УИХ-ын 2024 оны намрын ээлжит чуулганы 2025 оны нэгдүгээр сарын 09-ний өдрийн хуралдаанаар Засгийн газраас 2024 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн “Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг орлуулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийв.

Эдийн засгийн байнгын хороо 2025 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн хуралдаанаараа тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийсэн бөгөөд энэ талаарх  Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пүрэвдорж танилцуулсан. Тэрбээр танилцуулгадаа, Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны 338 дугаар захирамжаар хуулийн төслүүдийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдааны хэлэлцүүлэгт бэлтгэх, санал, дүгнэлтийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг байгуулж, ажлын хэсгийн ахлагчаар Улсын Их Хурлын гишүүн, Улсын Их Хурлын дэд дарга Б.Пүрэвдорж, бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баярбаатар, Г.Тэмүүлэн, А.Ариунзаяа, Б.Батбаатар, О.Батнайрамдал, Ж.Баярмаа, Ш.Бямбасүрэн, Г.Ганбаатар, Х.Ганхуяг, Б.Найдалаа, У.Отгонбаяр, Д.Пүрэвдаваа, П.Сайнзориг, Х.Тэмүүжин, Б.Уянга, Г.Уянгахишиг, Да.Цогтбаатар, С.Цэнгүүн, Ө.Шижир, Б.Энхбаяр, С.Эрдэнэбат нар ажилласныг дурдлаа.

Мөн тогтоолын төслийг Байнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдааны хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийн зүгээс төслийн 1 дэх заалтад тусгагдсан ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлүүдийн дугаар солигдсоныг өөрчлөх, тогтоолыг дагаж мөрдөх огноог тодорхой болгох талаар зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллууд бэлтгэсэн бөгөөд Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянгахишиг тогтоолын төсөлд төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг орлуулахад баримтлах зарчмыг тодорхой болгох талаар дэд заалт нэмэх зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гаргаж, төслийн бүтэц, нэр томьёо, хэл найруулга, дэс дараалал, заалтын дугаарыг нийцүүлж өөрчлөх тухай найруулгын санал гаргасныг Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийг баримтлан саналын томьёолол бүрээр санал хураалт явуулахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх эдгээр саналуудыг дэмжсэн гэв.

Харин Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянгахишиг төслийн 1 дэх заалтын “төрийн эзэмшлийн 34 хувийн” гэсний дараа “энгийн” гэж нэмж, мөн заалтын “10 хувийн” гэснийг хасах, Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн 30-аас доошгүй хувийг олборлолтын сөрөг нөлөөлөлд өртөж буй аймаг, сумдын орон нутгийн хөгжлийн санд хуваарилах эрх зүйн үндсийг бий болгох чиглэлээр холбогдох арга хэмжээ авахыг Монгол Улсын Засгийн газарт даалгах, Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Соронзонболд төслийн хавсралтын “40-50 хүртэл 0.5%” гэснийг “40-өөс дээш 5 хувь” гэж өөрчилж, “50-иас дээш 5 хувь” гэсэн мөрийг хасах гэсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллууд гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжээгүйг онцоллоо.

Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбат, О.Батнайрамдал, С.Ганбаатар, А.Ганбаатар, Б.Уянга, А.Ундраа, Б.Жаргалан нарын гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараа тогтоолын төслийн талаарх зарчмын зөрүүтэй 7 саналын томьёолол бүрээр санал хураалт явуулав. Тухайлбал, Ажлын хэсгээс төслийн 1 дэх заалтын “MV-018915 дугаартай “Дулаан-Уул” гэснийг “MV-018916 дугаартай “Дулаан-Уул" гэж, “MV-018916 дугаартай “Зөөвч-Овоо” гэснийг “MV-018915 дугаартай “Зөөвч-Овоо" гэж тус тус өөрчлөх саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 62.4 хувь нь дэмжлээ. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянгахишиг төсөлд “Энэ тогтоолын 1 дэх заалтад заасны дагуу энгийн хувьцааг давуу эрхийн хувьцаанд хөрвүүлэхэд дараах зарчмыг баримтална гээд төрийн эзэмшлийн 10 хувийн давуу эрхийн хувьцаа нь тухайн компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн 10 хувьтай тэнцүү байх, нийт гаргасан энгийн болон давуу эрхийн хувьцаанд эзлэх төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг 10 хувиас бууруулахгүй байх” гэсэн агуулгатай 2 дахь заалт нэмэх, мөн төслийн 3 дахь заалтыг “Энэ тогтоолыг 2025 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдсүгэй" гэж өөрчлөх санал тус тус гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх тус тус дэмжлээ.

