Бидэнтэй нэгдэх

Тод индэр

Г.Хандаа: Эсгүүрчин хүнд нүдний, гарын, ухааны ур гэж бий

Огноо:

,

Сэтгүүлч:

Хилчид Хандаа эгчид хэмжээгээ өгч оёулах дуртай. Учир нь хэмжээ алдана гэж байдаггүй. Биед яг тааруулж эсгэж өгдөг болохоор бүгд л дуртай. Оёдлын үйлдвэрийн анхны эсгүүрчин гэгдэх туршлагатай эгчтэйгээ илүү дотно танилцсан юм.

-Та хэд дэх жилдээ ажиллаж байна вэ?

-1992 онд оёдлын үйлдвэр нэг мастер, дөрвөн оёдолчин, нэг эсгүүрчинтэйгээр байгуулагдах үед нь орж байлаа. Ингээд 28 дахь жилдээ хилчдийнхээ хувцсыг эсгэж сууна даа.

-Ямар хувь зохиол хилчидтэй холбосон бэ?

-Эгч нь “Бөртэ”-д 1972-1992 он хүртэл ажиллаж байлаа. Надтай хамт ажиллаж байсан Сугар гээд мастер “Хилийн цэрэг оёдлын үйлдвэр шинээр байгуулж байгаа. Чи ирж ажиллаач” гэж гуйсан юм. Би 20 жил “Бөртэ”-д ажиллачихаад нэг л өдөр орхиод гарах хэцүү байсан ч хүнийг шинэ ажил эхлэх гэж байхад нь тусалья гээд гарсан. Том үйлдвэрт ажиллаж байгаад анх ирэхэд амаргүй санагдсан. Гэхдээ цаг хугацаа хурдан өнгөрөх юм.

-Тэгэхээр та байдал ямар болсон бодит нөхцлийг хамгийн сайн мэдэх хүн байх нь?

-Өмнөх үетэй харьцуулашгүй. Хүн хүч, тоног төхөөрөмж, байр сууцны тухайд үнэхээр сайхан болсон. Үе үеийн дарга нар үйлдвэрийг сайжруулахад маш их анхаарсан.

-Эсгүүр хийх хэцүү юу?

-Хариуцлагатай ажил. Буруу эсгэх юм бол оёдол дагаад буруу болно. Тиймээс маш сайн бодож тооцоолж байж даавуугаа эсгэх шаардлагатай. Тэгэхгүй бол үнэтэй даавууг эвдчихнэ шүү дээ. Даавуун дээр гараар зурна гэдэг амаргүй. Ийм эсгүүрчид манайд, “Бөртэ”-д л байна. Энэ бол ур чадвар шүү. Эсгүүрчдэд ухааны ур, нүдний ур, гарын ур гэж байдаг. Түүнээс хэн дуртай нь эсгүүр хийчихдэггүй.

-Та мэргэжлийн хэддүгээр зэрэгтэй вэ?

-Тавдугаар зэрэгтэй. Мэргэжлийн зэрэг тулчихсан.

-Та хичнээн шавьтай вэ?

-Зөндөө бий. Гэхдээ орчин үед оёдлын үйлдвэр, цех олон болсон учир хүмүүс эсгүүрийн технологийг сурч авчихаад гараад явчих юм. Бүгд л хувиараа оёдлын цех ажиллуулж байна. Одоо надтай хамт ажиллаж байгаа хоёр охин миний шавь. Би энэ хоёртоо их найдлага тавьж байгаа.

-Өдөрт хэдэн китель эсгэх үү?

-Хүний бие янз бүр. Хэмжээгээ аваад эсгэхэд 10-г гаргачихна. Цэргийн хувцас нарийн болохоор малгай, китель, өмд, юбкаг 1 мм-ийн хэмжээ алдахгүй л эсгэх учиртай.

-Өөрийнхөө хувцсыг эсгээд оёчих уу?

-Залуудаа л өөртөө дээл, плаж оёдог байлаа. Одоо бол бусдад оёхоос өөртөө оёно гэж байхгүй юм даа.

-40 гаруй жил эсгүүр хийжээ. Хэдэн мянган метр даавуу эсгэсэн гэх тооцоо байдаг уу?

-Ёстой хэлж мэдэхгүй юм. Хэрвээ тооцож үзсэн бол өдийд тоогоо алдчихсан яваа.

-Хилийн 0288 дугаар ангийг зарим хилчид танаар төсөөлдөг?

-Бүгд л Хандаа эгчээ гээд хүрээд ирэхэд сайхан байдаг. Анх сонсогч байхад нь, сургууль төгсөхөд нь, дарга болоход нь, тэтгэвэртээ гарахад нь хувцсыг нь эсгэж өгсөн хилчид олон байдаг. ХХЕГ-ын дарга, ХЦ-ийн штабын даргын хувцсыг гэхэд би саарал шинель өмсдөг байхад нь л эсгэж өгч байсан. Өнөөдөр ийм мундаг дарга нар болох үед нь дахин хувцсыг нь хэмжээ аваад эсгэж байхад үнэхээр сайхан санагдаж байна.

-Таны баримталдаг зарчим?

-Би дарга, цэрэг гэж ялгахгүйг л хичээдэг. Хэмжээ өгөхөөр ирсэн хэнийг ч ялгалгүй сайхан таарсан хувцас хийгээд өгөхийг бодно. Шавь нартаа ч үүнийг байнга захидаг.

