Тод индэр
Г.Одонцэцэг: Оточ Манрамба Их сургууль уламжлалт анагаах ухааны хөгжлийг тодорхойлж байна
Оточ Манрамба Их Сургуулийн дэд захирал, АУ-ы доктор, профессор Г.Одонцэцэгтэй ярилцлаа.
-Уламжлалт анагаах ухааны чадварлаг сайн эмч нарыг Оточ Манрамба Их Сургууль бэлддэг гэж салбарынхан ярьдаг юм билээ. Тус сургуулийн онцлог, давуу тал нь юу вэ?
-Оточ Манрамба Их Сургууль нь анагаах ухааны чиглэлээр байгуулагдсан анхны хувийн хэвшлийн их сургууль. Манай сургуулийн сургалт яагаад сайн байна вэ, төгсөгчид нь яагаад чадварлаг байна вэ гэхээр бид хэдэн мянган жилийн өмнөөс монголчууд анагаах ухааны эрдэмтэн мэргэдийг сургаж ирсэн сургалтын хөтөлбөр, аргаар оюутнуудаа сургаж ирсэнд байгаа юм. Оточ Манрамба Их Сургуулийн явуулж буй энэ сургалтын тогтолцоо 16-р зууны үед бэхжиж тогтсон. 16-р зууны үеэс буддын их таван ухааны нэг уламжлалт анагаах ухааныг хөгжүүлэн, уламжлалтын эмчийг бэлтгэхдээ 5 наснаас эхлэн тусгай нарийн сургалтаар үндсэн бичиг үсэг зааж, суурь боловсрол олгож төлөвшүүлээд, 16-17 наснаас нь шалгалт авч анагаах ухааны чиглэлээр тусгайлан сургаж байсан. 7 жилийн хугацаанд нарийн дэг жаяг, хөтөлбөрийн дагуу сургасны үндсэн дээр эмчийн зэрэг олгодог байсан. Төгсөлтийн дараах шаталсан сургалтаар эмч нарын зэрэг цолыг нь ахиулж, насан туршийн сургалтын системийг бий болгосон. Үүнтэй уялдаад уламжлалт анагаах ухаан Монгол оронд мэргэжлийн түвшинд хөгжиж ирсэн. Мэргэжлийн оточ эмч, маарамбууд ард түмэндээ амьдралын зан үйл, хэвшилд нь өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх талаар маш нарийн гүн гүнзгий мэдлэгийг бий болгож, Монголдоо төдийгүй дэлхийн олон оронд алдар нэр нь дуурьсагдсан эмч нар төрөн гарч, алдартай зохиол бүтээлээ туурвисан байдаг.
Энэхүү сургалтын тогтолцоо нь Энэтхэгийн алдарт 500 бандида нар төрөн гарсан Наландрын их сургуулийн сургалтын сонгодог арга барил дээр суурилсан. Оточ Манрамба Их Сургуулийн сургалтын чанар, амжилт бүтээл энэхүү олон мянган жилийн баялаг гуу сангаас суралцагчдадаа зааж хүртээж байгаатай салшгүй холбоотой юм.
-Оточ Манрамба Их Сургуулийг үүсгэн байгуулагч, захирал, Хамба лам Д.Нацагдорж Монголын нэртэй оточ маарамбуудаас уламжлалт анагаах ухааны жүд дамжлагыг авч үлдсэн хүн гэдэг шүү дээ. Тэрхүү жүд дамжлагыг таслалгүй Оточ Манрамба Их Сургуулийн оюутнуудад дамжуулан сургаж байгаа нь чухал байх.
-Тэгэлгүй яах вэ, Хамба лам Д.Нацагдорж өөрөө 1974 оноос Монголын уламжлалт анагаах ухааны жүд дамжлагыг хадгалж байсан олон лам, эрдэмтэн багш нараасаа шавь сургалтаар заалган, эмийн ургамал, нууц жор, оношлох, эмчлэх арга ухаанд уйгагүй суралцсанаас гадна Энэтхэг улсад уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр суралцсан. Хамба лам Оточ Манрамба Их Сургуулийг үүсгэн байгуулахдаа уламжлалт анагаах ухааны сургалтын сонгодог аргыг баримтлан, орчин үеийн сургалтын шилдэг аргатай хослуулан сургалтын хөтөлбөрөө боловсруулж, сургалтаа явуулж эхэлсэн. Манай сургуулийн сургалтын хөтөлбөр, заах арга нь суралцагсдад нарийн мэргэжил олгохоос гадна энэрэн нигүүлсэх сэтгэл, хүнлэг ёс зүйг төлөвшүүлдэг. Мөн уйгагүй хичээл шамдал, тэвчээр, өгөөмөр зан чанарыг суулгаж өгдөг. Энэ нь суралцагсад болон төгсөгчдийн ажил, амьдрал, нийгэмд хандах хандлага, үйлчлүүлэгчид, ажил олгогчдын сэтгэгдлээс харагддаг.
