Тод индэр
Европын Холбооны эв нэгдэл ба сорилт

Унгар-Европын Холбооны хоорондын харилцаа, 2015, 2019 оны Польшийн сонгууль, 2015-2016 оны дүрвэгсэдийн хямралаас шалтгаалан баруун, зүүн /шинэ, хуучин/ европын хооронд үүссэн таагүй нөхцөл байдал Европын Холбооны эв нэгдэлд сорилт болж байна. Энэхүү сорилтыг Европын Холбоо амжилттай даван туулж, нэгдмэл хэвээр үлдэж, улам хүчирхэг болох уу эсвэл Брекситээр эмтэрсэн шиг дахин хэлтэрч жижигсэх үү үгүй бол зүгээр л Европ дахинд хүчний шилжилт явагдах болов уу гэдэг асуулт сонирхолтой юм.
Унгар-Европын харилцаа
Өнгөрсөн арваад жилийн турш Европын Холбоотой зөрчилдсөөр ирсэн Унгар улсын ковид-19 цар тахлын үед баримтлаж байгаа байр суурь мөн л Европын Холбооны бухимдлыг төрүүллээ.
4 дүгээр сарын эхээр Унгарын парламентаас цар тахлын үед баримтлах 80 гаруй тогтоол, шийдвэр гаргасны дотор Европын Холбооны өгөгдөл хамгаалах журмыг түдгэлзүүлсэн тогтоол, бүх эмнэлэгүүд, 150 гаруй хувийн болон улсын компани цэргийн хүчний хяналт дор үйл ажиллагаагаа явуулж, аливаа бизнесийн шийдвэрүүдээ тэдний зөвшөөрлөөр гаргаж байхаар болсон ба эдгээр тогтоол шийдвэрүүдийн дуусах хугацааг заагаагүй нь Европ дахины эрх чөлөө, ардчилал болон хууль дээдлэх үнэт зүйлстэй зөрчилдсөн хэрэг боллоо гэж нилээд шуугиан тарьсан юм. Харин эдгээр тогтоолуудыг 6 дугаар сарын 16-нд хүчингүй болгосон боловч цар тахалтай тэмцэхэд онц байдал тогтоох нэмэлт эрх мэдлийг засгийн газарт хэвээр үлдээсэнд Европ дахь хүний эрхийн байгууллагууд улс орноо авторитар дэглэм рүү хөтөлж байна хэмээн сэтгэл дундуур байгаагаа илэрхийлжээ.
Европын Холбооны гишүүн орнууд энэ мэт Европ дахины үнэт зүйлстэй зөрчилдсөн үйлдэл гаргахад гишүүнээс хөөх эрхгүй ба Лиссабоны гэрээний 7 дугаар зүйлд заасны дагуу тухайн улсын тодорхой эрхийг түдгэлзүүлж болох юм. Гэхдээ Европын Холбооны бүх гишүүн орон зөвшөөрсөн тохиолдолд энэ нь хүчинтэй бөгөөд Унгар, Польш улсууд харилцан бие биенээ дэмждэг учраас нэгнийхээ эсрэг санал өгөхгүй тохиолдолд Унгарт ямар ч айх зүйл үгүй юм.
Польш-Европын харилцаа
2015 онд Польш улсын парламентийн сонгуульд Европын Холбооны эсрэг байр суурь баримтладаг Хууль-Шудрага ёс нам анх удаа олонхийн санал авч дангаар эрх барих болсон ба 2019 оны сонгуульд мөн тус нам парламентын доод танхимын олонхийн суудлыг авч үйл ажиллагаагаа дахин 4 жил үргэлжлүүлэх болсон нь энэ улсад Европын Холбооны нэр хүнд ямар байгааг харуулсан явдал болсон. Сонгуулийн үр дүнг ажигласан ажиглагчид Европын Холбоо болон Польш улсын хоорондох зөрчил улам даамжрах вий гэсэн болгоомжлолтой байлаа.
