Бидэнтэй нэгдэх

Тод индэр

Ж.Даваадамдин: Бидний тоглолт их усны давлагаалах чимээтэй хамт эхэлнэ

Огноо:

,

Сэтгүүлч:

Ц.БАЯР

Хөвсгөл аймгийн Хөгжимт драмын театрын дарга Ж.Даваадамдинтай ярилцлаа.

-Хөвсгөл нутгийн Хөгжимт драмын театрын тоглолт болох гэж байна. Таны дэглэж тавьсан тоглолтын нэрнээс яриагаа эхэлье.  Яагаад “Хөвсгөлийн их ай” юм бэ, тоглолтын онцлогтой холбоотой юу?

-“Хөвсгөлийн их ай” гэдэг нэр их учиртай. Нэгдүгээрт, Хөвсгөл нутгаас төрсөн уран бүтээл, уран бүтээлч, Хөвсгөл нутаг уран бүтээл болоод уран бүтээлчийн ямар их онгод, авшигтай юм бэ гэдгийг харуулахаар шийдсэн нь тоглолтын гол онцлог, зорилго юм. Хоёрдугаарт, Хөвсгөл нутаг зургаан ястантай, зургаан хошуу малтай. Хөвсгөл нутгийн их “Ай”-ны хамгийн эхний их урсгал нь Хөвсгөл нутгийн зургаан ястны “Ай” юм  даа.

-“Хөвсгөлийн их ай” дотроо угсаатан, ястны “Ай” гэдгийг тодруулж, тодорхойлж яривал сонирхолтой байх болов уу?

-Хөвсгөл нутагт амьдран суух буриад, халх, дархад, цаатан, хотгойд, урианхай гэсэн зургаан ястан хөвсгөлчүүдийн урлан бүтээхүйн их ай савын эх ундарга нь. Энэ ундарга болсон ястнуудаа задлаад ярья.

Хөвсгөл аймгийн халхууд буюу хуучнаар Сайн ноён хан аймгийн Далай Чойнхор вангийн хошуу. Хошуу ноён Гэмпилдорж 1840-өөд онд зохион дуулсан “Сэрүүн сайхан хангай” айзам уртын дуу бол Хөвсгөлийн халхчуудын урлагийн ай савын ноён оргилын нэг мөнөөр барахгүй дэлхийн хүн төрөлхтний соёлын өвийг сорчлон хадгалдаг ЮНЕСКО-д энэ дууг бүртгүүлсэн. “Сэрүүн сайхан хангай” айзам уртын дууны гарал үүсэл” сэдвээр СТА, түүх, соёл судлаач О.Бадмаадорж илтгэл тавьж, энэхүү дууны үг, аяыг Сайн ноён хан аймгийн Далай Чойнхор вангийн хошууны ноён Гэмпилдорж 1840-өөд онд зохион дуулсан нь тус хошууны сүлд дуу болон мөнхөрсөн хэмээдэг. Уг дууны үг, түүнд өгүүлсэн газар орны байдал, нутгийн ардын аман яриа, хошуу ноён Гэмпилдоржийн түүх намтарт үндэслэн тайлбарласан. Бид “Сэрүүн сайхан хангай” гэдэг айзам уртын дууны наадмыг энэ жил Соёлын яамтай хамтран зохион байгуулсан.

-Хоймор нутаг гэхээр хотгойд түмэн хамгийн түрүүнд санаанд буудаг. Тэдний өв соёл нэлээд том орон зай эзлэх болов уу?

-Хотгойд түмэн газар орны хувьд Хөвсгөл, Булган, Увс, Завхан, Ховд хүртэл нутаглаж байна. Өнгөрсөн жил “Тэсийн голын монголчууд” гэдэг өв соёлын том наадам хийхэд таван аймгийн нутгаас хотгойд түмэн цугларч байна билээ. Тэр олон аймаг, сумдаас ирсэн хотгойд түмний дуу хуурын ай сав нь Тэсийн голын хөндийд л байгаа юм. Тэсийн хөндий, хотгойд түмний дуу хуурын ай саваас “Тосонгийн орой”, “Дэлтэй цэнхэр” гэх мэт агуу бүтээлүүд, МУГЖ С.Сосор, Д.Надмид, Р.Лхамжав Хөвсгөлийн Хөгжимт драмын театраас угшилтай хотгойд дууны нэрт төлөөлөгчид  төрсөн байгаа юм. Хөвсгөлийн цэнхэр хотгорын өөр нэг угсаатан нь дархад зон. Дархад түмний дуу ая дан, айзам шуранхайн хувьд огцом өндөр эхэлдэг боловч шог хошин, ухаарал хайрласан үг, хэмнэлтэй. Дархад дуунд нэр нь дурдагдсан хүн ичээд ахиж тийм үйлдэл гаргахгүйг хичээдэг. Шоолоод байгаа мэт боловч, сурган хүмүүжүүлэх арга барил шингэсэн онцлогтой. Манай тоглолтод “Сэрүүн хогорог хангай”, “Нэрстэй хүрэн тайга” гэх мэт бэсрэг уртын дууг Дархад дууны мастер Б.Даариймаа дуулж  оролцоно. Дархад түмний архан талд “Цаатай цастай хоёроороо цуутай, дуутай нутаг, цагаан загасны өлгий, тохууртай дэнж буй. Тэнд монголчууд бидний нэрлэж заншсанаар “Цаатан” буюу уйгар зон олон бий. Тэд бол цэвэр цэнхэр тайгын дууч нар.