-Та хүүхдүүддээ мэргэжлээ өвлүүлсэн үү?

-Эгч нь хүү, охин хоёртой. Хүү ШУТИС-ийг төгссөн. Охин МУИС-ийг сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн. Ээжийнхээ мэргэжлийг өвлөөгүй ээ.

-Өдөржин эсгүүрийн том ширээний ард зогсоогоороо ажиллахад хэцүү байх?

-Би сурчихсан болоод тэр үү ядрах нь гайгүй. Анх эсгүүрчнээр ажиллаж байхад оройд хөл хавдчихаад гутал ордоггүй байсан. Эгч нь тэтгэвэртээ суухаар дарга нартаа саналаа өгчихсөн байгаа. Эсгүүр хийхэд нүд муу, гар хөл салгалдаг болчихвол хэцүү. Тиймээс гайгүй дээрээ энэ ажлаа орхих бодолтой байна. Хэд хэдэн даргын үед тэтгэвэртээ гарахаар хүсэлт өгсөн. Хойшлуулсаар байгаад өдийг хүрчихлээ. /инээв/  

-Хүнд хувцас урлана гэдэг буян гэж ярьдаг?

-Тэгэлгүй яахав. Эх орныхоо торгон хилийг манаж зогсоо тэнгэрлэг хилчдийнхээ хувцсыг урлана гэдэг сайхан. Ийм гэгээн зам мөртэй ажил хийдэг болохоор эгчийнх нь ажил үйлс бүтэмжтэй явдаг гэж боддог. Эх орон хамгийн шилдэг хөвгүүдээрээ хилээ мануулдаг. Тийм хийморьтой хилчдийн хувцсыг урлаж байгаа би яаж муу байх билээ. Хүн сэтгэлдээ хиргүй тунгалаг явахад ажил, амьдрал нь дагаад дэвжин дээшилдэг жамтай. Би энэ олон жил ажиллахдаа хэн нэгэнтэй ам мурийж, хар буруу санаж явсангүй. Тийм ч учраас хүн бүр Хандаа эгчээ гээд надад сайн байдаг болов уу.

-Таныг өөр оёдлын үйлдвэрүүд ирж ажиллаач гэж санал тавьж байв уу?

-Тавилгүй яахав. “Бөртэ” хүртэл буцаад ирээч гэж гуйсан. Гэхдээ тэнд ажиллаж байгаа эсгүүрчид миний найзууд. Тийм байхад нэг хүнийг ажилгүй болгоод би очвол сэтгэлд сэвтэй. Тэгээд ч эгч нь сэтгэл зүрхээрээ хилчин болсон.

Эх сурвалж:ХХЕГ

Дэлгэрэнгүй унших

Сэтгэгдэл

Тод индэр

Эрэгтэйчүүдийн өмнө тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэх аливаа санал, санаачилгыг бүх талаар дэмжинэ

Огноо:

,

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор “Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” үндэсний II чуулган Төрийн ордонд боллоо.

Чуулганаар эрэгтэйчүүдийн боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, эрүүл мэнд зэрэг асуудлыг хөндөж, “Эрэгтэйчүүдийн талаар төрөөс хэрэгжүүлж буй бодлого, үйл ажиллагаа”, “Эрүүл монгол хүн-Эрчүүдийн эрүүл мэнд”, “Эр хүний үнэт зүйл” зэрэг сэдвээр илтгэл хэлэлцүүлэх юм.

Чуулганыг нээж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн хэлсэн үгнээс товчлон хүргэж байна.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ:

“Эрхэм хүндэт чуулганы төлөөлөгчид өө,

Эх орны түшиг тулгуур болсон эрхэм хүндэт эрчүүд ээ,

Та бүхэнд “Монгол цэргийн өдөр”-ийн баярын мэндийг өргөн дэвшүүлье.

“Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” сэдэвт чуулганыг бид хоёр дахь удаагаа зохион байгуулж байна. Өмнөх чуулганаас хойш олсон ололт, амжилтаа улам бататгаж, эрэгтэйчүүдийн өмнө тулгамдаж байгаа асуудлуудыг тал бүрээс нь нухацтай хэлэлцэн, гарц, шийдэл гаргана гэдэгт итгэлтэй байна.

Энэ талаарх аливаа санал, санаачилгыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бүх талаар дэмжин, хамтран ажиллах болно

Эрчүүд Та бүхэн бол улсын тулгуур, өрхийн тэргүүн билээ. “Эр амгалан бол гэр амгалан” хэмээн манай ард түмэн ярьдаг.

Бидний өвөг дээдэс эрчүүдээ “Гэрийн эзэн, өрхийн тэргүүн” хэмээн хүндэтгэж ирсэн сайхан уламжлалтай.

Өрхийн тэргүүн, улсын тулгуур болсон эрчүүдэд маань багагүй асуудал тулгамдаад байгааг бид анхаарах ёстой.

Тухайлбал, эрчүүд эмэгтэйчүүдээс 10 шахам жилээр богино насалж, хоёр эрэгтэй тутмын нэг нь тамхи татаж, архи уудаг, түүн дотроо эрэгтэйчүүдийн 29 орчим хувь нь сар бүр хэтрүүлэн хэрэглэдэг гэсэн судалгаа байна.