Гэхдээ тус нам Сенатын танхимд олонхийн суудал авч чадаагүй нь дээрх болгоомжлолыг сарниулсан ч 2020 оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд тус намаас нэр дэвшигч, өмнөх ерөнхийлөгч, консерватив үзэл баримтлагч Анджей Дуда дахин сонгогдсон нь Европын Холбооны зүгээс шүүхийн хараат бус байдлыг алдагдуулж байна хэмээн үзэж санал өгөх эрхийг нь түдгэлзүүлэх хүртэл талаар яригдаж байсан шүүхийн шинэчлэл тус улсад үргэлжилнэ гэсэн үг юм.
Сонгууль болохоос хэдхэн хоногийн өмнө А.Дуда Вашингтонд айлчилж Д.Трампаас хоёр талын түншлэлийн харилцааг бэхжүүлэхэд дэмжлэг авахаар болсон билээ. Харин 11 дүгээр сард болох АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ж.Байден ялвал яах бол гэсэн асуулт нээлттэй хэвээр үлдэж байна. Түүнчлэн Д.Трамп Герман улсаас гаргахаар болсон цэргийн хүчнийхээ тодорхой хэсгийг Польш улсад байрлуулах талаар ярьсан нь хэдийгээр АНУ Европын Холбооны холбоотон ч түүний дотоод эв нэгдэлд эрсдэл учруулж болзошгүй юм.
Дүрвэгсэд, цагаачдын асуудал
2015-2016 онуудад Төв болон Зүүн Европын орнуудад Ойрх Дорнод болон Хойд Африкийн улсуудаас их хэмжээний дүрвэгсэд ирсэн бөгөөд дүрвэгсэд эдгээр орнуудаар дамжин Баруун Европыг чиглэх зорилготой байлаа.
Маргаан үүссэн гол шалтгаан нь Европын Холбооны улсууд дүрвэгсэдийн талаар нэгдсэн бодлогогүй ба дүрвэгсэдийн хөлд ихээр нэрвэгдсэн Зүүн Европын орнууд тэгш бус хуваарилалтын талаар шүүмжилж бусад гишүүн улсууд адил ачаа үүрэлцэх ёстой хэмээн маргаан дэгдээсэн юм. Дублины гэрээ ёсоор бол дүрвэгсэдийг анх хүлээн авсан Европын Холбооны гишүүн орон тэднийг хариуцах үүрэгтэй ба дүрвэгсэд ихэвчлэн Өмнөд болон Зүүн Европын орнуудаар орж ирдэг юм. Ийм дүрвэгсэдийн хямрал одоо дахин үүсэж болзошгүй нөхцөл байдал үүсээд байгаа ба энэ асуудлаар Европын Холбоо-Туркийн хооронд асуудал үүсэх магадлалтай байна.
Мөн түүнчлэн хөдөлмөрийн хөлсний үнэлэмжийн зөрүү буюу Зүүн Европт ажилчдын цалин хөлс Баруун Европын цалин хөлсний 1/3-тэй тэнцэх хэмжээний байдаг нь ажилчдын шилжилт хөдөлгөөнийг ихэсгэх шалтгаан болдог. Хоёр Европын хөдөлмөрийн хөлсний үнэлэмжийн зөрүүнээс үүдэн Зүүн Европын орнуудын хөдөлмөрийн насны ажиллах хүч болох залуус их хэмжээгээр Баруун Европ руу шилжин ажиллаж байгаа нь богино хугацаандаа өөрийн эх оронд орох валютын урсгалыг нэмэгдүүлснээрээ ДНБ-ий хэмжээг өсгөж байгаа сайн талтай ч урт хугацаандаа эх орныхоо хүн амын бүтэц, нийгмийн хамгааллын системд аюул учруулдаг.
