Тод индэр
Э.Болортулга: МСНЭ-ийн гишүүдийн татварын орлого нийт зардлын 15 хувиас хэтэрдэггүй
Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн Гүйцэтгэх захирал Э.Болортулгатай ярилцлаа.
-Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн удирдлага шинэчлэгдэж, шинэ бүтэц зохион байгуулалтайгаар үйл ажиллагаагаа явуулаад багагүй хугацааг өнгөрүүлжээ. Өнгөрсөн хугацаанд Эвлэлийн зүгээс ямар, ямар ажлыг зохион байгуулав аа?
-Миний хувьд өнгөрсөн оны хоёрдугаар сараас өнөөдрийг хүртэл Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн /МСНЭ/ өдөр тутмын үйл ажиллагааг удирдлагаар ханган ажиллаж байна. Ажлын алба маань МСНЭ-ийн Бага хурал, Удирдах зөвлөлөөс гаргасан бодлого шийдвэрийн хүрээнд төлөвлөгөөт болон цаг үеийн ажлуудыг хийж гүйцэтгэх эрх, үүрэгтэй ажилладаг. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд багагүй зүйлийг хийж, амжуулжээ. МСНЭ бол 21 аймгийн 24 салбар зөвлөлтэй, Их хурал, Бага хурал, Удирдах зөвлөл гэсэн бүтэцтэй, өөрийн дүрэмтэй, үйл ажиллагаа, дүрмийн хэрэгжилтэд хяналт тавих Хяналтын зөвлөлтэйгөөр ажилладаг байгууллага. Мөн хамгийн том үнэт зүйл нь 68 жилийн түүхэн замнал, итгэл үнэмшил нь юм. Энэ том, түүхт байгууллагын өдөр тутмын ажлыг хийж гүйцэтгэнэ гэдэг ихээхэн хариуцлага шаардсан, чадахаасаа илүүг хийх, болохоос илүүтэйгээр боломжийг эрэлхийлэх, салбараа ойлгох, хүрч ажиллахыг эрмэлзлийг төрүүлж байдаг. 2018 оны хамгийн эхний ажил маань салбарынхаа ахмадуудыг хүлээн авч, хүндэтгэл үзүүлснээр эхэлсэн. Нийтдээ 130 гаруй ахмад сэтгүүлч, уран бүтээлчид цуглаж, шинэ баг хамт олонд итгэл үзүүлж буйгаа илэрхийлж, ташуур өгч байлаа. Энэ жил мөн уламжлал ёсоор ахмад буурлуудаа хүлээн авч, урам ташуур хоёрыг харамгүй хүртсэн дээ.
МСНЭ-ийн олон жилийн архивын материалыг судалж, архивын стандартын шаардлагад нийцүүлэн хүлээлгэж өгснөөр ажиллах арга барил бүрэн суусан гэж боддог шүү. Мундаг удирдсан хүнээс ажил хүлээж авах хамгийн таатай орчин байдаг юм билээ. Өнгөрсөн онд МСНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Х.Мандахбаяраар ахлуулсан баг орон нутгийн сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн байгууллага, Эвлэлийнхээ салбар зөвлөлийн ажил, байдалтай газар дээр нь очиж танилцах, компьютер принтерээр хангаж, салбар зөвлөлийн байртай болгох асуудлыг шийдвэрлэх ажлыг эхлүүлж, нэг сар гаруйн хугацаанд 20 аймгийг тойрон ажилласан. Энэ завсар Үндэсний сэтгүүл зүй үүсэж хөгжсөний 105 жилийн ой тохиож, салбарын 120 гаруй төлөөллийг оролцуулсан ойн баярын хурал зохион байгуулсан. Энэ жил 106 жилийн ойн баяраараа салбараас төрсөн гавьяатуудаа цуглуулан хамгийн ахмад гурван бууралдаа хүндэтгэл үзүүлдэг уламжлалаа дагалаа. Тэднийхээ сургаал үгийг сонсож, цэнэглэгдэх хамгийн их өгөөжтэй байдаг гэж би хувьдаа боддог юм.