Үүнээс улбаалж согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох, гэмт хэрэг үйлдэх, осол гэмтэлд өртөх зэргээр өөрийн төдийгүй бусдын эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг хохироох явдал их гарч байна.

Зохисгүй хооллолт, хөдөлгөөний хомсдол, архи, тамхины хэрэглээнээс үүдсэн артерийн даралт ихсэлт, хоол боловсруулах замын болон зүрх судасны эмгэг эрчүүдийн дунд түгээмэл байна. Хавдар, осол гэмтэл эрчүүдийн нас баралтын гол шалтгаан болж байна.

Иймээс ард иргэдийнхээ эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлж, эрүүл амьдралын хэв маяг хэвшүүлж, эрүүл ирээдүйг бий болгох, соён гэгээрүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “Эрүүл монгол хүн” үндэсний хөдөлгөөнийг санаачлан орон даяар өрнүүлж байна.

Мөн согтууруулах ундааны зохисгүй хэрэглээнээс үүдсэн эрүүл мэнд, эдийн засаг, нийгмийн хор хөнөөлийг бууруулах зорилгоор зарлиг гаргасан.

УИХ, Засгийн газар шуурхай ажиллаж, Согтууруулах ундааны эргэлтэд хяналт тавих, архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулийг шинэчлэн баталж, 10 гаруй хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулан 2023 оны 01 дүгээр сараас хэрэгжүүлж эхлээд байна.

Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд тодорхой үр дүн гарсныг дуулгахад таатай байна.

Тухайлбал, Монгол Улсад үйлдвэрлэсэн согтууруулах ундааны хэмжээ 2023 оны байдлаар өмнөх онтой харьцуулахад 32.7 сая литрээр буюу 21,6 хувиар, мөн импортын хэмжээ 18 хувиар буурчээ.

Татварын ерөнхий газрын өгсөн мэдээллээр улсын хэмжээнд борлуулсан согтууруулах ундаа өнгөрсөн онтой харьцуулахад 1,7 сая литрээр буурсан байна. Дотоодын үйлдвэрлэгчид архины хатуулгийг 1-2 градусаар бууруулсан бөгөөд өндөр хатуулагтай архины хэрэглээ багаслаа.

Архидан согтуурахтай тэмцэх санд хуримтлагдсан найм орчим тэрбум төгрөгийг архины хор хөнөөлийг сурталчлан таниулах, соён гэгээрүүлэх, эрүүл зан үйлийг төлөвшүүлэх, донтох эмгэгтэй иргэдэд үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг өргөжүүлэхэд зарцуулж эхэллээ.

Эдгээр бодлогын томоохон шинэчлэлээс гадна тэмдэглэлт баярын өдрүүдийг угтан “Намайг алгас”, “Та татгалз” зэрэг нөлөөллийн аян зохион байгуулснаар олон эерэг өөрчлөлт гарлаа.

Өнгөрсөн шинэ жилийн баярыг угтан явуулсан “Та татгалз” аяны үр дүнд согтуугаар үйлдсэн гэмт хэрэг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 45.7 хувиар буурсан байна.

Энэ жилийн цагаан сараар согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон зөрчил өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 57.6 хувиар, Гэмтэл, согог судлалын үндэсний төвийн яаралтай тусламжийн тасагт архидан согтуурсны улмаас гар, хөлөө хөлдөөсөн ганц тохиолдол бүртгэгдсэн нь ойрын жилүүдэд байгаагүй үзүүлэлт байлаа.

Согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэргийг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 14.5 хувиар, согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон зөрчил өмнөх онтой харьцуулахад 21.4 хувиар буурсан байна.

Хэдийгээр архидан согтуурахтай тэмцэх чиглэлд эерэг өөрчлөлт гарч байгаа ч согтуугаар гэмт хэрэг үйлдсэн хүний 92.7 хувь нь эрэгтэй, гэмт хэрэгт холбогдсон иргэдийн 48.5 хувь нь ажилгүй байна.

Цаашид архи хэтрүүлэн хэрэглэгч, донтсон иргэд, тэдний гэр бүлд чиглэсэн нийгэм, сэтгэл зүй, эрүүл мэндийн тусламжийг өргөжүүлэхийн зэрэгцээ бүх төрлийн донтох эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх чиглэлээр холбогдох байгууллагууд болон аймаг, орон нутаг, Эрүүл мэндийн яам онцгой анхаарч, эрчимтэй ажиллах шаардлагатай байна.

Түүнээс гадна тэдгээр иргэдийн нийгмийн асуудалд анхаарч, ажил хөдөлмөр эрхлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх нь нэн чухал байна.

Эрхэм хүндэт ард иргэд ээ.

Сүүлийн үед эрчүүдийн тамхидалт, ялангуяа хүүхэд, залуусын дундах электрон тамхины хэрэглээ аюулын харанга дэлдэж эхэллээ.

Ард иргэдийн хавдрын өвчний шалтгааны 30 хувь нь тамхинаас шалтгаалдаг гэж эрдэмтэн судлаачид тогтоожээ.

Тамхидалтыг бууруулах чиглэлд бодлогын томоохон өөрчлөлт хийж, иргэд ч өөрсдийн болон гэр бүлийн гишүүдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалах үүднээс тамхинаас татгалзахыг уриалж байна.

Мөн сэтгэцэд нөлөөлөх эм, мансууруулах бодистой тэмцэх ажлыг эрс чангатган, эрх зүйн орчныг сайжруулахаар ажиллаж байна.