-Урлаг судлаачдын “Дархад дууны хөг дан огцом эхэлж өндөр уулын оргилд хүрэх гэж буй мэт байдаг бол цаатан дуу нэг тайгаас нөгөө тайга руу хүргэх гэсэн мэт дуулдаг” гэсэн яриа сонсож байсан?

-Тэр зөв л дөө. Цаатнуудын дуу хуурыг сонсохуйд зүүн баруун тайга хоёрын хооронд яриад байгаа юм шиг санагдана. Тэдний цээл, цангинасан хоолойг сонссон урлаг судлаач бүү хэл жирийн та ч тэгж бодно. Цаатнуудын бас нэг хөг дан бол цааны явдлаар шаргиад байгаа мэт аялгуу сонсогддог. Ан ав, нүүдэл суудал, ахуй амьдрал гээд бүх л зүйл нь цааны явдал дунд өнгөрдөг. Цаатнуудын дуу ихэвчлэн цааны явдалд таарсан ая дантай.

-Буриад зон нэлээд том ястан. Тэдний дуу хуур, үлгэр домог яндашгүй арвин. Танай зургаан ястны нэг болсны хувиар,  урлагийн ай савд томоохон байр суурь эзэлж буй гэж бодогдож байна?

-Хөвсгөлд байх зургаан ястны нэг буриад зон. Тэд Хэнтий, Дорнодын буриадуудаас өөр. Хөвсгөлд далайн эх буюу Бүрэн хан хайрхныг тойрч нутагладаг “Хөх мөсөнгийн буриад”-ууд гэж нэрлэгддэг нэг хэсэг буриад байхад “Даян дээрхийн хийд” орчмоор нутагладаг “Үүрийн буриад” гэж бас бий. Энэ хоёр буриадын дуу хуур далай ээждээ зориулсан “Хөвсгөл далайгаар аялахдаа, Хөлөг онгоцондоо найдъя даа” гэх мэт үг голлодог онцлогтой. Үүрийн буриад буюу Агын буриадуудын онцлогоос харуулсан “Давсган хуур буюу суух хуур”-ыг бараг мартагдаж байхад нь Буриад улсын СГЗ Д.Галбаабадраа гэдэг ахмад судлаач гаргаж ирж танилцуулж байсан. Суух хуур бас хун хуур ч гэдэг энэ хуурын домог түүх далай ээжтэй холбогддог. Энэ домог түүхээс улбаалсан дуу, бүжгийн ай сав буриадуудын илэрхийлэмж болдог л доо. Бас нөгөө талаар Далай ээжийн домогт долоон хун байдаг бол буриадын гарвал домог хун шувуутай холбогддог.  Магадгүй буриад зоны гарвал Хөвсгөлийн буриадууд ч юм билүү. Ер нь сүүлийн үеийн судлаачид “Нууц товчоо”-нд “Бөртэ чоно, Гуа марал тэнгис далайг гатлан Бурхан Халдун уулнаа ирсэн”гэдэг өгүүлэмж дээр “Хамгийн ойрхон тэнгис далай гэвэл Хөвсгөл л байна. Яагаад их хааны 10 дахь үеийн эмэг Алангуа эх далай эхээс 80-хан километрийн наана Ариг ус гэх газар төрсөн” гэдэг асуудал тавих болсон. Ингээд өгүүлэх юм бол буриад зоны уг гарвал Хөвсгөл нутагт байгаа гэдгийг үгүйсгэх зүйлгүй.