Мөн дөрөвдүгээр сард уулын баяжуулах Эрдэнэт үйлдвэрийн дэмжлэгтэйгээр Эрдэнэт хотод анх удаагаа 21 аймгийн 200 гаруй сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийнхнийг оролцуулсан “Орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн анхдугаар форум”-ыг амжилттай зохион байгуулсан бол энэ жил Олон улсын хүүхдийн “Найрамдал” зуслантай хамтран орон нутгийн 120 гаруй сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийнхнийг хамруулан форумаа зохион байгуулсан. Жил бүрийн тавдугаар сарын 3-нд тохиодог Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрөөр нийслэлийн ЗДТГ-тай хамтран “Хараат бус сэтгүүл зүйн Үндэсний форум”-ыг зохион байгуулж ирсэн уламжлалыг хадгалан зохион байгуулсаар байна. Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийн хүрээнд олон ажлууд зохион байгуулагддаг бөгөөд МСНЭ-ээс 2018 оноос эхлэн “Редакторуудын улсын зөвлөгөөн”-ийг Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлтэй хамтран жил бүр зохион байгуулж байна. Мөн жил бүр Цахим сэтгүүл зүйн форумыг хийж, цахим сэтгүүл зүйн салбарт тулгамдсан асуудлаа ярилцаж, дүгнэх боломжийг бүрдүүлэхийг хичээж ирлээ. Сэтгүүл зүйн салбарын үнэлэмжийг өсгөх, санхүүгийн хараат бус байдлыг сайжруулах бодлогын хүрээнд Бага хурал, Удирдах зөвлөлөөс өгсөн чиглэлийн дагуу Төсөл боловсруулах сургалтыг зохион байгуулж, олон улсын байгууллагуудад орон нутгийн сэтгүүлчдийн төслийг илгээж, санал зөвлөмжөөр хангаж ажилласан байна. “Мэргэшсэн сэтгүүлч бэлтгэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг нээж хоёр дахь жилдээ үргэлжлүүлэн ажиллаж байна. Түүнчлэн “Сэтгүүлч хөгжил” сэтгүүлийг эрхлэн гаргаж, нийтдээ дөрвөн дугаар хэвлүүлжээ.
Үргэлжлүүлээд 21 аймгийг таван бүсэд хуваан монголын Хэвлэл мэдээллийн Зөвлөлтэй хамтран бүсчилсэн сургалтуудыг амжилттай хийж иржээ. Зүүн бүсийн сургалтад Дорноговь аймагт 70 гаруй сэтгүүлч хэвлэл мэдээллийнхэн хамрагдсан бол баруун бүсийн сургалтад таван аймгийн 50 орчим, төвийн бүсийн сургалт Дархан-Уул аймагт 70 гаруй хэвлэлийнхнээ хамруулан зохион байгуулсан. Эдгээр бүсчилсэн сургалтад тухайн аймгуудын ЗДТГ хамтран ажиллаж, дэмжсэнийг цохон тэмдэглэе. Түүнчлэн Монгол Улсын Төрийн соёрхолт, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, төр нийгмийн зүтгэлтэн Цэндийн Намсрай агсны 100 жилийн ойд зориулан босгосон Гэрэлт хөшөөний нээлтэд оролцож, номын хэвлэлтэд нь дэмжлэг үзүүлж, үр ач, төрөл төрөгсөд, нутаг усны зон олонд нь хүндэтгэл үзүүлсэн.
-Ингэхэд “Сэтгүүлч” ордон барих ажил ямар шатандаа явна вэ?
-Бид “Сэтгүүлч” ордонтой болох том зорилго тавьсан. Энэ хүрээнд газрынхаа асуудлыг шийдсэн. Барилгын зураг төслийн ажил үргэлжлээд явж байна.