Иймд “Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг орлуулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр шилжүүлэв.

“Нийслэл Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г баталж, хэрэгжүүлснээр цахилгаан болон дулаан хангамжийн сүлжээнд дараах үр дүн гарна. Тухайлбал,

• Улаанбаатар бүсийн цахилгааны эх үүсвэр 1,169 МВт байгаа бол 2040 онд 5,408 МВт болж нэмэгдэнэ. Өсөн нэмэгдэх цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний 30 хувийг сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрээс, үлдсэн хувийг дулааны цахилгаан станцаас хангана.
• Улаанбаатар хотын дулааны ачаалал 3,820 МВт байгаагаас 7,480 МВт болж нэмэгдэх бөгөөд үүнийг хэсэгчилсэн дулааны эх үүсвэр 15 байршилд байгуулж шийднэ.

УИХ-ын чуулганы 2025 оны нэгдүгээр сарын 09-ний өдрийн үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар “Жамсрангийн Самбуугийн алдар гавьяаг мөнхжүүлэх, түүний мэндэлсний 130 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийснээр эхэллээ.

Тогтоолын төслийн талаарх Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Б.Баярбаатар танилцууллаа. Тэрбээр, Төрийн байгуулалтын байнгын хороо хуралдаанаар тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулах үед УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрүүдийн тухай хуульд нийцүүлж тогтоолын төслийн гарчгийг “Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай” гэж өөрчлөх, мөн тогтоолын төслийг боловсронгуй болгох чиглэлээр 4 зарчмын зөрүүтэй санал гаргасныг гишүүдийн олонх дэмжсэн болно гэв. Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, санал хэллээ. Тухайлбал, УИХ-ын А.Ариунзаяа, Засгийн газрын журмаар төр, нийгмийн зүтгэлтэн, гавьяат үйлстнүүдийн мэндэлсний 100 болон түүнээс дээш жилийг 50 жилийн давтамжтайгаар тэмдэглэхээр заасан. Гэхдээ энэхүү 50 жилийн давтамжит хугацаа хэт хол байна. Тиймээс Засгийн газарт хугацааг өөрчлөх талаар чиглэл өгөхийг дэмжиж байна. Мөн Ж.Самбуу агсны 130 жилийн ойг тэмдэглэхээр санаачилсан УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд  болон  дэмжсэн гишүүдэд  талархаж байна гэв. Ийнхүү  асуулт, хариулт өндөрлөсний дараа байнгын хорооноос дэмжсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллоор санал хурааж шийдвэрлэв. Үүний дараа “Жамсрангийн Самбуугийн алдар гавьяаг мөнхжүүлэх, түүний мэндэлсний 130 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд шилжүүллээ.

Хуралдаан үргэлжлэн “Батлан хамгаалахын техник, тоног төхөөрөмж болон технологи шилжүүлэх тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Япон Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэв. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг УИХ-ын гишүүн, Батлан хамгаалахын сайд С.Бямбацогт танилцуулав.

Түүний дараа хуулийн төслийг хэлэлцсэн талаарх Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Д.Энхтүвшин танилцуулсан юм.  Тэрбээр, хуулийн төслийг хэлэлцэх үед УИХ-ын  гишүүн Д.Ганбат төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлээд, шинэ техник, тоног төхөөрөмж болон технологи эзэмшсэн боловсон хүчний нөөц хэр байгаа талаар, УИХ-ын гишүүн Б.Батбаатар, батлах хамгаалах чиглэлээр гадаадын олон улстай хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэх хүрээнд хийгддэг хээрийн сургуулилт зэрэг үйл ажиллагааны талаар иргэдэд зөв мэдээлэл, ойлголт өгөхөд хэрхэн анхаарч байгаа талаар асуулт асууж, хариулт авлаа гэв.