Мөн өөрийн эх орондоо боловсрол эзэмшсэн залуус гадаад улс оронд очин ажиллах нь хэдийгээр тэд туршлага судлан, шинэ технологи эзэмшин эргэн ирж эх орныхоо хөгжил дэвшилд жинтэй хувь нэмэр оруулах сайн талтай ч их хэмжээгээр гарч, тэндээ суурьшин үлдэж амьдрах нь тухайн улс хүн баялагаа гадагш алдаж байгаа хэрэг бөгөөд цаашлаад эдийн засагт нь хохиролтой үйлдэл юм.
Дүрвэгсэд, цагаачдын асуудал Баруун, Зүүн Европын хувьд улс төрийн хуваагдлын хамгийн том шалтгааны нэг хэдий ч Польш, Унгарын ардчилалын хямрал болон ер нь Зүүн Европын орнуудын хууль дээдлэх байдал сул, хөдөө аж ахуйн болон бусад сангийн санхүүжилт, ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөн, байгаль орчны стандарт, хүнсний чанар зэрэг асуудлаар зөрүүтэй байр суурьтай байдаг.
Бусад сорилт
Европын Холбоонд сүүлд элссэн Зүүн Европын орнууд Европ хоорондын интеграцчилал амжилттай явагдахгүй байгаа гэж үздэг ба өөрсдийгөө ялгаварлан гадуурхалтын золиос болж барууныхан тэднийг дуугүй аялдан дагалдагч болгох гэж байна гэж гомдоллодог.
Мөн эдийн засгийн чадамж сул улс орнууд байгаль орчны стандартыг дагаж мөрдөх нь хүндрэлтэй ба жишээ нь Польш улс нүүрсний олборлолтоо хамгаалахыг хичээдэг бол Унгар, Словак улсууд авто машины үйлдвэрлэлээ чухалчилдаг. Ингэснээрээ европ даяар мөрдөх нэг стандартыг хангахгүй болж зөрчилддөг.
Түүхийн туршид олон улс гүрэнд хуваагдаж ирсэн европынхоны хувьд одоо нэгдсэн хууль дүрэмд захирагдаж амьдрах нь бас нэг сорилт юм. Үүн дээр Дэлхийн II дайны дараа социалист системын нөлөөнд байсан Зүүн Европын орнуудын хандлага нэрмээс болдог нь Унгарын ерөнхийлөгч Виктор Орбан “1990-д онд Европ бидний ирээдүй байсан бол одоо бид Европын ирээдүй” гэж хэлснээс харагдах мэт. Тэдэнд шүүх засаглалаа сайжруулах, авилгыг бууруулах чиглэлд ихээхэн хэмжээний хандив тусламжийг Баруун Европын орнуудын зүгээс үзүүлдэг ч зарим улс орны хувьд нөхцөл байдал санаснаар сайжрахгүй байна.
Европын Холбооны зүгээс Унгар, Польш, Румын зэрэг улсын эрх баригч намыг шүүхийн хараат бус байдалд халдаж, хараат бус хэвлэл мэдээллийн орон зайг хумих замаар засаглалаа хэрэгжүүлж байна хэмээн шүүмжлэлтэй ханддаг.
Харин Европын Холбоонд элссэнээс хойш хэдийнэ 16 жил өнгөрсөн ч Баруун Европтой харилцаа тэгтлээ сайжраагүй, улс орнуудын нөхцөл байдалд дорвитой өөрчлөлт гараагүй, барууныхан өөрсдийн шоугаа хийсээр, давуу талаа хадгалсаар байна гэж Зүүн Европынхон үздэг.
2017 оны 6 дугаар сард болсон Версалын дээд хэмжээний уулзалтаар Европын хөгжлийн 2 өөр хурдыг хүлээн зөвшөөрч дэмжсэн мөн Брекситийн дараа Лондонд төвтэй зарим агентлагуудыг байрлуулахаар Төв болон Зүүн Европын хэд хэдэн хотыг нэр дэвшүүлсэн ч Баруун Европын чинээлэг хотууд болох Парис, Амстердам руу нүүлгэх шийдвэр гарсан нь Зүүн Европынхныг ундууцуулсан юм.