-Дээр нь 1000 сэтгүүлчийг орон сууцтай болгох том ажил бий. Гэхдээ барилгын ажил гацчихсан гэх мэдээлэл байна. Энэ үнэн үү?
-Тийм ээ, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлээс 1000 сэтгүүлчийн орон сууцны хөтөлбөрийг санаачилж, ажил хэрэг болгохоор шамдаж байна. Эхний 400 айлын орон сууц барих ажлыг эхлүүлж, шавыг нь тавьсан. Гэтэл тодорхойгүй шалтгаанаар газар нь цуцлагдчихсан байна. Гэхдээ энэхүү бүтээн байгуулалтын ажил гацаанаасаа гарч, цааш үргэлжлэх ёстой. Үүний тулд ажиллаж л байна. Аливаа ажлыг хийхэд заавал саад бэрхшээл гардаг шүү дээ.
-Та бүхэн 2019 оныг гадаад харилцааны жил болгон зарласан. Энэ чиглэлээр гарт баригдаж, мэдрэгдэхээр ямар ажлууд байна вэ?
-МСНЭ-ийн Гадаад харилцааг шинэ шатанд гаргасан жил байлаа. Жил бүрийн гуравдугаар сард “Сэтгүүлчид ба Элчин сайдууд” уулзалтыг Гадаад Харилцааны яамтай хамтран зохион байгуулдаг. Манай улсад суугаа Элчин сайдууд, консулууд, Дипломат төлөөлөгчид, Олон улсын байгууллагын төлөөлөл өндөр ирцтэй ирж оролцон, санал мэдээлэл солилцдог, цаашлаад хамтын ажиллагааны гарц боломжуудыг нээж өгдөг чухал ажлуудыг нэг. Монголын Сэтгүүлчдийн Нэгдсэн Эвлэл, Оросын Сэтгүүлчдийн Холбоо хамтран ажиллах хэлэлцээр байгуулснаар гадаад харилцаагаа тэлэх ажил эрчимжсэн. Бид БНХАУ, БНСУ, БНЭУ, Беларусь, Кыргиз, Хойд Солонгос, Чех, Болгар, Африк, Турк, Тунис, Герман зэрэг улс орнуудын Хэвлэл мэдээллийн холбоод, яамдтай холбоо тогтоон хамтын ажиллагааг өрнүүлэх боломжийг эрэлхийлж, өнгөрсөн жил зургаа, энэ жил 28 гээд нийтдээ 34 улс, орны Хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудтай хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгууллаа. МСНЭ-ийн Бага хурал, Удирдах зөвлөлөөс 2019 оныг Гадаад харилцааны жил болгон зарлаж, Монгол Улсын гадаад сурталчилгааг тэлэх зорилго бүхий “Медиа тур 2019” төслийг санаачлан хэрэгжүүлсэн.
