна.

Хархорум хотыг сэргээн байгуулах их үйл хэрэгт монгол хүн бүрийн хичээл зүтгэл, төр, хувийн хэвшил, баялаг бүтээгчдийн хамтын ажиллагаа, харилцан ойлголцол, эв нэгдэл хамгийн чухал.

Түүхэн хотыг сэргээн байгуулах ажилд санал, санаачилга, идэвх зүтгэл гарган ажиллаж ирсэн үе үеийн Ерөнхийлөгч, төр, нийгмийн зүтгэлтнүүддээ гүн талархал илэрхийлье.

Хархорум хотын бүтээн байгуулалт монгол түмний эв нэгдэл, сүр хүчний бэлгэдэл, сайн цагийн угтал болон дахин сүндэрлэж, өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гурван цагийн алтан хэлхээнд өнө мөнхөд батжин оршиж, Монгол төрийн гал голомт үеийн үед мандан бадрах болтугай.

Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Монгол Улс мандан бадрах болтугай.

Дэлгэрэнгүй унших
АНХААРУУЛГА: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд тус сайтын сэтгэгдэл хэсгийг түр хугацаанд хаасан болно.

Тод индэр

Хуулинд төмөр замын асуудал хариуцсан агентлагтай байна гэж заасан ч одоо хүртэл хэрэгжээгүй...

Огноо:

,

УИХ-аас 2023 онд “Төмөр замын тээврийн тухай хууль”-ийг баталсан бөгөөд энэ хуулинд төмөр замын асуудал хариуцсан агентлагтай байна гэж заасан ч одоо хүртэл хэрэгжээгүй явж байна.

Төмөр замын салбар урьд өмнөхөөсөө хамаагүй өргөжиж, улс орны стратегийн чухал салбар болон хөгжиж байна. Өмнө нь Улаанбаатар Төмөр Зам гэсэн Монгол, Оросын хувь нийлүүлсэн ганц л төмөр замтай байсан бол одоо Монголын Төмөр Зам, Зүүнбаян төмөр зам, Таван толгой төмөр зам зэрэг төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжүүдээс гадна хувийн хэвшлийн Болд төмөр ерөө гол, Монгол алт МАК, Энержи ресурс”, ТрансКон зэрэг хувийн хэвшлийн олон төмөр замуудтай болсон.

Энэ төмөр замуудын хоорондын уялдааг хангах, үнэ ханш, тээвэрлэлтийн нэгдсэн тариф, хуваарийг зохицуулах, хянах, бие биедээ хаалт тавьж, дарамт шахалт учруулдаггүй байх гэсэн маш олон зохицуулалтуудыг төмөр замын асуудал эрхэлсэн агентлаг хийх ёстой.

 
Дэлгэрэнгүй унших

Тод индэр

Г.Довчиндорж: Баавгайн төрлийн амьтдын эмэгчинүүд хоёр жилд нэг удаа үржилд ордог

Огноо:

,

“Мазаалай баавгайн судалгаа, хамгаалал” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал энэ сарын 9  буюу маргааш болно. Мазаалай баавгайн хамгааллын талаар “Говийн гайхамшигт амьтад” ТББ-ын тэргүүн амьтан судлаач, экологич Г.Довчиндоржтой ярилцлаа.

-Мазаалай баавгайн хамгааллын ажил хэр хийгдэж байна. Одоо тоо толгой хэд орчим байгаа вэ?

-Мазаалай баавгай монгол орны нэн ховор амьтан. Анх шинжлэх ухаанд нээгдэж, манай оронд мазаалай гэдэг амьтан байгаа гэдгийг мэдсэнээс хойш албан ёсоор нэг л удаа тооллого зохион байгуулсан. Энэ тооллогын 2004 онд хийж, 20-22 мазаалай байна гэсэн тоо гарч байв. Бусад тоон мэдээлэл нь тооллогын үр дүн гэхээс илүү судлаачдын урт хугацааны ажиглалт, дэвшилтэд технологи ашигласан судалгааны үр дүнгүүд юм. Судлаачдын тоо харилцан адилгүй байдаг нь тэдний хэрэглэж байгаа арга зүйтэй холбоотой. Зарим нь ул мөрөөр, биеэр үзэгдсэн байдлыг үндэслэж гаргасан тоо байхад, зарим нь автомат камерын судалгаанд үндэслэж гарсан байх жишээтэй. Хамгийн сүүлд Монгол улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газартай хамтарч мазаалай хамгаалах чиглэлээр ажилласан судалгааны багийн 2022 онд гарсан тоогоор 52-55 мазаалай баавгай байна гэж бүртгэгдсэн. Энэ тоог мазаалайн үсний дээжийг урхи ашиглан цуглуулж, генетикийн мэдээлэл ялгаж гаргасан байдаг. Ийм мэдээллээр хэчнээн баавгай байгааг мэдээд зогсохгүй тэдгээрийн нас, хүйс, удам төрлийн холбоог тодорхойлох боломжтой. Байгаль хамгааллын хувьд мазаалай баавгайн тоо толгой хэд байгаа нь номер нэг чухал асуудал биш. Харин тухайн популяци хэр эрүүл бүтэцтэй байгаа нь өөрөөр хэлбэл эр, эм бодгалийн болоод эх төлийн тооны харьцаа хэр зөв байгаа эсэх нь илүүтэй сонирхол татдаг.

