Тод индэр
“Цэнхэр дуулгатны өчил”
Хилийн 0168 дугаар ангийн СМССА-ны ахлах офицер, ахмад Д.Ёндон
Монгол Улсын цэргийн баг 2002 оноос Ирак, Сьерра Лион, Чад, Косово, Хойд, Өмнөд Судан, Афганистан зэрэг оронд олон улсын энхийг дэмжих ажиллагаанд өнөөдрийг хүртэл тасралтгүй 18 жил үүрэг гүйцэтгэж байна.
Энхийг дэмжих ажиллагааны үндсэн хүчийг Зэвсэгт хүчний 330, 350, 150, 084 дүгээр тусгай ангиудаас бүрдүүлж НҮБ-ын аюулгүйн зөвлөл, хүчний командлагчаас өгсөн үүрэг даалгаврыг хариуцлагатай биелүүлж олон сайшаалыг хүртэж ирсэн. Өдгөө “UNMISS” ажиллагаанд Хил хамгаалах ерөнхий газар, Цагдаагийн ерөнхий газар, Онцгой байдлын ерөнхий газар, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар, Тагнуулын ерөнхий газраас цөөн тооны алба хаагчдыг сонгон шалгаруулж, сурган зааварлаж татан оролцуулдаг. Энхийг дэмжих ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэх нь өөрийгөө сорих том алхам төдийгүй эдийн засгийн хувьд хүний амьдралд түлхэц болж өгдгөөрөө давуу талтай.
Миний бие Хил хамгаалах байгууллагад 13 жил ажиллахдаа олон улсын энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцох хүслийг тээсээр 2019 онд сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн юм. Сонгон шалгаруулалт тун хатуу. Эрүүл мэндийн үзлэгээр орж тэнцсэн тохиолдолд биеийн тамирын шалгалтад орно. Ингээд Таван толгойн хээрийн бэлтгэлд 70 хоног бие, сэтгэл зүйн шалгууруудад тэнцэж байж энхийг дэмжих ажиллагааны багт үүрэг гүйцэтгэх эрхийг олж авсан. Хээрийн бэлтгэлд тусгайлсан чиг үүрэг бүхий байгууллагын алба хаагчдаас бүрдсэн 900 гаруй цэргийн алба хаагчид хамрагдсан. Энэхүү сургалтын зорилго цэргийн албаны мэдлэг, ур чадварыг сорих, мартсаныг сануулахад оршдог. Сургалтыг энхийг дэмжих ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэсэн мэдлэг, чадвартай, туршлагатай офицер, ахлагч нар явуулдаг. Ингэж байж гадны улс орны цэргийн алба хаагчдын ур чадвар ямар түвшинд байгаа бид бүхэн ямар байх ёстойг зааж сургадаг.
Бидний хувьд халуун наранд, хүйтэн бороонд жагсаж, долоо хоног бүр 10 километрийн тасаг, салааны гүйлт, 14 хоног тутмын 30 километрийн явган маршийн үеэр байлдаанд, гинжинд тарах баазын хамгаалалтыг зохион байгуулах, агаарын болон явган эргүүл цуваанд хэрхэн байраа эзлэх, объект чөлөөлөх, бүслэн нэгжих ажиллагаа, шөнийн түгшүүр дохио өгөгдсөн үед хоргодох байранд хувийн зэвсэг, агсамж дуулгатайгаа хугацаандаа амжих зэрэг дадал чадварыг нэгбүрчлэн эзэмшсэн.