Нийтийн биеийн тамирын норм, норматив тогтоож, бие бялдрын хөгжлийн цогц боловсролыг бага наснаас нь олгохын тулд цэцэрлэг, ерөнхий боловсрлын сургууль, их, дээд сургууль, коллежийн сургалтын хөтөлбөрт цогц, шинэлэг байдлаар тусган хэрэгжүүлэх нь чухал байна.

Энэ ташрамд, нийтийн биеийн тамирыг хөгжүүлэх, хүүхэд, залуусыг спортоор хичээллэх орчин нөхцөл, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит “Президент” спорт цогцолборын бүтээн байгуулалт эхэлснийг дуулгахад таатай байна.

Гурван га талбай бүхий энэ цогцолбор 4,340 м.кв ногоон байгууламжтай, нийт 58,560 м.кв талбайд 19 нэр төрлийн спортын үйл ажиллагаа явуулж, өдөрт 5,000-6,000 орчим хүүхэд залуус спортоор хичээллэх хүчин чадалтай юм.

Хүүхэд, залуус чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлж, эрүүл мэнд, бие бялдрын хөгжилдөө анхаарах, нийтийн биеийн тамир, спортыг түгээн дэлгэрүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэлтэй байна.

Эрхэм хүндэт нөхөд өө, эрчүүд ээ,

Архи, тамхи, аливаа хорт зуршлаас ангид байж, эрүүл, зөв амьдралыг төлөвшүүлэн, эрүүл мэнддээ анхаарч, эх орон, гэр бүл, хань ижилдээ үнэ цэнтэй эрхэм хүн нь байж, урт насалж, их зүйлийг хийж бүтээж, нэр төртэй сайхан амьдрах ёстой.

Энэ бүхэн хувийн зохион байгуулалт, ёс суртахуун, сахилга бат, зөв амьдралын хэв маягаас ихээхэн шалтгаална гэдгийг эр хүн болгон сайтар ухамсарлаж, амьдралынхаа зам мөр, чиг хандлага болгох учиртай” гэлээ.

“Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” үндэсний анхдугаар чуулганыг 2022 оны гуравдугаар сарын 14-ний өдөр зохион байгуулж, “Эрэгтэйчүүдийн манлайлал, ёс зүй, үүрэг хариуцлага, оролцоо”, “Эрэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд, эрүүл амьдралын хэв маяг”, “Эрэгтэйчүүдийн талаарх хэвшмэл ойлголт-боловсрол, амьдралын ухаан”, “Эрэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлт, нийгмийн хамгаалал” зэрэг сэдвээр хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн юм.

Чуулганаас гаргасан зөвлөмжийн дагуу УИХ, Монгол Улсын Засгийн газар, холбогдох яамд, төрийн болон төрийн бус байгууллагууд төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна.

Дэлгэрэнгүй унших

Тод индэр

Л.Оюун-Эрдэнэ: Бага тойруу дахь эрх мэдлийн төвлөрлийг задлахгүйгээр нийслэлийн түгжрэл буурахгүй

Огноо:

,

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Улаанбаатар-Бүсчилсэн хөгжил” форумд оролцож, “Улаанбаатар-Бүсчилсэн хөгжил” илтгэлээ танилцууллаа. Тэрбээр нийслэлийг бүсчлэн хөгжүүлэх бодлогын хүрээнд төвийн зургаан дүүргийн гэр хорооллын бүсэд ажиллаж буй төрийн албан хаагчидтай өнгөрсөн нэг сарын хугацаанд уулзсан. Харин өнөөдөр  сүүлийн 30 жилд нийслэлд хуримтлагдсан алдаа дутагдал, ирэх 30 жилд хийгдэх хөгжлийн концепцоо хэлэлцэж, хамтран шийдэхээр нийслэлийн есөн дүүргийн салбар бүрийн төлөөлөлтэй уулзаж байна. Сүүлийн 30 жилд хүн амын талаас илүү нь нийслэлд төвлөрснөөс даац хэтэрсэн. Үүнийг дагаад түгжрэл, утаа, хог, бохирдол зэрэг олон бэрхшээл бий болсон нь төлөвлөлтийн алдаатай бодлоготой холбоотойг Ерөнхий сайд дурдлаа.

Монгол Улсын нийт газар нутгийн 0.3 хувийг Улаанбаатар хот эзэлдэг. Гэтэл хотын төвийн Бага тойруу хэсэгт төрийн 70 гаруй байгууллага ажиллаж, түгжрэл, төвлөрлийн гол шалтгааны нэг болж байна. Бага тойрууд байгаа эрх мэдлийн төвлөрлийг задлахгүйгээр нийслэлийн түгжрэл буурахгүй. Бүсчлэл гэдэг бол эрх мэдлийг задална гэсэн үг. Бид суурь реформ дээрээ хандлага, харах өнцгөө өөрчлөх цаг болжээ. Төр, захиргааны байгууллагууд манлайлал үзүүлэх ёстой гэдгийг мөн хэллээ.
Улсын Их Хурлын сонгуулийг  энэ жил анх удаа бүсчилсэн тойргоор явуулахаар болж, Засгийн газар 2024 оныг “Бүсчилсэн хөгжлийг дэмжих жил”-ээр зарласан. Энэ форум Улсын Их Хурлын сонгуулийн өмнө болж байгаа нь улс төрийн намуудын мөрийн хөтөлбөр илүү прагматик байхад, мөн мэдээллийн хувьд тэгш гараанаас эхлэх, бодлогын мэтгэлцээнд тулгуурлах тал дээр чухал ач холбогдолтой гэж үзэж байна.   
Хорооны Засаг даргад төсвийн эрх мэдэл байхгүй. Хуулиар эрх мэдлийг нь нэмэгдүүлж, төсөв захиран зарцуулах эрх олгох, хот, хөдөөгийн тэнцвэрийг хангах хүрээнд төвлөрлийг сааруулах бодлогыг төр, засгаас хэрэгжүүлэхээс өөр гарцгүй болсныг Ерөнхий сайд тэмдэглэв.