Беларусын Минск хотноо зохион байгуулагдсан Олон Улсын 13 дахь Медиа Форумд МСНЭ-ийн Ерөнхийлөгч, төлөөллүүд оролцсон, БНСУ-д ажиллаж, Сөүл хотод салбар оффисыг нээж, салбар зөвлөлийг байгуулсан. Бүх Хятадын Сэтгүүлчдийн холбоотой олон жилийн турш хамтран ажиллаж ирсэн түүхтэй юм байна. Энэ харилцааг хадгалан Монгол Хятадын хэвлэл мэдээллийн IX форумыг 2018 оны есдүгээр сарын 6, 7-нд Өмнөговь аймагт зохион байгуулсан. МСНЭ-ийн удирдлагын баг олон шинэлэг асуудлыг шийдвэрлэх, тодорхой үр дүн гаргахыг зорьж ажилласныг дурдмаар байна. Өөрчлөлт шинэчлэлт 40 жил “Бүс ба зам”-ын Хятад улс дахь аялал-Хятад, Монголын сэтгүүлчдийн хамтарсан сурвалжилгыг арга хэмжээнд сэтгүүлчдийг оролцууллаа
“Дэлхийн Монгол Сэтгүүлч” мэргэшсэн сэтгүүлч бэлтгэх үндэсний хөтөлбөрийн дор МСНЭ, ӨМӨЗО-ы Ардын Засгийн газрын хэвлэл мэдээллийн алба, ӨМӨЗО-ы Багшийн их сургуультай хамтран Залуу сэтгүүлчдэд зориулсан сургалтыг Хөх хотноо зохион байгууллаа. Сургалтад 16 хэвлэл мэдээллийн байгууллагын 17 залуу сэтгүүлч хамрагдсан. Энэ жил мөн тооны залуу сэтгүүлчийг ирэх арваннэгдүгээр сард хамруулахаар бэлтгэл ажил хийгдэж байна. Бас нэг ололт бол МСНЭ Олон улсын сэтгүүлчдийн холбооны XXX Их хурлаас Ази номхон далайн орнуудын бүс нутаг хариуцсан орон тооны бус зөвлөхөөр Х.Мандахбаяр Ерөнхийлөгч сонгогдсон. Харин Олон улсын сэтгүүлчдийн холбооны Жендерийн хорооны Удирдах зөвлөлийн гишүүнээр МСНЭ-ийн Хяналтын зөвлөлийн гишүүн С.Алтанцэцэг эгч хоёр дахь удаагаа улиран сонгогдон ажиллаж байна.
Энэ оны зургаадугаар сард анх удаагаа Монгол, Солонгосын хэвлэл мэдээллийн анхдугаар форумыг зохион байгуулсан. Солонгосын талаас 25 сэтгүүлч, Монголын талаас 50 сэтгүүлч оролцлоо. Маш үр дүнтэй форум болсон гэж хэлэх байна. Тодорхой хэмжээний санхүүжилт гарсан. Үүнийг эвлэлийн Ерөнхийлөгч хувиасаа гаргаж, мөн л дэмжиж ажилласан. Форумын үр дүнд манай сэтгүүлчид “Баримтыг нягтлах” тал дээр тодорхой хэмжээний ойлголт, мэдлэгтэй болж тэр нь салбарт маань хэрэгжиж, биеллээ олж эхэлсэнд баяртай байна. Энэ бол маш том дэвшил, өөрчлөлт юм. Түүнчлэн сэтгүүлчдэд БНСУ-ын олон удаагийн виз олгож эхлээд багагүй хугацаа өнгөрч байна гээд тоочвол ажлууд цөөнгүй бий шүү.
-Яг ямар зарчмаар визний тодорхойлолтыг гаргаж өгдөг юм бэ. Тавигдах шаардлага бий л биз дээ?
-Тэгэлгүй яах вэ. Тухайн байгууллагадаа ажилладаг, нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалаа төлсөн сэтгүүлч байх ёстой. Тэр сэтгүүлч нь тухайн байгууллагаасаа МСНЭ-д хандсан тодорхойлолтоо ирүүлэх ёстой. Үүнийг харгалзан үзэж эвлэлээс тодорхойлолт гаргаж өгдөг. Гол нь тухайн байгууллага болон хувь сэтгүүлч нь Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн гишүүн байх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл, МСНЭ тухайн виз хүсэж буй сэтгүүлч, ажилтныг батлан дааж, тодорхойлж байгаа учраас бид тодорхой шаардлагыг хангасан байхыг шаардах нь зүйн хэрэг юм. Одоогоор сэтгүүлчид маань ямар ч асуудал гаргаагүй, виз хурдан шуурхай гаргуулсаар байгааг онцлох хэрэгтэй байх.
-Одоогоор хэчнээн сэтгүүлч Солонгос явах хүсэлтээ хүргүүлээд байна вэ?