Ардын хувьсгалын дараа 1923 онд  Хөвсгөлийн хязгаарыг тохи­нуу­­лах Ардын түр яамыг Урианхайн хязгаар гэж тогтоосон байдаг. Урианхайн хязгаарт Хөвсгөл орсон гэсэн үг. Алтайн урианхайн дээд өвөг нь Хөвсгөлийн урианхай нар гэж ч үздэг. Миний судалж тогтоосноор Хөвсгөлийн зургаан ястны өв соёлын их ай савд буриад, цаатан хоёроос бусад угсаатан уртын дуутай байгаа юм. Тэр дундаа урианхай нар өвөрмөгц дуу хуур, соёл, уртын дууны арвин өвтэй. Хөвсгөл нутгийн 70 гарсан өв тээгч Чагцалдулам гуайн дуулдаг “Өндрийн орой” дуу бэсрэг уртын дуунаас өндөр өнгө дантай байх жишээтэй. Энэ дуу манай тоглолтод дуулагдана. Хөвсгөлийн Урианхай нар өөрсдийгөө түүхийн хувьд язгуурын урианхай гэж үздэг учраас тэдний дуу хуур, хөгжим зэмсэг, бүжиг наадам бидний урлаг соёлын ай сав доторх нэг том урсгал мөн.

-Таны яриаг сонсоод “Ай сав гэдэг агуу том зүйлийг хэлдэг. Их олон зүйл багтах байх” гээд бодоод л сууна?

-Энэ зургаан ястны өв соёлын ай саваас өнөөгийн Монгол Улсын хөгжим, бүжиг, дуу, кино урлагийн том төлөөллүүд төрөн гарсан. Олон аймаг өөрсдийгөө дархалсан байдаг. Булган анхдагчдын, Увс хүчтэнүүдийн, Ховд олон ястны, Завхан хутагтуудын өлгий гэх мэтээр нэрлэгддэг. Тэгвэл Хөвсгөл аймаг юугаараа онцлог, юугаар овоглогдож явах юм бэ гэдгийг Хөвсгөл нутгаас төрсөн залуу судлаачид, ялангуяа философийн ухааны доктор (Ph.D), профессор Б.Даш-Ёндон гуай судлаад 90 жилийнхээ түүхт ойгоор “Соён гэгээрүүлэгчдийн өлгий” гэж зарласан. Хөвсгөл нутгийн зургаан ястны ай саваас төрсөн эрдэмтэн мэргэд Монголын соён гэгээрэхүйн орон зайд өөрсдийн байр суурийг аль хэдийнэ эзэлжээ. Хорьдугаар зууны ардын бэлгэ зүйч Ж.Бадраа Арбулаг сумын хүн. Түүний дууны урлаг, хөгжмийн зэмсэг, нэршил зэрэгт хийсэн судалгаанууд Монголын соёл урлагийн ертөнц, соён гэгээрэлд үнэтэй хувь нэмэр болж байдаг. Хоёрдугаарт, хорьдугаар зууны монголчуудын оюун санааг кино урлагаар сурган хүмүүжүүлсэн нэрт найруулагч Д.Жигжид гэдэг хүн Ринчинлхүмбэ сумын дархад хүн. Багшийн дээд сургууль төгсөөд 26-хан настай байхдаа “Цогт тайж”киноны оператороор явж  УГЗ болж явсан түүнийг Монголын кино урлагийн “Загалмайлсан эцэг”гэхэд хэн ч маргахгүй.

МУИС-ийн суурийг тавьж Шинжлэх ухааны академийг үндэслэгчдийн нэг Б.Ширэндэв гэдэг хүн мөн Хөвсгөл аймгийн Шинэ-Идэр сумынх. Түүний хэл шинжлэл, түүхийн салбарт оруулсан хувь нэмэр үнэлэгдэшгүй гэдэг нь “БНМАУ-ын түүх”-ийн  нэг  ба гурван ботийг туурвих ажлыг удирдаж, Монголын  шинжлэх ухаан,  түүх, соёл, намтар судлал, утга зохиолын салбарт 300 гаруй бүтээл туурвисан эрдэмтэн гэдгээр нь нотлогдоно. Өнөөдрийн бидний эрх чөлөөт нийгмийн үндэс суурийг тавьсан “Үндсэн хууль”-ийн эхийг барьсан Б.Чимид, дэлхийн 100 зураачийн нэг болсон зураач До.Болд гэх зэргээр нэрлээд байвал үргэлжлээд л байна. Энэ эрдэмтэн, мэргэд соён гэгээрүүлэгчид Хөвсгөлийн их ай саваас төрөн гарсан юм.

-Таныг ингээд ярихаар “Хөвсгөлийн их ай” гэдэг ойлгогдож байна. Ерөөсөө Хөвсгөл нутаг нэг ай сав. Тэр ай саваас гарсан уран бүтээлийн дээжийг толилуулах юм байна. Үүгээрээ бусад аймгуудад уриалга гаргаж байна уу?