Форумын үр дүнд үндэслэж, Засгийн газар бүс бүрийн эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлүүдийг тодорхойлсон Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалыг шинэчлэн боловсруулна. Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалыг шинэчлэн батлуулж, бодитоор хэрэгжүүлж шинэ төвлөрлийн бүс, эдийн засгийн олон тулгуур, орон нутагт эдийн засаг тэлэх суурь бий болж, Улаанбаатар хот руу чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн, агаарын бохирдол, түгжрэл зэрэг тулгамдсан асуудал шийдвэрлэгдэнэ гэж үзэж байна.

Дэлгэрэнгүй унших

Тод индэр

Манба Дацан хийдийн зурхайч Я.Аюурзана: Ёс суртахуунтай хүн ёс зүйтэй байдаг

Огноо:

,

Бусдад туслахуй анагаах ухааны Манба Дацан хийдийн зурхайч Я.Аюурзанатай ёс суртахуун, ёс зүйн талаар ярилцсанаа хүргэж байна.

– Хууль бол ёс суртахууны хэм хэмжээг тогтоодог. Тэгвэл Бурханы шашин юуг тогтоодог юм бэ?

– Бурханы шашин бол ёс суртахууны хэм хэмжээг хуулиас илүү тогтооно. Одоо Монголд улсад маш олон хууль байна. Хүмүүсийн ёс суртахуун өдрөөс өдөрт дээр дооргүй муудсаар. Хүний санаанд багтахгүй ёс бус үйл, гэмт хэрэг нэмэгдсээр байна. Энэ нь хууль бол ёс суртахууныг хэр тогтоож байгаагийн илрэл. Монголд хулгайгүй, үүдээ ширмэл эсгийгээр хаадаг үе байлаа. Монголчууд “Нүгэл, буян” гэж юу байдгийг мэдэж, ёс зүйтэй байсан үе мартагдаагүй байна.

– Ёс суртахуун бол сэтгэлийн боловсрол гэж томъёолдог. Энэ хэр оносон тодорхойлолт гэж та боддог вэ?

– Энэ оновчтой тодорхойлолт. Сэтгэлийн боловсролтой хүн бусдыг хайрлаж, хүндэтгэдэг, нийгмийн хэв журмыг баримталдаг, ёс суртахуунтай байж, амьдрал үйлс нь өөдрөг байдаг. Монголчууд “Сэтгэл зөв бол заяа зөв” гэдэг шүү дээ. Сэтгэл бол цэвэр ариун ус шиг тунгалаг чанартай. Бидний зүрхний тольтонд нигүүлсэхүй сэтгэл тунгалаг гэрлээ цацруулан тэтгэж байдаг. Сэтгэлийнхээ уг үндсэнд байгаа нинж асралын сэтгэлээ дэлгэрүүлэн хөгжүүлж сэтгэлийн боловсролыг олно.

– Бурханы шашинд муу сэтгэлийг ялснаар гэгээрдэг гэдэг. Гэгээрлийг ёс суртахуунтай холбож ойлгож болох уу?

– Сэтгэлээ номхотгож чадаагүйгээс уур хилэн ихтэй, хүсэл шунал нь дэвэрсэн, юмны мөн чанарыг шинжилж, учрыг олохгүй мунхаг харанхуйгаас хилэнцэт үйлийг үйлдэж, эрдэнэт хүмүүний энэ сайхан төрлөө гутааж явах нь харамсалтай. Хүн чанараа алдахгүйн тулд хүсэл шунал, уур хилэн, мунхаг тэргүүтэн муу сэтгэлээ номхотгон даран дарсаар ёс суртахуунтай болж, гэгээрлийн замд орно. Ёс суртахуун бол гэгээрлийн суурь мөн.

– Муу сэтгэл гээд ярьснаас үүдээд асуух зүйл байна. Энд арван 10 нүгэл, 10 цагаан буяны тухай ярих ёстой болно тийм ээ, багш аа. Яаж 10 цагаан буяныг дэлгэрүүлж, 10 хар нүглийг тэвчих үү?

– Бие, хэл, сэтгэл гурваар хийсэн зөв буруу бүх зүйлийг 10 зүйлд багтааж, буруу үйлүүдийг “Арван хар нүгэл”, түүнээс цээрлэх зөв үйлүүдийг “Арван цагаан буян” гэдэг. Амь таслах, эс өгснийг авах, буруу хурьцах гурав нь биеэр үйлдэгддэг. Худлаа ярих, хов ярих, ширүүн үг хэлэх, чалчих дөрөв нь хэлээр үйлдэгдэнэ. Шунаг сэтгэл, үзэн ядах, буруу сэтгэл гурав нь сэтгэлээр үйлдэгддэг. Эдгээрийг “Арван хар нүгэл” гэдэг юм.