-Манай улс мазаалай баавгай хамгаалах тал дээр ямар ямар чухал ажлууд хийж байсан бэ?

Мазаалай баавгай болон хавтгай тэмээний амьдрах орчныг хамгаалах зорилгоор Говийн Их Дархан Цаазат Газрыг А, Б хэсэгтэйгээр 1975 онд байгуулсан. Ирэх жил 50 жилийн түүхэн ой тохионо. Тус дархан газар нь хамгаалж буй нутаг дэвсгэрийн хэмжээгээр дэлхийд эхний 15 -д багтдаг. Энэ бол миний бодлоор мазаалай хамгаалах талаар монголын төрөөс авч хэрэгжүүлсэн хамгийн далайцтай ажлын нэг байх. Дараа нь 1987 оноос мазаалай баавгайд нэмэлт тэжээл тавьж өгөх ажлыг хийж эхэлсэн. Ингэснээр ган гачигтай жилүүдэд баавгайг өлбөрч үхэхээс сэргийлэхэд чухал ажил болж чадсан. Мөн мазаалай амьдарч байгаа бүс нутагт ус цэгийн тоог нэмэгдүүлэх, шинээр гаргах, хөв байгуулах гэх мэт биотехникийн шинжтэй ажлууд олноор хийгдэж байгаа. Сүүлийн жилүүдэд автомат камерын судалгааг түлхүү хэрэглэж байгаа.

-Ховор амьтдыг өсгөж үржүүлэх, хамгаалах ажлыг хэрхэн хийж байж, тоо толгойг нь нэмэгдүүлэх вэ. Судалгааны ажил хийгдэж байгаа юу?

-Мазаалай дэлхий дээр байгаа бусад баавгайн зүйлүүдтэй харьцуулахад говь цөлд амьдардгаар онцлогтой. Мөн тоо толгойн нэн цөөн. Манай орны хувьд мазаалай баавгайг 2023 онд “Монгол орны бахархалт амьтан” болгож зарласан. Манай улсын хууль эрх зүй болон нэгдэн орсон олон улсын гэрээ конвенцоор эрх зүйн хувьд нэлээд сайн хамгаалагдсан.

Судалгааны тухайд сансрын болон радио дохиолол бүхий хүзүүвч зүүх ажил хийгдэж байгаа. Одоогоор 30 орчим мазаалайд хүзүүвч зүүж мэдээлэл цуглаад байна. Сүүлийн 2 жилд  хоёр мазаалай баавгайд шинээр хүзүүвч зүүсэн. Мөн автомат камер, генетикийн судалгаанууд хийгдэж байгаа.

 -Тоон толгойн яагаад өсөхгүй байна вэ?

-Байгаль дээр үржил явагдсаар байгааг автомат камер болон шууд ажиглалтаар бүртгэж байгаа бамбаруушнууд харуулж байна. Жил бүр шахуу нялх бамбарууш автомат камерт бүртгэгддэг.

Өөрөөр хэлбэл төл бол авч  байгаа. Гэвч тухайн бамбаруушнуудаас хэчнээн нь 2-3 нас, цаашлаад  бие гүйцэж байгаа эсэх нь тодорхойгүй. Баавгай төрлийн амьтад бага насандаа их хорогддог судалгаа бий.   Үнэндээ бол мазаалай баавгайн тоо толгой бидний хүссэн шиг өсөөгүй байна. 