-Анхдагчийн өлгий болсон Булган аймаг, хүчтэний өлгий увсчууд, завханчууд хутагтуудынхаа бий болгосон их айг дэлгэж тавих ёстой юм болов уу. Энэ мэтчилэн 21 аймаг бүрийн айг дэлгэн тавих юм бол бидний өнөөдрийн ярьдаг ондоошлын учиг тэнд бий гэдгийг ойлгоно.  Соёлын яам “Өв соёлын их наадам” гээд хийж байгаа. Энэ аймгууд өөрсдийн айг нээж байгаа хэрэг. Гэхдээ одоо нэг, нэгээрээ ирж урлаг соёлын наадмаа дэлгэн үзүүлмээр байна. Зөвхөн дуу бүжиг, өв соёл гэхгүй одоо байгаа зураач, хөгжмийн зохиолч, сэтгэгч суутнуудаа алдаршуулж, таниулах том алхам болох юм.

-Хөвсгөл нутаг гэхээр онгод тэнгэрийн тухай бодохгүй байх аргагүй. Домог, түүх ихтэй нууцлаг, ид шидийн мэт  тоглолт үзэх байх гэж бодоод байна?

-Яг л таны бодож байгаа шиг тоглолт болно. Нэг жишээ хэлэхэд Хөвсгөлийн дархад цагаан адууны талаар та сонссон байх. Дээр үед Оросын баатар цагаан хаанд мөн л манай Хөвсгөл нутгийн цагаан загасыг зоогонд хүргэдэг байж. Цагаан хаанд хүргэх зоогийг зөвхөн дархад цагаан адуугаар тээдэг. Цагаан хааны дэргэдэх эрдэмтэд дархад цагаан адууны бяр чадлыг гайхан судалж үзсэнээр бусад адуунаас илүү онцгой, тэсвэр тэвчээртэйг олж мэдсэн байдаг. Ингээд хойд туйл руу хийх аялалд дархад цагаан адууг авч явсан тухай баримт манай музейд байна. Үүгээр сэдэвлэсэн “Дархадын хурд” гэдэг бүжиг тоглогдоно. Дархад цагаан адуу гэдэг дан хөгжмийн бүтээл, “Том цаатан” гэдэг бүжгийг сэргээн тавьж байна. Энэ бүжиг цаатны нэг өдрийн амьдралыг бүхэлд нь харуулсан бүжиг.

Хөвсгөлийн уул, ус, онгод тэнгэрийн домог зүйгээр сэдэвлэсэн “Хөх баавгайн домог” бүжиг.  Үүнийгээ бид бүжгэн жүжиг болгохоор төсөл боловсруулсан. Бөөгийн зан үйлийг бүжиг хэлбэрт оруулж ингэхдээ хэнгэрэг цохиод дэвхцээд байдаг монголчуудын хэвшмэл ойлголтыг эвдсэн. Бид язгуурын бөөгийн хөдөлгөөнийг энэ бүжигтээ оруулж ирлээ. Бөөгийн хөдөлгөөн буддын шашны цамын хөдөлгөөний нөгөө хувилбар л байхгүй юу. Бөөд байдаг олон онгод гэдэг бүгд өөр, өөр дүрүүд юм. Энэ дүрүүдийг шингээсэн бөөгийн бүжгийн шинэ дэглэлтийг бид урлагт оруулж ирсэн. Бараг жүжиг шиг юм байгаа. Галаас яаж гардаг, улаач нь ямар байдаг, онгод орохдоо өөр өөр дүрээр ирдэг гэх мэт ойлголтуудыг шингээсэн  “Тэнгэрийн дууд­лага”  бүжгэн жүжгийн нэг хэсэг, бөөгийн бүжиг шинэ өнгө аясаар та бүхэнд хүргэх болно. Хөвсгөлчүүд эртний, угсаа гарвалаа гайхуулсан сайхан тоглолт болно.

-Тоглолтыг зорин очих үзэгчдэдээ хандаж та юу хэлэх вэ?

-Яг өдийд Хөвсгөл далай долгиолж байгаа. Бидний тоглолт их усны давлагаалах чимээтэй хамт эхлэх юм. Их усны дэргэд амьдардаг хүмүүн урт насалдаг гэдэг. Усны долгилон мяралзахыг харж, сонссон хүн асар их тайвшрал эдэлдэг шүү дээ. Бид яг л тэр их усныхаа долгилон мяралзах шивнээгээр улаанбаатарчуудаа тайвшруулахаар ирж байгаа юм.