Хуулийн төслийн танилцуулга болон байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар, батлан хамгаалах салбарт ирж буй буцалтгүй тусламж хэдий ч зах зээлийн ханш хэд болох вэ, тоног төхөөрөмжийн цаашдын урсгал зардалд тооцоо хийсэн эсэх талаар, УИХ-ын гишүүн Д.Рэгдэл, энэхүү хэлэлцээрт  батлан хамгаалахын техник, тоног төхөөрөмж болон технологи шилжүүлэх юм байна. Технологи шилжүүлэх гэдэг агуулгыг тодруулахыг хүсэв. Мөн УИХ-ын гишүүн П.Сайнзориг, батлан хамгаалах салбарын гадаад харилцааны оновчтой бодлого улс орны хөгжилд тодорхой хувь нэмэр оруулж ирсэн гэдгийг онцлоод орчин үеийн тоног төхөөрөмжийг ашиглах боловсон хүчнийг бэлтгэх талаар баримталж буй бодлогын талаар асуусан бол УИХ-ын гишүүн Б.Бейсэн хоёр улсын хэлэлцээрийн дагуу манайд нийлүүлэх тоног төхөөрөмжийг ашиглах чадвартай боловсон хүчинг бэлтгэсэн эсэх талаар асуусан.

Батлан хамгаалахын сайд С.Бямбацогт хариулахдаа, манайх дэлхийн 39 улстай батлах хамгаалах, таван улстай цэрэг техникийн хамтын ажиллагаатай. Батлан хамгаалах салбарыг бэхжүүлэхэд зэвсэгт хүчний техник төхөөрөмжийн шинэчлэл зайлшгүй шаардлагатай байна. Өнөөдрийн ашиглагдаж буй  тоног төхөөрөмжийн суурь дээрээ суурилуулан ашиглаад явах тул нэмэлт зардал гарахгүй. Энэ удаагийн  хэлэлцээрээр  анх удаа техник, тоног төхөөрөмж  хүлээн авч байна. Хоёр талаас санал гаргахгүй бол хэлэлцээр сунгагдаад явна. Хэлэлцээрийн дагуу тоног төхөөрөмжөө дагаад шинэ технологи орж ирэх нь дамжиггүй учраас хэлэлцээрийг ийн нэрлэсэн.  Дэлхийн улс орнууд техник, технологийн дэвшлийг ашиглан батлан хамгаалах үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлж байна. Бид гадаадын улс орнуудад боловсон хүчнээ бэлтгэхэд анхаарч ажиллаж байна гэв. УИХ-ын гишүүд энэхүү хуулийн төслийн талаар асуулт асууж, хариулт авч дууссаны  дараа үргэлжүүлэн  “Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг орлуулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явууллаа. Төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын  гишүүн Б. Пүрэвдорж танилцуулав.

Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатар, хамгийн их уул уурхайн төсөл хэрэгжиж буй Өмнөговь аймгийн зарим сумдын байгаль орчин сүйдсэн, ажилгүйдэл буураагүй, ундны усны хомсдол нүүрлэсэн зэрэг асуудлууд тулгарсаар байна. Өөрөөр хэлбэл, тухайн орон нутгийн хөгжил, ард иргэдэд үр өгөөжгүй байна. Мөн Өмнөговь аймагт уул уурхайн төслөөс орж ирсэн татвараас  1,7 их наяд төгрөгийг татаад авчихаж байна. Бусад аймаг, сумдад уул уурхайн томоохон төслүүдийг үргэжлүүлэхдээ анхаарах талаар саналаа илэрхийлж байв. Мөн УИХ-ын гишүүн М.Бадамсүрэн, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн 30 хувийг орон нутагт хуваарилахыг гишүүдийн олонх дэмжих хандлагатай байгаад талархаж буйгаа илэрхийлээд уул уурхайтай аймаг, сумдын хөгжлийг дэмжихэд энэхүү татварын тодорхой хувийг үлдээх нь маш чухал гэдгийг онцолж байв. УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, санал хэлсний дараа “Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг орлуулах тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийг нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн тул тогтоолын төсөл батлагдлаа. Мөн “Батлан хамгаалахын техник, тоног төхөөрөмж болон технологи шилжүүлэх тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Япон Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэж,  эцэслэн  баталлаа.