Цаашид бид энэ ховор амьтны тоо толгойг өсгөе гэвэл хамгаалалын шинэ менежмент авч хэрэгжүүлэх хэрэгтэй болов уу гэж судлаачдын хувьд үздэг.Сүүлийн жилүүдэд хийгдсэн генетикийн судалгааны үр дүнгээс харахад мазаалай баавгай цөөн тооны бодгалиудад цус ойртолт маш өндөр гарсан байдаг. Цус ойртолт их байгаа нь нялх төлийн мэнд үлдэлтэд сөргөөр нөлөөлж магад учир түүний цусыг сэлгэх хэрэгтэй болов уу. түүний хамгийн ойрын цусан төрөл нь Гималайн хүрэн баавгай гэсэн судалгааны үр дүн ч бий. Энэ ажлыг лабораторийн нөхцөлд эсвэл тусгай бэлтгэсэн зориулалтын орон зай үүсгэж туршиж үзэх боломжтой. Онолын болон процессын хувьд бүрэн боломжтой гэж бодож байна.

БААВГАЙН ТӨРЛИЙН АМЬТДЫН ЭМЭГЧИНҮҮД ХОЁР ЖИЛД НЭГ УДАА ҮРЖИЛД ОРДОГ

-Таны ярианд баавгай бага насандаа хорогдох тохиолдол байдаг гэлээ. Шалтгааныг судалж байгаа юу?

-Ер нь энэ амьтны талаар маш олон зүйлийг бид одоог хүртэл таньж мэдээгүй байна. Судлахад ч тийм хялбар амьтан биш. тун цөөхүүлээ, алс зэлүүд газар амьдардаг. Судлаачдын ажиглалт, судалгааны үр дүн болон бусад баавгайн зүйлүүд дээр хийсэн үр дүнгээс харахад нялх төрлийн хорогдол өндөр байдаг гэдгийг түрүүн дурдсан. Үүнд зан төрхийн нөлөө  ч байгаа байх.

Баавгайн төрлийн амьтдын эмэгчинүүд хоёр жилд нэг удаа үржилд ордог. Бамбаруушаа хоёр жил дагуулж өсгөдөг. Мал шиг жил бүр төллөдөггүй гэсэн үг. Үржилд орох нас бас хожуу. Гэтэл эр баавгайн хувьд жил бүр ороо ордог. Энэ үед эр баавгай нялх бамбарууштай эмэгчинтэй таарвал түүний үр төлийг устгадаг. Хэрэв нялх бамбаруушийг үгүй хийвэл эмэгчин баавгай тухайн жил дахин үржих боломжтой болно.

Эр баавгайны хувьд өөрийнхөө үр төлийг үлдээх нь хамгийн чухал. Арсланд ийм зан төрх байдгийг хүмүүс их сайн мэддэг дээ.Нөгөө талаараа Алтайн өвөр говийн байгалийн нөхцөл эрс тэс. Бага залуу амьтан дасан зохицож амьдрахад хүнд. Мазаалай баавгайн бамбарууш хоёр нас хүрээд эхээсээ салж, бие даан амьдарч эхэлдэг. Энэ үед аль ч төрлийн амьтанд хорогдол их гардаг. Учир нь эхийн хамгаалалт, нөмөр байхгүй болно гэсэн үг. Бие дааж хоол ундаа идэх чадвар дадлаас болдог байж болно.

-Манай оронд мазаалай баавгайг нутагшуулах ажил хийгдэж байсан уу?

-Одоогийн байдлаар тийм ажил хийгдээгүй. Харин мазаалай баавгайн үржүүлэх ажлыг хийх гэж оролдож байсан түүх бий. 2000 оны эхээр монголд анх мазаалай баавгай үржүүлэх төвийг ГИДЦГ-ын А хэсгийн орчны бүсэд байгуулж байсан. Байшин сав, хашаа хороо нь одоо хүртэл байгаа. Гэвч үржүүлгийн төвөө байгуулсан боловч баавгайгаа барьж авчраагүй.

-Яагаад?

Тухайн үед бидний зөвлөгөө авч байсан олон улсын судлаачид “мазаалай баавгайн талаар хангалттай мэдлэг мэдээлэл цуглаагүй гэж үзсэн. Иймд шууд байгалиас зэрлэг амьтныг авч ирээд үржүүлгийн төвд тэжээх нь өөрөө эрсдэл ихтэй гэж үзээд болгоомжилж энэ ажил зогссон.

-Одоо хийх боломжтой юу?

-Тухайн үед барьсан байшин барилга, хашаа саравчны тухайд бол 20 гаруй жил болсон учраас хуучирсан. Тэгээд ч өнөө үеийн амьтан үржүүлэх, өсгөх орчны стандарт шаардлагад нийцэхгүй болсон.