Хуульч Б.Чимэд


Соёл судлаач Ж.Бадраа

Академич Б.Ширэндэв

Ардын зураас До.Болд

Эх сурвалж: www.polit.mn

Дэлгэрэнгүй унших
АНХААРУУЛГА: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд тус сайтын сэтгэгдэл хэсгийг түр хугацаанд хаасан болно.

Тод индэр

Артерийн судсаар химий тариа хийх нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дүнтэй эмчилгээ хийх боломжийг олгодог

Огноо:

,

БНХАУ-ын  Гуанжоу хотод байрлах “Modern Cancer Hospital Guangzhou” буюу Гуанжоугийн орчин үеийн хавдрын эмнэлгийн Интервенцийн эмчилгээний тасгийн эмч Бан Жун Хуатай ярилцлаа.  Дэлхийн өндөр хөгжилтэй олон оронд хавдрын 18-20 төрлийн эмчилгээг санал болгодог болсон. Түүний нэг нь  химийн эмчилгээ. Гэхдээ химийн эмчилгээг маш нарийн мэс заслын аргаар, хавдрын голомт руу чиглэсэн байдлаар хийдэг болоод байгаа юм. 

-Та өөрийгөө танилцуулаач, хими эмчилгээний чиглэлээр хэдэн жил ажиллаж байна вэ? 

-Сайн байцгаана уу, би Гуанжоугийн Орчин үеийн эмнэлгийн Интервенцийн эмчилгээний тасгийн эмч Бан Жун Хуа байна. Би энэ салбарт 25 гаруй жил ажилласан туршлагатай. Харин  хавдрын Интервенцийн эмчилгээгээр сүүлийн 15 жилийн турш ажиллаж байна. Манай эмчилгээний аргыг сонгосон нийт өвчтөний тоо 20 мянгаас давсан бөгөөд хүний биеийн бүх хэсгийн хавдрын эмчилгээг хийж ирсэн.   Бид олон жилийн турш хавдрын эмчилгээний чиглэлээр ажилласан туршлагатай.

-Химийн эмчилгээг нарийн судсаар биш бичил мэс заслын аргаар, артерын судсаар хийхэд сөрөг нөлөө бий юу?

-Интервенцийн эмчилгээ нь 40–60 жилийн түүхтэй. Манай эмнэлэг байгуулагдсан цагаасаа хойш энэ технологийг ашигласан байдаг. Энэ нь бүрэн боловсорсон, найдвартай эмчилгээний арга тул ямар нэг сөрөг үр дагавар байхгүй, санаа зовохгүй байж болно. Энэхүү эмчилгээ нь дүрс оношлогооны төхөөрөмжийн тусламжтайгаар удирдан чиглүүлж, зүү эсвэл катетер ашиглан хавдрын байршилд маш нарийвчлалтай хүрч очин шаардлагатай эмчилгээг хийдэг. Манай Интервенцийн эмчилгээ нь артерийн судсаар дамжин орж, хавдарт цусан хангамж өгдөг судсыг олж илрүүлээд, өндөр тунгаар хими эмийг яг тэр судас руу нь тарьж өгдөг гэдгээрээ давуу талтай. 

-Эмчилгээний үр дүн нарийн судсаар химийн тариа хийж эмчилснээс илүү гэж ойлголоо. Энэ талаар та дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?

-Артерийн судсаар дамжуулан өгөх эмийн концентраци буюу хавдар руу чиглэсэн нөлөөлөл нь венийн судсаар тарьдаг уламжлалт аргынхаас 10 дахин өндөр байдаг. Энэ нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дүнтэй эмчилгээ хийх боломжийг олгодог. Хэрвээ тухайн судсанд тохирсон нөхцөл байвал бид хавдрын цусан хангамжийг хаах эмчилгээ болох судас боох буюу эмболизаци аргыг ашиглах боломжтой. Ерөнхийдөө хавдрын эмчилгээнд эм хийх хоёр зам бий. Уламжлалт арга бол венийн судсаар хийх. Харин бид артерийн судсаар дамжуулан хийх аргыг ашигладаг юм. Артерийн судсаар хийх арга нь дараах хэд хэдэн давуу талтай.

Нэгдүгээрт, Хавдарт маш нарийн чиглэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хавдрын бүсэд эмийн концентраци маш өндөр байхад, эргэн тойрон дахь эрүүл эдүүдэд эмийн концентраци харьцангуй бага байдаг. Иймээс зорилтот хэсэгт өндөр тунтай эмийн нөлөө үзүүлэх боломжтой бөгөөд энэ нь хавдрын эмчилгээнд маш их үр дүнтэй байдаг. 