-Солонгосын Элчин сайдын яамтай хамтарч ажиллах хэлэлцээр хийсэн. Үүний үр дүнд өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сараас өнөөдрийг хүртэл сэтгүүлч мэргэжилтэй, сэтгүүлзүйн салбарт ажиллаж байгаа хүмүүстээ ажлын шугамаар олон удаагийн виз олгож байна. Одоогийн байдлаар виз хүссэн 100 гаруй сэтгүүлчид тодорхойлолт гаргаж, Солонгосын Элчин сайдын яаманд хүргүүлээд байна. Энэ шугамаар Солонгос Улсад очиж, мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа сэтгүүлч ч цөөнгүй бий.
-МСНЭ хуулийн зөвлөхтэй. Сэтгүүлчдэд хуулийн туслалцаа үзүүлдэг болсон гэсэн. Одоогоор ямар үзүүлэлтийг хэлж чадахаар байна вэ?
-Тийм ээ. Одоогийн байдлаар долоон сэтгүүлчийн 11 хэрэг дээр МСНЭ-ийн хуулийн зөвлөх ажиллаж, өмгөөллийн туслалцааг үзүүлж байна. Эхнээсээ Хууль, мэргэжлийн ёс зүйн чиглэлээр бас цөөнгүй хурал, зөвлөгөөн зохион байгуулжээ. Хэвлэл мэдээлэл, сэтгүүл зүйн салбарт мөрдөгдөж буй хууль, эрхзүйн орчныг сайжруулах асуудлаар ажлын хэсэг байгуулах, холбогдох байгууллагад байр суурь, саналаа илэрхийлж, тодорхой үр, өөрчлөлтийг зорьж ажиллаж ирлээ. Түүнчлэн мэргэжлийн ажил, үүргээ хэрэгжүүлж байгаа сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтнуудыг басамжилсан, сэтгүүлчдийн нэр хүнд, мэргэжлийн үйл ажиллагаанд санаатайгаар саад учруулсан үйлдлийг эрх бүхий албан тушаалтан, хуулийн байгууллагын ажилтнууд удаа дараа гаргаж, сэтгүүлчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд саад учруулсан тохиолдолд дээр МСНЭ-ээс хэвлэлийн бага хурал хийж, мэдэгдэл гаргаж ирсэн.
Хамгийн сүүлд есдүгээр сард сэтгүүлч Д.Оюун-Эрдэнийн эсрэг иргэн Н.Алтанхуягийн гаргасан гомдлоор шүүх хурал болж, шүүхийн шийдвэр сэтгүүлчийн талд гарсан. Салбарынхаа хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах бодлого шийдвэрийн хүрээнд Салбарын бусад байгууллага, мэргэжлийн холбоодтой хамтран Зөрчлийн хуулийн талаар хэлэлцүүлэг өрнүүлэх ажлын зохион байгуулалтыг хариуцсан хийсэн байна. Цаашид томоохон хэлэлцүүлэг, дугуй ширээний ярилцлагыг үргэлжлүүлэн зохион байгуулах ажлыг хийсээр байх болно. Салбарын ууган мэргэжлийн байгууллагын хувиар олон төсөл хөтөлбөрт хамрагдаж, оролцож явдаг жишиг хадгалагдсаар байгаа юм. Жендерийн Үндэсний хороо, хүний эрхийн комисс, Авлигатай тэмцэх газар, Онцгой байдлын газар зэрэг байгууллагуудын олон улсын болон үндэсний хэмжээний төсөл хөтөлбөрүүдэд төлөөллөө оролцуулан ажиллаж ирсэн.
-Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн гишүүн болохын тулд тодорхой хэмжээний татвар төлдөг. Гэхдээ ганц гишүүдийнхээ татвараар санхүүждэг гэвэл түүн шиг худлаа зүйл байхгүй. Учир нь, гишүүдийн татвар энэ бүх ажлыг зохион байгуулахад хаанаа ч хүрэлцэхгүй. Тэгэхээр Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл санхүүжилтээ яг хаанаас, яаж босгодог юм бэ?
-Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн дүрмийн дагуу хувь сэтгүүлч, байгууллага гишүүнээр элсдэг. Байгууллагын жилийн татвар 250 мянган төгрөг. Дөрвөн жилд нэг сая төгрөгийн татвар төлдөг бол хувь сэтгүүлчийн жилийн татвар 48 мянган төгрөг төлнө. Сард дөрвөн мянган төгрөгийн татвар төлдөг гэж ойлгож болно. Харин эвлэлийн Удирдах зөвлөлийн гишүүд жилд 500 мянган төгрөг, Бага хурлын гишүүд жилд 108 мянган төгрөгийн татвар төлдөг. Бүх гишүүдээс татвараа тогтмол авч чаддаггүй, мөн албаддаггүй.
Яг үнэндээ Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн гишүүдийн татварын орлого 2019 оны байдлаар нийт зардлын 15 хувиас хэтэрдэггүй юм. Зөвхөн урсгал зардалд л хүрдэг. Бид төрөөс ямар нэгэн татаас авдаггүй. Аливаа үйл ажиллагааг зохион байгуулахад санхүүгийн эх үүсвэр зайлшгүй шаарддаг. Бид мөнгө байхгүй гээд үйл ажиллагаагаа зогсоож болохгүй. Тиймээс Ерөнхийлөгчийн халааснаас авч, бүгдийг зохицуулж байна даа. Үе, үеийн Ерөнхийлөгч ийм л хүнд ачааг үүрч ирсэн байдаг. Бид ямар нэгэн байгууллагатай хамтарч ажиллаж болохгүй. Санхүүгийн тал дээр гэрээ хэлэлцээр хийдэггүй. Харин сэтгүүлчдийн мэдлэг, уран чадварыг дээшлүүлэхийн тулд сургалт, зөвлөгөөнийг бол зарим тохиолдолд тодорхой дэмжлэгтэйгээр зохион байгуулдаг.
-Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл бүх сэтгүүлчдээ хүрч ажиллаж чадаж байх юм уу?
-Сэтгүүлчид маань ямар нэгэн асуудал өөрт нь тулгарахад эвлэлдээ ханддаг байх хэрэгтэй байна. Тэгэхгүй бол идэвхтэй ажиллаж байгаа 4700 гаруй сэтгүүлчдэд хүрч ажиллах боломжгүй. Бидэнд хандсан тохиолдолд нягталж, холбогдох хүмүүстэй нь холбож, хуулийн зөвлөгөө өгөх зэргээр анхаарч ажиллах бүрэн боломжтой.
-Ойрын хугацаанд хийхээр төлөвлөж байгаа ямар ажил байна вэ. Тухайлбал, энэ ондоо багтааж хийхээр төлөвлөсөн томоохон ямар ажил бий вэ?
-Энэ ондоо багтаж Монголын Сэтгүүлчдийн Нэгдсэн Эвлэлийнхээ салбар зөвлөлүүдийг өргөтгөнө. Мөн аравдугаар сарын 18-нд Хэвлэл мэдээлэл, сэтгүүл зүйн салбарын эрх зүйн орчны талаар нээлттэй хэлэлцүүлгийг зохион байгуулахаар ажиллаж байна. Ахмадын хороогоо байгуулахаар бэлтгэл ажлаа хангаж байна. Мөн энэ жил “Ган үзэг”-ээ зохион байгуулна. Өнгөрсөн оны “Ган үзэг” наадамд 60 гаруй байгууллагын 100 гаруй сэтгүүлч бүтээлээ ирүүлсэн. Эндээс шалгарсан хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчдээ нийт 99 сая төгрөг олгосон. Энэ шагналаа өнөө жил ч гэсэн олгохоор ажиллаж байна. Хамгийн гол нь, салбарынхаа нэр хүндийг өсгөх, салбарынхаа үнэлэмжийг өсгөхийн тулд л энэ бүх ажлыг хийж байна.