-Мазаалай баавгай ихэвчлэн хаагуур нутаглаж байна вэ?

-Мазаалай баавгайн тархац Монгол орны баруун өмнөд хэсэгт Говь-Алтай, Баянхонгор аймгийн хил залгаа таван сумын нутгийг дамнан оршдог. Үүнд: Говь-алтай аймгийн Алтай, Цогт, Эрдэнэ, Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр, Шинэжинст сумд хамрагдана. Сүүлийн үеийн хүзүүвч зүүсэн мазаалай баавгайн мэдээллээс харахад тархац нь зүүн тал руу буюу Өмнөговь аймгийн баруун хэсэгт нэлээд гүн явсан үр дүн харагдаж байгаа.

Баавгай хоёр нас хүрээд өөрөө бие дааж амьдарч эхлэхдээ өөрийн эзэмшил нутгаа тэлэх оролдлого хийдэг бололтой. Хэдэн жилийн өмнө Говь -Алтай аймгийн Дэлгэр сумын нутагт мазаалай баавгай тохиолдож байв. Энэ нь үндсэн байршлаас 150-200 км-ын алсад явж байсан гэсэн үг. Мөн хүзүүвч зүүсэн баавгай улсын хил давж байсан тохиолдол ч гарч байсан.

МАЗААЛАЙ БААВГАЙ БАЖУУНА БУЮУ НАМХАН ГИШҮҮН ГЭДЭГ УРГАМЛЫН ҮНДСЭЭР ИХ ХООЛЛОДОГ

-Мазаалай баавгай голчлон юугаар хооллодог вэ?

-Баавгай төрлийн амьтад ангилал зүйд хувьд махчид. Гэхдээ идэш тэжээлийн хувьд холимог идэштэн. Мазаалай баавгай бажууна буюу намхан гишүүн гэдэг ургамлын үндсээр их хооллодог. Энэ ургамал түүний идэш тэжээлийн 60 орчим хувийг эзэлдэг. Дараагийн чухал хоол нь хармаг юм. Говийнхон их сайн мэднэ. Энэ ургамлын жимсээр түлхүү хооллодог. Мөн хөмүүл, зээргэнэ, хялгана, сухай зэрэг ургамлаар хооллодог. Тэр болгон амьтан барьж иддэггүй. Баавгайд баригдах амьтан ч ховор. Цөөхөн тохиолдолд жижиг мэрэгчид, шувуу, өндөг, гүрвэл, могой, царцаа бусад шавьж зэргээр хооллодог гэсэн судалгаа бий. Мөн хааяахан ховор тохиолдох сэг зэмээр хооллосон байдаг.

–Сүүлийн үед мазаалай хамгаалах тал дээр ямар ажлууд хийгдсэн бэ?

-Монгол улсын Засгийн газраас 2023 онд мазаалай баавгай “Үндэсний бахархалт амьтан” –аар  зарлаж 2024 оныг “Мазаалай хамгаалах жил” болгосон.  Энэ хүрээнд МУ-ын Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дэргэд ажлын хэсэг байгуулан олон ажил хийхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

Тухайлбал,

  • Мазаалай баавгайн тухай богино хэмжээний шторкуудыг бэлтгэн телевизүүдээр цацаж эхлээд байна.
  • Мазаалай баавгайн нутгаар аялсан нь хүүхдэд зориулсан комикс ном гаргалаа
  • Мазаалай баавгайн тухай баримтат кино хийгдэж байна
  • Мөн судалгааны ажлыг дэмжих зорилгоор нэмж автомат камер худалдан авах ажлыг зохион байгуулж байна.
  • Хамгийн ойрын ажил гэвэл 12.09  өдөр болох “Мазаалай баавгайн судалгаа хамгаалал” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал болж байгаа
  • Хуралд мазаалай баавгайн тухай 10 орчим илтгэлийг үндэсний судлаачид болон АНУ, БНХАУ-ын судлаачид хэлэлцүүлнэ.

хурлын үйл ажиллагаа онлайнаар шууд олон нийтэд хүрэх тул эндээс иргэд мазаалай баавгайн тухай шинэ соргог мэдээлэл авах бүрэн боломжтой.

-Хурлаас ямар үр дүн гарахыг хүлээж байна вэ?

Бид үндэсний бахархалт амьтан мазаалай баавгайн талаарх мэдлэгээ хуваалцах сайхан завшаан болно. Нөгөө талаар цаашид төрөөс авч хэрэгжүүлэх хамгааллын төлөвлөгөөг гаргахад хуралд оролцож буй эрдэмтэн судлаачид, иргэний нийгэмийн төлөөлөл, олон нийтийн саналыг авах сайхан боломж бүрдэнэ гэж найдаж байна.