Манай хүмүүс арван хар нүгэл үйлдсэнээр хэзээ ч сайн сайхан үүсдэггүй. Муу заяа үүнээс эхтэй гэдгийг мэддэг. Гэвч зарим нь зан заншлын буруу дадал зуршлаас болж арван хар нүгэл үйлддэг. “Ёс мэдэхгүй хүнд ёр халдахгүй” гэж буруу цэцэрхэж гэм нүглээ зузаалсаар үйлсээ гэмтээж явдаг хүн ч бас байх юм.

Монголчууд эртнээсээ “Ёс алдах вий” хэмээн ихэд эмээж арван хар нүглийг цээрлэх ёс зүйд хичээн суралцаж ирсэн. Үр хүүхдүүддээ “Нүгэл, буян”-ыг мэдэхгүйгээс болоод ёс алдаж хилэнц уналд орох вий гэж болгоомжлон, багаас нь зөв ёс зан үйлд сургаж ирсэн уламжлалтай.

Арван хар нүглийг нарийвчлан задлан сайтар ойлгож, үр дагаврыг ухамсарлаж, бүх “сэдэл”-ийг нь дарж байж арван цагаан буяныг үйлдэнэ.

Эс өгснийг авах нүгэл гэхэд бусдын юмыг өөрийн болгох хүсэл нь “сэдэл” юм. Түүндээ хөтлөгдөн хулгайлах, булааж дээрэмдэх, зээлснээ өгөхгүй байх, хадгалуулсан зүйлийг нь өөрөө болоод бусдад өгч ашиглуулж хонжоо хайх, арга мэх луйвраар өөрийн болгох, бусдыг хулгай дээрэмд өдөөн хатгах, улс нийтийн өмчийг шамшигдуулах, өөрийн болгож ашиглах гэх мэт нь эс өгснийг авсан нүгэлд хамаарна. Энэ нь маш их нэхэлтэй. Эс өгснийг авсан үйлийн үр боловсорч цаг нь болохоор ямар нэг хэлбэрээр буцаж гарна. Эд малын гарлага гараад зогсохгүй, эрүүл мэнд эрхтэнд нөлөөлдөг. Гэнэтийн осолд орж, гар хуруугүй болох, дараа дараагийн үр удам нь хоосон ядуу явж зовох, үр хүүхэд нь  хөгжлийн бэрхшээлтэй төрөх гэх мэт гайтай ч нийтэд хор уршиг ихтэй байдаг. Ган зуд нүүрлэж тариа ногооны ургац муудах, аадар бороо орох, хүчтэй салхи шуурга гарч гамшиг болох, хулгай дээрэм хийгээд хүн ба хүн бусын хорлолд өртөх, амь насаа алдах гэх мэт хор уршгийг “Бодь мөрийн зэрэг” сударт заасан нь бий. Монголчууд эртнээс “Хүний юм хүнд хоол болохгүй” гэж хулгайг цээрлэж ирсэн уламжлалтай.

Энэ мэтээр арван хар нүгэл үйлдэх “сэдэл”-ийг дарж, ямар хор уршиг гарахыг сайн ойлгож ухамсарлаж, ёс зүйд суралцаж дадсанаар “Арван цагаан буян”-ыг үйлдэнэ. Чухамдаа төгс жаргалын үндэс нь арван цагаан буян юм.

Бусдыг төөрөгдүүлэх зорилгоор худлаа ярих, эв эеийг эвдэхээр хов ярих, эвдрэлцүүлэхүйц чалчаа үг хэлэх, өс санах, үзэн ядах, атаа жөтөө хийх, хорлох сэтгэл агуулах зэрэг буруу үзэл нь ихээхэн уршигтай нүгэл гэдгийг манай зарим хүмүүс ойлгохгүй байна.

“Би” гэсэн үзэл нь давамгайлсан, эрх чөлөө ярьж, бусдын сайн явдлыг үгүйсгэн шүүмжилж гутаадаг, хилэнцэт муу үйлийг дэвэргэж баясдаг, алдаатай үзэл номлол баримталж дагаж буруудсан, ичгүүр сонжуураа гээж ямар гэм зэм учрахыг нь мэдэхгүй буруу үзэлд бүрэн автсан хүмүүс мэр сэр байна. Арван хар нүглийн хамгийн адгийнх нь буруу үзэл юм.

Нүгэлт муу үйлээс  хүмүүсээ аврахын тулд бүх шашны сургууль, төрийн болон хувийн хэвшлийн бүх албан байгууллагад “Буян нүгэл”-ийн талаар урт богино хугацааны сургалтыг тогтмол явуулж хүн ардаа ёс суртахуунтай болгууштай. Хүн бүр “Арван цагаан буян” хураадаг болгочихвол манай улс Үндсэн хуулиндаа заасан хүмүүнлэг ардчилсан нийгмээ байгуулж чадна. Хөгжил дэвшилд хүрэхэд чухал нөлөө үзүүлнэ.

– Буддизмын үйлийн үр, ёс суртахууны сургаалууд хэнд ч хамааралтай. Үйлийн үрийн сургаалд ирээдүй өөрөөс чинь хамаарна гэдэг.Үүний тулд бид хичээх хэрэгтэй байх нь ээ.