-Оточ Манрамба Их Сургууль сургалтын хөтөлбөрийнхөө 70 хувьд уламжлалт анагаах ухаан, 30 хувьд нь өрнийн анагаах ухааны суурь мэдлэгийг тусгасан байдаг нь аль аль талдаа хөрвөх чадвартай мэргэжилтэн бэлтгэж байна гэж хэлж болох уу?
-Өрнийн анагаах ухаанаас бидэнд авах зүйл маш их бий. Тиймээс сургалтын хөтөлбөрийнхөө 30 хувьд нь өрнийн анагаах ухааныг оруулж байгаа. Өрнийн анагаах ухааны анатоми, физиологи, хими, биологи зэрэг үндсэн суурь хичээлүүдийг эмч хүн зайлшгүй үзсэн байх ёстой. Мөн тухайн мэргэжлийн өвөрмөц онцлогтой уялдан орчин үеийн нарийн мэргэжлийн хичээл, дээд боловсролын суурь хичээлүүдийг заадаг.
-Анагаах ухааны цаашдын чиг хандлагад хувь хүнд тохирсон эмчилгээ зонхилох төлөвтэй байна. Энэ нь уламжлалт анагаах ухааны онол, эмчилгээний зарчимтай нийцэж байгаа шүү дээ. Тиймээс цаашид уламжлалт анагаах ухааны эмч, мэргэжилтнүүд ихээхэн шаардлагатай болох нь. Оточ Манрамба Их Сургуульд илүү олон мэргэжилтэн бэлтгэх нөөц бололцоо бий юу?
-Хамгийн сайн анагаах ухаан бол хувь хүнд чиглэсэн, хувь хүний өвчинд, тухайн бодгальд чиглэсэн оношилгоо эмчилгээ байх ёстой гэж боддог. Уламжлалт анагаах ухааны онол яг л ийм байдаг. Эхний үед манай сургууль маш цөөхөн эмч мэргэжилтэн бэлтгэж байсан. Энэ нь багшлах боловсон хүчинтэй холбоотой. Харин бид 1996 онд анхны төгсөлтөө хийснээс хойш өөрсдийнхөө төгсөгчдийг сургаж, алхам алхмаар багшлах боловсон хүчнээ чадавхжуулсаар хүний нөөц бүрэн хангагдсан. Сургуулийн сурах орчныг бүрэн бүтээн байгуулж, сургалт явуулах томоохон бааз эмнэлэгтэй боллоо. Сургалт судалгаа хийх лабораториудыг иж бүрнээр тохижуулж, үйл ажиллагаанд орууллаа. Манай сургууль 2500 оюутны багтаамжтай хичээлийн байртай. Тиймээс олон оюутан сургах бололцоо бүрдсэн. Бид англи хэл дээр сургалт явуулах бэлтгэлээ хангасан тул дотооддоо төдийгүй олон улсын түвшинд сургалт явуулах боломжтой.
-Өнгөрсөн 31 жилийн хугацаанд уламжлалт анагаах ухааны салбарт чадварлаг боловсон хүчин бэлтгэн нийлүүлж байгаа нь маш том хөрөнгө оруулалт. Үүнээс гадна салбартаа ямар ахиц дэвшил, шинэчлэлийг авчирсан бэ?
-Оточ Манрамба Их Сургууль, Манба Дацан Нэгдсэн эмнэлэг бол Монгол улсдаа уламжлалт анагаах ухааны чиглэлд тэргүүлж, хөгжлийг тодорхойлж байгаа байгууллага гэж хэлж болно. Бид өнгөрсөн хугацаанд маш олон шинэчлэлийг салбартаа хийсэн. Манай байгууллага уламжлалт анагаах ухааны оношилгоо, эмчилгээний чиг хандлагыг тодорхойлж байна. Уламжлалт анагаах ухааны жишиг эмнэлгийг барьж байгууллаа. Уламжлалт анагаах ухааны өвчний ангилал зүйг баталгаажуулж гаргасан. Эмнэл зүйн болон онолын судалгаа хийж байна. Бид 1990 оноос хойш дэлхийн 56 улс оронд өөрсдийн хичээл зүтгэл, хүч хөрөнгөөр уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр лекц тавих, үзлэг оношилгоо хийх зэргээр уламжлалт анагаах ухаанаа төдийгүй Монгол орноо сурталчлан таниулж ирсэн.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
Тод индэр
Нэг удирдлагатай, нэг бодлоготой, нэг зарчимтай ажиллахыг Эрчим хүчний яамны удирдлагуудад Ерөнхий сайд Г.Занданшатар анхаарууллаа
-Төрийн өмчит дулааны цахилгаан станцуудад өндөржүүлсэн бэлэн байдал, гуравдугаар станцад онцгой дэглэм тогтоов-
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар 2025 оны зургаадугаар сарын 19-ний өдөр Эрчим хүчний яаманд ажиллаж, удирдлагуудтай нь уулзаж, үүрэг даалгавар өглөө.