Хоёрдугаарт, артерийн судсаар хийх хими нь мөн бүтэн биеийн хими эмчилгээний үйлчилгээг үзүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл, венийн судсаар өгдөг уламжлалт аргын үр нөлөөг давхар үзүүлдэг гэсэн үг. 

Гуравдугаарт, энэ арга нь дархлааны системд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага, богино хугацаанд хязгаарлагддаг. Мөн артерийн аргаар хийх хими эмчилгээ нь судасны гэмтэл бараг үүсгэдэггүй. Хэрвээ гэмтэл гарсан ч гэсэн энэ нь хавдрыг тэжээж буй судсанд хамаарах тул хавдарт цусан хангамж багасах нь эмчилгээний үр дүнг сайжруулна.

Нарийн судсаар эм хийх үед ихэвчлэн гаднах, өнгөц байрлалтай судаснууд гэмтэл авах магадлалтай байдаг. Тиймээс төв судсанд гуурс тавьсны дараа эмийг хийх шаардлагатай болдог. Энэ нь мөн адил бага зэргийн инвазив буюу жижиг хэмжээний мэс ажилбар юм. Манай артерийн замаар хийх эмчилгээтэй адилхан бөгөөд үндсэн ялгаа төдийлөн байхгүй.

-Артерийн судсаар хийх хими эмчилгээг бүхий л төрлийн хорт хавдрын үед ашиглах боломжтой юу. Байрлалаасаа хамаараад хийх боломжгүй байх тохиолдол бий юу?

-Биеийн бүх хэсгийн хорт хавдарт артерийн судсаар хүрсэн тохиолдолд бид эмчилгээ хийх боломжтой байдаг нь нэг давуу талтай. Нарийн судсаар хийх эмчилгээнээс давуу талтай өөр нэг зүйлийг хэлье. Хэрвээ артерийн замаар эм хийсний дараа хэрэв тухайн үед бөглөлт хийхэд тохиромжтой судас байвал бид тэр судсуудыг боож, эмболизаци хийж чаддаг. Ингэснээр хавдрын цусны хангамжийг тасалдуулж чаддаг юм.

-Танай эмнэлэгт хийж байгаа химийн тарианы чанарын талаар та юу хэлэх вэ?

-Дэлхий даяар ашигладаг, хамгийн чанартай эмнүүдийг бид эмчилгээндээ хэрэглэдэг. Хэрэв өвчтөн шаардлагатай гэж үзвэл гадаадаас импортолсон эмийг ч хэрэглэж болно.  Эсвэл Хятадад үйлдвэрлэсэн дотоодын эмийг ч ашиглаж болно. Аль аль нь чанарын баталгаатай бөгөөд ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй. Эдгээр эмүүд нь холбогдох зөвшөөрлийн дагуу үйлдвэрлэгдсэн бөгөөд дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, эмчилгээний зориулалтаар нийлүүлэгддэг. 

Гэхдээ тухайн өвчтөн бүрийн эмчилгээний төлөвлөгөө нь Хятадад ирснийх нь дараа тодорхой болдог. Бид өвчтөн бүрийн онцлогт тохируулсан, хувийн буюу индивидуалчлагдсан эмчилгээний горим боловсруулдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүн бүрийн биеийн байдлаас шалтгаалан зөвхөн түүнд тохирсон эмчилгээний хувийн төлөвлөгөө гаргадаг юм. Эмийн чанар, технологийн дэвшил бол аль батлагдсан, боловсронгуй болсон.  Өвчтөнд яаж нөлөөлөх, үр дүн гарах нь эмчийн ур чадвар, туршлагаас хамаардаг гэдгийг энд зориуд дурьдаж хэлье.  

-Дэлхий дээр химийн эмчилгээтэй холбоотой шинэ аргууд ойрын үед нэвтрэх үү. Магадгүй Хятад улсад ч юм уу тийм туршилт хийж байгаа, шинэ эмчилгээ нэвтрүүлэх гэж байгаа талаар мэдээлэл байна уу?

-Шинэ төрлийн хими эмчилгээний эмүүд гарч ирж магадгүй. Гэхдээ одоогийн энэ технологи бол аль хэдийнэ батлагдсан, тогтсон арга юм. Та мэс заслыг жишээ болгож бодоход, аль хэсэгт хийх вэ гэвэл  биеийн аль ч хэсэгт хийх боломжтой шүү дээ. Энэ л зарчим юм. Өөрөөр хэлбэл, шинэ төрлийн судас боох буюу бөглөх материалууд болон шинэ хими эмчилгээний эмүүд дээр голчлон судалгаа хийгдэж байна. Мэдээжийн хэрэг, энэ чиглэлд ахиц дэвшил гарна. Учир нь дэлхийн шинжлэх ухаан, технологи тасралтгүй хөгжиж байгаа учраас анагаах ухааны чиглэлийн дэвшлүүд ч мөн адил уялдаа холбоотойгоор хөгжиж байна.