-Тийм ээ, хүн бүр хичээх хэрэгтэй. Монголчуудын эртнээс өвлөгдөж ирсэн сайхан заншлууд алдагдан гээгдэж байна гэж харамсан ярьж байгаа олон хүн байна. Зөв буруу үйлийн үр боловсорч, тийм хэмжээний жаргал, зовлон урган гардаг. Зөв үйл хэдий өчүүхэн ч үр дүн нь жаргал байдаг. Урьд хийсэн буруу үйлээс л бүх зовлон урган гардаг. Энэ үйлийн үрийн сургаал нь манай хүмүүсийн ёс суртахуун, монголчуудын сайхан ёс заншлын уг сурвалж юм. Хуулиа олшруулж, хууль хүчний байгууллагаа бэхжүүлэхээс илүү хүмүүсээ ёс суртахуунтай болгоход илүү анхаарах нь чухал болоод байна л даа.

СЭТГЭЛ ЗАСАХ АРГЫН НЭГ БОЛ БЯСАЛГАЛ МӨН

 

-Ёс суртахуунтай нэгэн байхын тулд боловсролтой байх ёстой юу? Бурханы шашин бол мэдлэг боловсрол, ёс суртахуун хоёрыг зэрэгцүүлж явдаг гэдэг шүү дээ.

-Ёс суртахуунтай байхын тулд боловсролтой байх ёстой. Мунхагийн харанхуйд будилж явахгүйн тулд хүн үргэлж сурч боловсорч байх ёстой. “Сайныг дагавал сарны гэрэл, мууг дагавал могойн хор” гэдэг цэцэн үг бий. Мэргэжил мэдлэг эзэмших, улмаар мэргэших явцдаа бурханы сайн номлолд суралцаж, ёс суртахуунаа төгөлдөржүүлж, нийгмийн сайн сайхнаас үлгэр дуурайлал авч хүнлэг байх нь чухал юм даа. Гадаад, дотоодод сурч өндөр боловсролтой гэх боловч ёс суртахуунгүй бол тэр гутамшиг.

-Ёс суртахуун, ёс зүй ялгаатай юу?

– Ялгаатай байлгүй яах вэ. Ёс суртахуунтай хүн ёс зүйтэй байдаг. Одоо ёс зүйн хороо, ёс зүйн алба гэх мэт байгууллагууд байна. Ёс суртахуунтай хүн энэ хороо буюу албаар орж арга хэмжээ авахуулахгүй л дээ. Ингэхээр хүмүүсээ ёс суртахуунтай болгочихвол энэ хороо алба хэрэггүй. Зөв ёс суртахуунд суралцчихвал бүгд л нийгмийн мөрдөх ёс журмаа баримтлаад явна.

-Ёс суртахуунтай хүмүүн гэж хэнийг хэлэх вэ? Энэ давуу тал мөн үү?

-Ёс суртахуунд суралцаж, сэтгэлийн гэм нь арилсан, нийтээр мөрдөх ёс журмыг баримтлан хэрэгжүүлэгч, үйл амьдралдаа арван цагаан буяныг дэлгэрүүлэгч хүнийг ёс суртахуунтай хүн гэж хэлнэ. Энэ маш том давуу тал. Одоо ажилгүйдэл их байгаа ч ажилдаа эзэн болох хүн нь цөөн байна шүү дээ. Монголчууд “Гар хөдөлбөл ам хөдөлнө” гэж хүүхдэдээ сурган хөдөлмөрлөж, үйлдвэрлэж ирсэн ард түмэн.

-Үнэндээ өнөөдөр Монголд хамгийн ихээр дутагдаж байгаа зүйл бол ёс суртахуун болоод байх шиг санагддаг. Тэр тусмаа ковидын айдас хүйдэс жихүүцэл төрүүлж буй энэ цагт ёс суртахуун ямар байх ёстой юм бол оо?

– Одоо ёс суртахуунгүй хүн цөөнгүй байгаа болохоор гараа хөдөлгөхгүй бусдын бүтээснийг хүртэж суух хүсэлтэй хүн байсаар байна. Ёс суртахуунгүй, хариуцлага муутайгаас болоод ковид монголд өргөн тархлаа. Нэг хүний хариуцлагагүй үйлдлээс хамаг асуудал үүсч байна. “Муугийн уршиг олонд, Могойн цус тэнгэрт” гэдэг л  болоод байна. Бусдад өвчин халдаахгүй, өвчилж эмчлүүлж бусдыг зовоохгүй байгаа нь арван цагаан буяныг дэлгэрүүлж байгаа  юм л даа. Бүгдээрээ буянаа дэлгэрүүлцгээе гэж уриалмаар байна. Төр засгийн өндөр албан тушаалтнаас жирийн иргэд хүртэл бүх хүнийг ковидын хуулиа мөрдөж, өндөр ёс суртахуунтай байцгаахыг хүн ард маань хүсч байна даа.

-Дайн байлдаан, олныг хамарсан өвчин зовлонгийн үед ёс суртахуун доройтох тал байна уу?

-Хэцүү үед хүний санаа сэтгэл зовж, айж эмээх, бухимдах нь их болдог. Иймд хэн нэгнээс эсвэл төр засгаас бурууг хайж, уурлаж ундууцдаг. Энэ нь ёс суртахуун доройтох нэг сэдэл болж байна. Ёс суртахууны доройтлоос “Дайны хажуугаар дажин” гэдэг юм үүсдэг.