Ерөнхий сайд уулзалтын эхэнд Засгийн газрын өчигдрийн хуралдаанаар төрийн албаны чиг үүргийн давхцал, орон тоог нэмээд зогсохгүй хариуцлагыг эзэнгүйдүүлж байгаа талаар хэлэлцэж бүх яамдад бүтцийн давхардал, чиг үүргийн шинжилгээ хийж давхардсан орон тоог цомхотгох чиглэл өгсөн.
Мөн төрийн зарим үүргийг хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлж, төрийн оролцоог багасгах, цахимжуулалтыг тууштай нэвтрүүлж, иргэдэд үйлчилдэг төрийн алба бий болгохыг Засгийн газрын гишүүдэд үүрэг болгосон. Энэ хүрээнд эрчим хүчний салбарын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар танилцуулга мэдээлэл сонссон. Ингээд Засгийн газрын тогтоол гарч "Дулааны цахилгаан станц-3" ТӨХК-д 2025 оны зургадугаар сарын 02-ны өдөр осол гарсантай холбогдуулан компанийн үйл ажиллагааг хэвийн горимд шилжүүлэх, болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус компанийн үйл ажиллагааг Засгийн газрын шууд хяналтад авч, зургаан сарын хугацаатай онцгой дэглэм тогтоох шийдвэр гарсан гэдгийг танилцууллаа.
Тус тогтоолоор эрчим хүчний салбарыг өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэрэгт шилжүүлэх, дулааны цахилгаан станцуудын техник, тоног төхөөрөмж, тоноглол, системийн горимын хэвийн үйл ажиллагааг хангах, төлөвлөгөөт засварын ажлууд хуваарийн дагуу хийгдэж байгаа эсэхэд хяналт тавьж, цаашид үүсэж болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, 2025-2026 оны өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг төлөвлөсөн хугацаанд хийж гүйцэтгэх арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж ажиллахыг Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэнд үүрэг болгосон байна.
“Эрчим хүчний үндэсний хороо, Үндэсний зөвлөл, яам, агентлагууд нэг удирдлагатай байх зайлшгүй шаардлагатай. Гуравдугаар станцын ослын нөхцөл байдал тогтоогдоогүй, шалгагдаж байгаа. Гэсэн ч салбарын удирдлагын тогтолцоо тодорхойгүй байдалд шилжсэнээр салбарт хариуцлага алдагдсан нь мэргэжлийн инженер, техникийн ажилчдын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хүндрэл учруулсан байх магадлалтай. Ашиг сонирхол, албан тушаалын зөрчилдөөн тус салбарт сүүлийн 20 жил бугшсан, үүнээс болж V цахилгаан станц зэрэг шинэ төслийн явц тасалдаж байгааг Ерөнхий сайд хэлээд нэг удирдлагатай, нэг бодлоготой, нэг зарчимтай ажиллахыг яамны удирдлагуудад анхаарууллаа.
"Дулааны цахилгаан станц-3"-т тогтоосон онцгой дэглэмийн хугацаанд Монгол Улсын Засгийн газарт эрх олгох тухай хуульд заасан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх, компанийн үндсэн үйл ажиллагаа, удирдлага, зохион байгуулалтыг шууд хариуцан гүйцэтгэж, компанийг бүрэн төлөөлөх эрх бүхий Засгийн газрын онцгой бүрэн эрхт төлөөлөгч томилон ажиллуулна гэдгээ тэрбээр мэдэгдлээ.
Ашиг сонирхлын зөрчил, авлигаас ангид байж, улс орны эрх ашиг, үндэсний аюулгүй байдал, эрчим хүчний найдвартай хангамжийг бүрдүүлэхийн төлөө онцгой анхаарч ажиллах ёстой. Тийм ч учраас тус яаманд өнөөдөр ажиллаж, Засгийн газрын шийдвэрийг танилцуулж байгаагаа Ерөнхий сайд онцлов.
Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн төслүүдийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Үүнд эрчим хүчний салбарт Тавантолгойн цахилгаан станц, ДЦС-3-ын өргөтгөл шинэчлэлийн төсөл, ДЦС-5, Бөөрөлжүүтийн хоёрдахь шатны цахилгаан станцын төсөл, Тосонцэнгэл, Сүхбаатар, Даланзадгадын дулааны цахилгаан станц болон сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүд бий. Эдгээрийг ажил хэрэг болгоход онцгой анхаарч ажиллахаа Ерөнхий сайд Г.Занданшатар илэрхийллээ.
Тод индэр
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