Дэлгэрэнгүй унших

Тод индэр

Н.Учрал: Хөгжлийн банкны ТУЗ-д шахааны хүн томилохгүй

Огноо:

,

Монгол Улсын Засгийн газрын Хэрэг эрхлэг газрын дарга Н.Учрал  Хөгжлийн банканд ажиллаж, дараах ажлуудыг үүрэг болголоо. Энэ тухай тэрбээр "Солонгосын хөгжлийн банк (Korea Development Bank) нь дефолт болсон зээлийн эргэн төлөлтийг 3 жилийн дотор 90 хувьд хүргэсэн байдаг.

Финляндын хөгжлийн банк өнөөдрийн Nokia-г бий болгож чадсан. Энэ жишгээр 2024 онд УИХ-аар Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг батлахдаа Монгол улсын Хөгжлийн банкийг Экспорт, импортын банк болгохоор тусгасан.

Энэ хүрээнд Хөгжлийн банканд ажиллалаа.

  • Чанаргүй зээлийн эргэн төлөлтийг эрчимжүүлэх
  • Арилжааны банктай өрсөлдөж түр зуурын санхүүжилтээс татгалзах, эдийн засагт үр өгөөжтэй, том төслүүдийг санхүүжүүлэх
  • Санхүүжүүлэх төслийг УИХ-аар заавал батлуулах
  • Банкны үйл ажиллагаа, зээл, төслийн мэдээллийг нээлттэй ил тод болгох
  • Засаглалыг сайжруулж, улс төрийн нөлөөнөөс салгаж, нээлттэй сонгон шалгаруулалт хийх
  • Хараат бус ТУЗ-ийн гишүүдэд шахааны хүн томилохгүй. Гадны санхүүгийн байгууллагаас төлөөлөл оруулах урилга хүргүүлэх
  • Статус, хууль эрх зүйн орчныг сайжруулахдаа олон нийтээс санал авах зэрэг шаардлагатай арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхийг үүрэг болголоо" гэлээ. 
Дэлгэрэнгүй унших

Тод индэр

Ж.Чинбүрэн: 2 нас хүртэл эхийн сүүгээр хооллох хувь 2023 онд 6.9 хувиар буурсан байна

Огноо:

,

“Эхийн сүүгээр хооллолтыг дэмжих дэлхийн 7 Хоног” үргэлжилж байна. Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэн 2017, 2023 онд хийсэн Хүн амын хоол тэжээлийн V, VI үндэсний судалгааны дүнгээс харахад Хүүхдийг төрсний дараа 1 цагийн дотор ангир уураг амлуулах үзүүлэлт 2017 онд 83.7 хувь, 2023 онд 87.4 хувь болж, 3.7 хувиар өссөн.

Эхийн сүүгээр 6 сар дагнан хооллох хувь 2017 онд 58.3 хувь, 2023 онд 59.8 хувь болж 1.5 хувиар нэмэгдсэн боловч, 2 нас хүртэл эхийн сүүгээр хооллох хувь 2017 онд 47.3 хувь байсан бол 2023 онд 40.4 хувь болж 6.9 хувиар буурсан байна.

Хөхөөр хооллолтын зөвлөх эмч Х.Мөнгөнцэцэг: Хөхөөр хооллолт бол хүүхэддээ оруулж буй хамгийн том хөрөнгө оруулалт юм. Хүүхдээ төрүүлээд эхний зургаан сард заавал хөхөөр хооллоод, хамгийн багадаа хоёр нас хүртэл үргэлжлүүлэн хөхүүлэх нь зөвхөн тухайн хүүхдийн хүүхэд насанд бус, өсвөр үе, насанд хүрсэн үед ч насан туршийн эрүүл мэндийн суурь болдог.

АУ-ны доктор, клиникийн профессор, Зинт клиникийн хүүхдийн эмч Т.Навчаа Хүүхдийг 2 нас хүртэл нь эхийн сүүгээр хооллосноор IQ чансааг нь 3-4 оноогоор дээшлүүлдэг. Мөн ээжийн таргалалт, чихрийн шижингээр өвчлөх эрсдэлийг бууруулдаг гэх мэт олон ач холбогдолтой. Ээж нь хүүхдээ хөхүүлэх тусам өндгөвч, хөхний хорт хавдраас өөрийгөө хамгаалж байдаг.