-Сэтгэлийг бурханы номоор засна гэдэг. Сэтгэл засах олон аргын нэг бясалгал уу?

-Сэтгэл засах аргын нэг бол бясалгал мөн. Бясалгал хийж сэтгэлээ номхотгож чадсан хүний бие сэтгэл амгалан байдаг. Иймд хүн бүр бясалгалд шамдах хэрэгтэй. Бурханд залбирч, ном сонсож, олон тоогоор тарни тоолж, бясалгал хийж буй хүн нигүүлсэнгүй сэтгэлтэй болж, сэтгэлийн гэмээ арилгадаг.

-Сэтгэлийн үйл, оюуны бяр чадамжийг зөв залах ямар “жор” байна вэ?

-Манай монголчууд “Эрдэмт хүн даруу, Их мөрөн дөлгөөн” гэж цэцэлсэн нь бий. Энэ маш гүн утга агуулгатай. Оюуны бяр чадамжийг үүгээр илэрхийлжээ. Сэтгэлээр үйлдэх гурван муу үйлийг хорих замаар явж, эрдэмд шамдах нь оюун сэтгэхүйгээ бяртай болгох “жор” тэр болно.

-Урилгыг хүлээн авч ярилцсан танд баярлалаа.

Дэлгэрэнгүй унших
сурталчилгаа
Өнөөдөр5 цаг 20 минут

Улаанбаатарт өдөртөө 3 хэм дулаан

Тод мэдээ7 цаг 2 минут

ХХААХҮЯ: Тусламжийн нэг сая тун вакциныг хүлээн авлаа

Тод мэдээ7 цаг 4 минут

Монгол эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт 67 байна

Тод мэдээ7 цаг 6 минут

Зудын эрсэдлийг бууруулах тодорхой санал боловсруулж УИХ-д танилцуул...

Өнөөдөр7 цаг 7 минут

Гадаад валютын улсын нөөц 5 тэрбум ам.долларыг давж, түүхэн дээд хэм...

Тод мэдээ7 цаг 9 минут

ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан Сэлэнгэ, Булган аймгийн малчдын бүлэг...

Тод мэдээ7 цаг 11 минут

АНУ-ын Охайо мужид онц байдал зарлалаа

Тод мэдээ7 цаг 13 минут

Метроны зөвлөх үйлчилгээний тендерт 11 улсын компани санал ирүүлэв

Өнөөдөр7 цаг 15 минут

Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал эрч хүч ихсэнэ

Өнөөдөр2024/03/18

Өнөөдөр ихэнх нутгаар цаг агаар тогтуун байна

Чөлөөт бүс2024/03/18

Цасан шуургатай үед автомашинтай явж байгаад зогсох шаардлага тулгар...

Тод индэр2024/03/18

Эрэгтэйчүүдийн өмнө тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэх аливаа санал, ...

Тод мэдээ2024/03/18

"Эрдэнэ ресурс девелопмент корпорэйшн" ХК-ийн үнэт цаасны ...

Тод мэдээ2024/03/18

Баяр тэмдэглэх нэрээр согтууруулах ундааны зүйл хэтрүүлэн хэрэглэхгү...

Өнөөдөр2024/03/18

Малын сэг зэмийг бүрэн устгах, шар усны үерээс урьдчилан сэргийлэх а...

Тод мэдээ2024/03/18

ГИХГ: Хоёрдугаар сард 28 улсын 1897 иргэнд цахим виз олголоо

Тод мэдээ2024/03/18

Соёлын сайд Ч.Номин циркийн салбарын төлөөллийг хүлээн авч уулзлаа

Тод мэдээ2024/03/18

Бүгд Найрамдах Буриад Улсын Засгийн газраас манай улсад 8 500 тонн х...

Өнөөдөр2024/03/18

Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй

Тод индэр2024/03/15

Л.Оюун-Эрдэнэ: Бага тойруу дахь эрх мэдлийн төвлөрлийг задлахгүйгээр...

Өнөөдөр2024/03/15

Нийт нас баралтын 2.4-3 хувь нь амиа хорлосон шалтгаантай байна

Тод мэдээ2024/03/15

Авто замын даац хэтрүүлсэн, задрах боломжгүй ачаа тээвэрлэлтийг 30 х...

Тод мэдээ2024/03/15

"Архашаат" боомтоор 8-аас доош суудалтай автомашинаар нэвт...

Тод мэдээ2024/03/15

Европын Холбооноос зудын хүндрэлийг даван туулахад зориулж 500 мянга...

Тод мэдээ2024/03/15

Том малын зүй бус хорогдол улсын хэмжээнд 3.5 сая болжээ

Тод мэдээ2024/03/15

Зам, даваанд халтиргаа, гулгаа үүсэж болзошгүйг анхааруулж байна

Өнөөдөр2024/03/15

УИХ-ын 2024 оны Хаврын ээлжит чуулган өнөөдөр нээлтээ хийнэ

Өнөөдөр2024/03/15

Цаг агаарын аюултай үзэгдлээс сэрэмжлүүлж байна!

Өнөөдөр2024/03/15

Хол газар яваар одогсод баруун урагш мөрөө гаргавал зохистой

Тод мэдээ2024/03/14

“Малчин түмэндээ тусалья” хандивын бөхийн барилдаанаар н...

Санал болгох