Танд баярлалаа. Та бүхний ажилд амжилт хүсье.

Нийтэлсэн: Н.Алтанцэцэг
Дэлгэрэнгүй унших

Тод индэр

УИХ-ын гишүүн Д.Үүрийнтуяа: Төрийн өмчит компани үр ашиггүй ажиллаж байгаа бол асуудлыг удирдлагын багтай нь ярих учиртай

Огноо:

,

Дэлгэрэнгүй унших
сурталчилгаа
Тод мэдээ2024/12/13

Б.Найрамдал: Зарим станц эдэлбэр газраас 25 метр зайд байрлах норм, ...

Тод мэдээ2024/12/13

Багануурын 50МВт хүчин чадалтай батарей хуримтлуурын станц төвийн си...

Тод мэдээ2024/12/13

Б.Найрамдал: Зарим станц эдэлбэр газраас 25 метр зайд байрлах норм, ...

Тод мэдээ2024/12/13

“Транспэрэнси интернэшнл” байгууллагын Удирдах зөвлөлийн дарга Ф...

Тод индэр2024/12/13

Хуулинд төмөр замын асуудал хариуцсан агентлагтай байна гэж заасан ч...

Тод мэдээ2024/12/13

ОБЕГ: "Тог тасрах үед гэртээ үлдсэн 4 хүүхэд лаа барьж байгаад гал а...

Өнөөдөр2024/12/13

Улаанбаатарт шөнөдөө 23 хэм хүйтэн

Өнөөдөр2024/12/13

Монголбанк: Бодлогын хүүг 10 хувьд хэвээр үлдээлээ

Тод мэдээ2024/12/12

“Миний төсөөллийн мазаалай” эссэ бичлэгийн уралдааныг зарлаж бай...

Тод мэдээ2024/12/12

“Цахим нутагшуулах миний мазаалай” гар зургийн уралдаанд идэвхтэ...

Тод индэр2024/12/12

Г.Довчиндорж: Баавгайн төрлийн амьтдын эмэгчинүүд хоёр жилд нэг удаа...

Тод мэдээ2024/12/12

Эрүүл мэндийн салбарт IT чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй ААНБ-тай...

Тод мэдээ2024/12/12

Өвөлжилтийн нөхцөл байдалтай танилцаж, мэргэжил, аргазүйн зөвлөгөө ө...

Тод мэдээ2024/12/12

Авлигатай тэмцэх газрын ажлын хэсэг Ховд аймагт ажиллав

Тод мэдээ2024/12/12

Хуримтлалын санд 2025 онд 507.1 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрүүлж, ...

Тод мэдээ2024/12/12

ХЗБХ: Байнгын хорооны тогтоолын төслийг баталлаа

Тод мэдээ2024/12/12

Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төсөл болон бусад хуулий...

Өнөөдөр2024/12/12

Автомашин хийгээр цэнэглэдэг станцуудын зөрчлийг арилгуулж байна

Өнөөдөр2024/12/12

Мөсөн дээгүүр явах болон авто тээвэр хийхгүй байхыг онцгойлон анхаар...

Өнөөдөр2024/12/12

Улаанбаатарт өдөртөө 15 хэм хүйтэн

Тод мэдээ2024/12/11

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч сүүний чиглэлийн фермүүдэд ажиллалаа

Тод мэдээ2024/12/11

Эрдэнэс Тавантолгой” ХК баяжуулсан нүүрсний тээвэрлэлтээ эхлүүллээ...

Тод мэдээ2024/12/11

АНУ-ын Калифорни мужид ой, хээрийн түймэр гарч, 10.000 гаруй оршин с...

Тод мэдээ2024/12/11

“Өвлийн идэш” өргөтгөсөн худалдаа зохион байгуулна

Тод мэдээ2024/12/11

УИХ: Төсвийн байнгын хорооны хуралдаан болно

Өнөөдөр2024/12/11

УИХ: Өнөөдөр чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар...

Өнөөдөр2024/12/11

Ирэх саруудын цаг агаарын ерөнхий төлөв

Тод мэдээ2024/12/11

Монголын хүнсчдийн холбоо мэдэгдэл гаргалаа

Өнөөдөр2024/12/11

Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус гишүүний сонгон шалгаруулалтын т...

Өнөөдөр2024/12/11

Улаанбаатарт өдөртөө 14 хэм хүйтэн

Санал болгох