Дэлхийн улс орнууд 1992 оноос эхлэн жил бүрийн наймдугаар сарын эхний долоо хоногт “Эхийн сүүгээр хооллолтыг дэмжих дэлхийн 7 хоног”-ийг тэмдэглэн өнгөрүүлж ирсэн. Энэ жилийн уриа бол: “Нэн тэргүүнд эхийн сүүгээр хооллолт тогтвортой дэмжлэгт орчинг бүрдүүлье” бөгөөд 170 гаруй улс энэ өдрүүдийг тэмдэглэн өнгөрүүлж байна.

Дэлгэрэнгүй унших
сурталчилгаа
Тод мэдээ2025/08/15

Хиймэл оюун ухаанд суурилсан камераар иргэнд зөрчлийн мэдээлэл алдаа...

Тод мэдээ2025/08/15

А.БАЯР: Дрифт хийх сонирхолтой иргэдийн хүслийг хааж боож болохгүй

Тод мэдээ2025/08/15

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн ажиллуулдаг байгууллагыг бодитоор урамшуулд...

Тод мэдээ2025/08/15

Оюутолгойн бүлэг ордын ашиглалтын талаар хянан шалгах түр хорооны да...

Тод мэдээ2025/08/15

Н.Учрал: Хөгжлийн банкны ТУЗ-д Азийн хөгжлийн банк төлөөллөө ажиллуу...

Тод мэдээ2025/08/15

Согтууруулах ундаа хэрэглэсэн жолооч машинтайгаа урсгал сөрж, осол г...

Тод мэдээ2025/08/15

УБЦТС: Өнөөдөр хийгдэх засварын хуваарь

Өнөөдөр2025/08/15

Улаанбаатарт өдөртөө 24 хэм дулаан

Тод мэдээ2025/08/14

Таван шарын нүхэн гарцын гармын хойд хэсгийн авто замыг засаж шинэчи...

Тод мэдээ2025/08/14

Өмнөговь аймаг дулааны цахилгаан станц барих төслийг санхүүжүүлэх зо...

Тод мэдээ2025/08/14

Монгол Улсын Их Хурлын 2026 оны төсвийн төслийг олон нийтээр хэлэлцү...

Тод мэдээ2025/08/14

“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д онцгой дэглэм тогтоосноос хойш нүүрсн...

Тод мэдээ2025/08/14

Зүрх судасны үндэсний төв байгуулах төслөөр 119 ортой эмнэлэг барина...

Тод мэдээ2025/08/14

Ч.Төгсдэлгэр: РЦНК-ийн баруун талд ногоон байгууламж барих асуудалд ...

Тод мэдээ2025/08/14

Боловсролын сайд П.Наранбаяр БНСУ дахь Монгол сургуулийн үүсгэн байг...

Тод мэдээ2025/08/14

Хэт чанга дуу чимээ гаргаж буй тээврийн хэрэгсэлд хяналт шалгалт хий...

Өнөөдөр2025/08/14

Өнөөдөр Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутгаар бороо орно

Өнөөдөр2025/08/14

УБЦТС: Өнөөдөр хийгдэх засварын хуваарь

Тод мэдээ2025/08/13

"Нойр нь хулжсан Улаанбаатар" буюу дуу чимээгээр хүчирхийлэгчид

Тод мэдээ2025/08/13

2025-2026 оны хичээлийн жилд улсын хэмжээнд 1.3 сая сурагч суралцана...

Тод мэдээ2025/08/13

"Алтан намар-2025” өргөтгөсөн худалдаагаар бүх төрлийн ногоог хямд...

Тод мэдээ2025/08/13

Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисыг хууль бусаар олж авсан, хад...

Тод мэдээ2025/08/13

Хичээлийн хэрэгсэл, хувцас, ном болон бусад эд зүйлсийн нэгдсэн худа...

Тод мэдээ2025/08/13

Зуслангийн байшин тоносон этгээдүүдийг баривчиллаа

Тод мэдээ2025/08/13

Дүүжин замын тээвэр төслийн тулгуур багануудыг ирэх долоо хоногоос с...

Өнөөдөр2025/08/13

Гурвалжингийн гүүрийн авто замын зүүн эгнээг хэсэгчлэн хааж, засвар ...

Тод мэдээ2025/08/13

Тээврийн прокурорын газраас зам тээврийн осолд өртөхөөс урьдчилан сэ...

Өнөөдөр2025/08/13

Улаанбаатарт өдөртөө 21 хэм дулаан

Өнөөдөр2025/08/13

УБЦТС: Өнөөдөр хийгдэх засварын хуваарь

Тод индэр2025/08/12

Артерийн судсаар химий тариа хийх нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дү...

Санал болгох