Хүйтэн дайн дуусч, ЗХУ задарсанаас хойш Европын Холбоонд нэгдсэн Балканы хойгийн болон Зүүн Европын улсууд ба Баруун Европын улсууд хоорондын нэг чухал ялгаа нь эдийн засгийн чадамж, түүнээс үүдсэн цагаач ажилчдын урсгал, нийгмийн хамгааллын тогтолцоо юм. Энэ нь Европын Холбооны шийдвэрлэх гол асуудлын нэг болж байна.
Европын Холбооны зүгээс зарим Зүүн Европын орнуудын удирдлагын тогтолцоог авилгад өртөмхий, олигархижсан, автократ хэмээн шүүмжлэлтэй ханддаг.
Гэхдээ аажмаар Зүүн Европын эдийн засаг, нийгмийн байдал сайжирч Европын төв хөгшин баруунаас хөгжсөн зүүн тийш шилжих боломжтой юу?
Гомдоллоод, тунирхаад суух уу, тоглоомонд ухаалгаар оролцож байр сууриа дээшлүүлэх үү гэдэг нь өөрсдөөс нь хамаарна. Зүүн Европын улсууд эдийн засгаа сэргээх, хамгаалах хэрэгцээнээс үүдэн худалдааны протекционист бодлого явуулах магадлалтай.
Европын Холбооны бодлогын хувьд мэдээж хагалан хуваах бодлого байхгүйгээр барахгүй ялангуяа Брекситын дараа илүү нэгдмэл бодлого баримтлаж, үйл ажиллагаагаа явуулах нь ойлгомжтой ба хуваагдлын талаар улс төрийн ажиглагчид болон тинк-танкуудын өгүүллийн хэмжээнд л яригдаж байгаа хэдий ч энэ нь тэдний хоорондын харилцаа, бодлогын шийдвэрт нөлөөлж болзошгүй юм.
Ажиглахад Европын Холбоо болон Зүүн Европын орнуудын аль алинд нь Европын Холбоог хуваах, түүнээс гарах бодол байхгүй ба харин ч Зүүн Европын орнууд Европын Холбооны зүгээс ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалт, тусламж дэмжлэгийг авдаг, Европын Холбоо ч зарим гишүүн орнуудын шүүмжлэлийг үл харгалзан тэдгээр орнуудад тусалсаар байдаг.
Европын Холбоог илүү амжилттай, АНУ, Хятадтай өрсөлдөхүйц хүчирхэг, дэлхийн хүчний нэг тулгуур байлгаж чадах эсэх нь хоёр Европ хүсэл зорилгоо нэгтгэж хамтран ажиллаж чадах эсэхээс ихээхэн хамаарах нь ойлгомжтой юм. Үүнийг өнгөрсөн сард болж өнгөрсөн ковид-19 цар тахлын дараах нөхөн сэргээх сангийн талаарх Европын Холбооны удирдагчдын дээд хэмжээний уулзалт тодорхой харууллаа. Эргэн сануулхад энэ уулзалт сүүлийн 20 жилийн Европын Холбооны удирдагчдын хамгийн удаан, маш хүнд уулзалт болж өнгөрсөн ч үр дүн нь тун сайн байлаа гэж Европын зөвлөлийн ерөнхийлөгч үнэлсэн юм.
Ашигласан эх сурвалж:
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
-
Тод мэдээ2023/11/10
Н.Хүрэлбаатар: АШУҮИС-ийн 10000 оюутныг эрүүл шүдтэй төгсгөнө
-
Тод индэр2022/10/28
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад хариу мэндчилгээ илг...
-
Өнөөдөр2024/12/17
УИХ: Өнөөдөр хуралдах ажлын хэсгүүд
-
Тод мэдээ2023/10/24
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Киргиз Улсад ажлын айлчлал хийхээр мордлоо