Бэлтгэлийн хугацаа дуусах үед монгол цэргийн ариун шүтээн болох цэргийн хар сүлднээсээ адис авч, эцэг эх, хань ижил, үр хүүхдүүдтэйгээ эргэн уулзах ерөөл тавин алс холыг зорьсон билээ. БНӨСУ нь газрын тосны асар их баялагтай боловч дэлхийн хамгийн ядуу орны нэгээр тооцогддог. Өмнөд Судан Улс хөдөө аж ахуйн эдийн засагтай орон юм. Энэ улсад малын хулгай газар авч, байгалийн баялаг, бэлчээр нутгаа булаацалдсантай холбоотой дайн үүсч, улмаар НҮБ-ын Энхийг сахиулагчдын хамгаалалтад ортлоо дэлхийн улс гүрнүүдийн хараанд өртсөн. Ингээд энэ удаагийн цэргийн багийн ээлж БНӨСУ-ын Бентью хотын Юнити мужийн “Хубилай” баазад ирж 120,000 мянган хүн амтай дүрвэгсэдийн хуарангийн халаагүй харуулын албанд үүрэг гүйцэтгэсээр есөн сарыг үджээ. Үүрэг гүйцэтгэх газар оронд ирснээс хойш PUS-ийн иргэд, НҮБ-ын ажилчид мөн өөрийн болон дэргэдэх хүнийхээ аюулгүй байдлыг хэрхэн хангах, НҮБ-ын хүч хэрэглэх дүрэмд заасан үүргээ хэрхэн биелүүлэх дадлага туршлагыг олгосон юм.
Эндэхийн хүмүүс монголоор тун цэвэрхэн ярьдаг нь эхэндээ сонин санагдаж байсан. Гэхдээ “харуудтай” ярилцаж, цэргийн бааз руу ойртуулах хатуу хориотой. Дүрвэгсдийн хуаранд англи хэл гадарладаг, зөв санаа бодолтой залуус нь НҮБ-ын ажилчдын жолооч, харуул хамгаалалт, цэвэрлэгээний ажил хийнэ. Зарим нь хийх ажилгүй хуарангаар тэнүүчлэн явна. Эмэгтэйчүүд нь том түмпэнд угаах хувцсаа хийн толгой дээрээ тавьж хуарангийн далангийн тогтоол усанд угааж усанд орно. Энэ улсын бүсгүйчүүд бүх зүйлийг толгой дээрээ авч явдаг. Арай ахимаг насны эмэгтэйчүүд гар хадуур барин хатсан сүрэл, бургас тайран хэлхэж, зах дээр заран мөнгө олно. НҮБ-аас картаар сар бүр хүнс авах боловч нэг өрх айл 8-15 ам бүлтэй учир төдийлөн хүрэлцдэггүй юм билээ. Тиймээс дийлэнх иргэд нь тураалд орсон байдаг. Хийх ажилгүй залуус нэрмэл ууж, усан тамхинд мансуурч дээрэм тонуул хийх, бүлэглэн зодолдох, НҮБ-ын агуулахаас хулгай хийх, ажилчид руу шавар, чулуу шидэх, жадаар нэгнийгээ сүлбэн хөнөөх явдал гардаг. Энэ бүх үйлдлийг таслан зогсоох нь цэнхэр дуулгатнуудын үүрэг юм. Өмнөд Судан улсад үүрэг гүйцэтгэх хугацаанд цэргийн алба хаагчид эрүүл мэндийн өндөр эрсдэл дагуулсан нөхцөлд үүрэг гүйцэтгэдэг. Халуун оронд ихэвчлэн тохиолддог цусан суулга, малиар, хортой шавж, могойнд хатгуулах, өвчин тээсэн шумуул хазахыг үгүйсгэхгүй. Үүний дээр дэлхий нийтэд тархаад буй “Covid-19” өвчний дэгдэлт асар хурдацтай явагдаж африкийн 22 орны 21 оронд бүртгэгдэж, бидний байрлаж буй Бентью хотод 2006 тохиолдол гарсан юм. Цар тахлын нөхцөлд цэргийн багийн удирдлага, эрүүл мэндийн төвийн хамт олон шуурхай арга хэмжээ авч, бие бүрэлдэхүүнийг амны хаалт зүүлгэн орох, гарах хаалган дээр гар угаах, ариутгал хийх, биеийн халуун үзэх цэгүүдийг байрлуулан хөл хорой тогтоон гадны хүнээс хоёр метр зай барих зэрэг дэглэм, дотоод журмыг мөрдөж одоогоор халдвар авсан цэргийн алба хаагч гараагүй байна.