Үдээс хойших нэгдсэн хуралдаан үргэлжлэн Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг хэлэлцэв. Тус хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлэг явуулсан Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж танилцуулав. Тэрбээр, Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулах үед УИХ-ын гишүүн М.Бадамсүрэн Орон нутгийн хөгжлийн санд хуримтлагдсан мөнгөн хөрөнгөөс эрчим хүчний төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх, мөн уул уурхайн салбараас төвлөрүүлсэн орлогоос хөдөө аж ахуйн салбарт хөрөнгө оруулалт хийхэд чиглэсэн бодлогуудыг Монгол Улсын Засгийн газар хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн эсэх, стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөрийн үндсэн хувь хэмжээг хэвээр үлдээх талаар асуулт асууж, хариулт авлаа. Байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулах үед Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянгахишиг Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн 1, 2, 3 дугаар зүйлүүдийг нэгтгэж өөрчлөн найруулах гэсэн зарчмын зөрүүтэй санал гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн болно гэв. Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн А.Ариунзаяа, Н.Батнайрамдал, Х.Булгантуяа, А. Ганбаатар, Ц.Мөнхтуяа, Б.Пунсалмаа нарын гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн А.Ариунзаяа, Үндэсний баялгийн сан болон Хуримтлалын сан байгуулахад Сингапур, Норвеги зэрэг улс орнуудын туршлагыг сайн судалсан.  Манайд  Хуримтлалын сан тэтгэвэрт, Үндэсний баялгийн сан нь орон сууц, эрүүл мэнд, боловсролд зарцуулагдахаар тусдаа байна. Хэрэв Үндэсний баялгийн сангийн хуримтлалаа орон сууц, боловсрол зэрэгт зарцуулахгүйгээр зөвхөн тэтгэвэртээ зарцуулах хүсэлтэй ахмад настнууд ямар боломж буй талаар асуув. Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга, УИХ-ын гишүүн Н.Учрал, Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль өнгөрсөн оны 4 дүгээр сард батлагдсан. Түүнээс хойш өнгөрсөн оны 12 дугаар сарын сүүлч гэхэд  480 тэрбум төгрөг хуримтлагдаад иргэн бүрт хадгаламж хэлбэрээр харагдаж байгаа нь том дэвшил. Ирээдүйн өв санг 2030 он хүртэл хадгалаад улмаар хуримтлал үүсгээд иргэнд хүртэх үр өгөөжийг нэмэгдүүлэхийн төлөө ажиллана гэв.

УИХ-ын гишүүн Х.Булгантуяа, 2025 оны төсвийн тухай хуулийн дагуу  Хуримтлалын санд 507,1 тэрбум төгрөг төвлөрөхөөр заасан. Энэ хөрөнгө дахин нэмэгдэх боломжтой эсэх, тус сангийн мөнгөө иргэдэд зарцуулах эрхийг хэзээ нээх талаар  асуугаад, E-mongolia системд иргэнд хуваарилагдсан мөнгөн дүн харагдаж буй боловч хүүг тодорхой харуулах хэрэгтэй байгаа талаар саналаа илэрхийллээ. Ажлын хэсгээс Засгийн газраас “Хуримтлалын нэрийн данс үүсгэх, хөтлөх, сангаас зарцуулалт хийх журам”-ыг баталсан. Энэхүү журмын хүрээнд хуримтлалын нэрийн дансны мөнгийг зарцуулах эрхийг иргэддээ олгоно. Тиймээс хэрхэн зарцуулах иргэдийн хүсэлтийг авах, улмаар сангийн орлогыг улам нэмэгдүүлэхэд анхаарч ажиллана гэв. УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараа байнгын хорооноос гаргасан зарчмын зөрүүтэй нэг саналын томьёоллоор санал хурааж, дэмжигдлээ. Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүллээ гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.