Африкийн 35-45 хэмийн аагим халуунд сум үл нэвтрэх хантааз, дуулга, автоматаар зэвсэглэн 0,4 пк сумтай үүрэг гүйцэтгэх үед амны хаалт зүүх нь амьсгалахад хүндрэлтэй ч бид тогтоосон журмыг ягштал мөрдөж байгаа.
Бид Өмнөд Судан Улсад үүрэг гүйцэтгэсэн нэгнээ зөвхөн харуул хамгаалалтад зогсож байгаад ирсэн мэтээр ойлгодог. Үнэндээ хэзээ ч эрсдэлд орж болохоор хүнд орчин, нөхцөлд үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг өөрийн биеэр мэдэрсэн юм. Зэвсэггүй бүсийн Чарли эргүүлийн бүлэгт үүрэг гүйцэтгэж байхад цагийн байдал үүсч дүрвэгсдийн хуарангаас 1000м зайд буун дуу гарах үед очиж самналт хийхэд бага хэмжээний зэвсэгт мөргөлдөөн болсон байсан юм. Энэ үед зэвсэг барьсан нутгийн иргэдийг хараад сэтгэлдээ нэгийг боддог юм билээ.
Энхийг дэмжих ажиллагаанд Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний гүйцэтгэх үүрэг, оролцоо тасралгүй нэмэгдэж, Монголын цэргийн ажиглагчид, цэргийн багууд, цэргийн эмч, сувилагч нар дэлхий дахинаа энх амгалан байдлыг сахиулах, шинэ тусгаар улсын ард түмний нийтлэг эрх ашгийг хамгаалах, тусгаар тогтнол, ардчиллыг бэхжүүлэхэд дэмжлэг туслалцаа үзүүлж ирснээр манай Зэвсэгт хүчний нэр хүнд дээшилж, манай улсын дэлхийн тавцанд эзлэх байр суурь баталгаажин бэхжих нөхцлийг бүрдүүлж байна.
Монгол Улсын цэргийн алба хаагчид бие бялдар, сэтгэл зүйн хувьд цаг агаарын эрс тэс уур амьсгал, газар орны аюултай орчин нөхцөлд богино хугацаанд дасан зохицож, цагийн байдлын ямар ч үед өмнөө тавигдсан үүргийг мэргэжлийн өндөр түвшинд гүйцэтгэх чадварыг НҮБ, Олон улсын эвслийн Хүчний штаб, тухайн орны Зэвсэгт хүчнээс өндрөөр үнэлж байдгийг онцлох нь зүйтэй байх. Хэзээ хаанаас ч гэнэтийн халдлага ирэхийг мэдэхгүй ч дэлхийн энх тайвны төлөө бие сэтгэлээ зориулан байгаа цэрэг эрсийн нэр хүндийг өндөрт өргөн яваа цэнхэр дуулгатнууд НҮБ-ын цэрэг хандивлагч орнуудын дунд 2020 онд үзүүлэлтээрээ топ 20-д жагсаж байна. БНӨСУ-ын IX ээлжинд Хил хамгаалах байгууллагаас 31 цэргийн алба хаагч оролцож манай хилчдээс сарын тэргүүний алба хаагчаар Хилийн 0130 дугаар ангийн хошууч Т.Серкбол, Хилийн 0275 дугаар ангийн ахмад Ч.Ууганбаатар, Хилийн 0131 дүгээр ангийн дэслэгч Д.Ууганбат, Хилийн 0287 дугаар ангийн ахлах ахлагч С.Мөнхсоёл нар шалгарч, хилчид цэргийн ур чадвар сайн, авьяаслаг, хөдөлмөрч бүтээлч гэдгээ харуулсан.
Дэлхийн халуун цэгт энхийг сахиулах нэр төртэй энэ үүргийг биелүүлэх боломж олгож итгэл хүлээлгэсэн Хилийн 0168 дугаар ангийн захирагч, хурандаа П.Батбилэг, даргын зөвлөлийн гишүүд, ангийнхаа нийт бие бүрэлдэхүүнд талархаж байгаагаа илэрхийлье.
Хубилай бааз
Эх сурвалж: Хил хамгаалах ерөнхий газар
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