Тод индэр
Б.Сүхбаатар: “Модны памперс” нэг модны усалгааг 40–60 хувиар бууруулна
~2000 ширхэг модны усалгаанд жилд 700–800 тонн ус зарцуулна гэвэл “Модны памперс”-аар 300–400 тонноор бууруулах боломжтой~
Сүүлийн жилүүдэд манай улс уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах, цөлжилтийг бууруулах зорилгоор ногоон байгууламжаа нэмэх, мод тарих ажлыг эрчимтэй өрнүүлж буй. Хуурай хөрс, салхи, усны хомсдол зэрэг байгалийн нөхцөл нь шинээр ургаж буй мод, бутанд хамгийн том сорилт болдог. Тэр тусмаа монгол орны энэхүү хуурай, эрс тэс уур амьсгалд модыг тарихаас илүү, ургуулахын тулд ихээхэн сорилтыг давах шаардлагатай нүүр тулсаар байна. Тэгвэл энэхүү асуудлыг шийдвэрлэх нэгэн гайхалтай технологийг монголд албан ёсоор нэвтрүүлээд байгаа аж. Энэ талаар “Green Iris” компанийн захирал Б.Сүхбаатартай бид ярилцлаа.
-Монгол орны хуурай, сэрүүн уур амьсгалд мод ургуулах нь амаргүй. Танай компани энэ асуудлыг шийдвэрлэх шинэ технологи нэвтрүүлж байгаа гэж сонслоо?
-Тийм ээ, монгол орны газар нутгийн 77 хувь нь их бага хэмжээгээр цөлжилтөд өртсөн гэсэн судалгаа бий. Жилийн дундаж хур тунадас 250–300 мм, салхи ихтэй, хөрсний элэгдэлд өртөмтгий учраас мод тарихад хэцүү бүс нутагт тооцогддог.
Харин бид ийм нөхцөлд мод ургуулах шинэ арга технологийг эрэлхийлж, бусад орны туршлагаас судалсны үр дүнд “TreePampers”-ийг монголд анх удаа албан ёсны эрхтэйгээр нэвтрүүлж байна.
Шинээр суулгаж буй мод, бут сөөгийн үндэс орчимд үүнийг ашигладаг бөгөөд энэ технологи модны суулгацдаа удаан хугацаанд чийг өгч, шаардлагатай шим тэжээлээр хангадаг.
Ийм технологийг нэвтрүүлснээр монголын говь болон цөлөрхөг бүс нутаг зэрэг мод ургах нөхцөлгүй газруудад хүртэл амжилттай ургуулах боломжтой болж байна.
–Монголтой ижил хуурай, цөлөрхөг уур амьсгалтай орнуудад энэ технологийг туршиж үзсэн байх?
-Хятад, Энэтхэг, Төвөд зэрэг уур амьсгалын эрс тэс нөхцөлтэй бүсэд туршиж, үр дүн нь 90 хувьтай гарсан байдаг. Тухайлбал, “Дэлхийн гурав дахь туйл” хэмээгддэг хүчилтөрөгч бага, далайн түвшнээс дээш 5013 метрийн өндөрт байрлах Төвөдийн өндөрлөгт TreePampers-ийг ашиглан амжилттай мод ургуулсан жишээ бий.
Төвөдийн хөрс шим тэжээл багатай, хатуулаг чанар их байдгаас хэр барагтай мод, ургамал ургах нь бага. Харин TreePampers-ийн ус хадгалах, аажмаар ялгаруулах технологи модны үндсийг ургахад дэмжлэг үзүүлж, хөрсний чийгийг 100 хоногийн дараа ч 50-аас дээш хувьтай хадгалсан байсан.
-Тэгвэл Монголын нөхцөлд туршиж, амжилттай болсон жишээ бий юу?
Бид нэг жилийн турш Улаанбаатар, Увс, Өмнөговь, ялангуяа говийн шаварлаг хөрстэй бүсэд TreePampers®-ийг ашиглан туршилт судалгаа хийсэн. Үр дүнд нь энэ технологиор ургуулсан модны амьдрах чадвар 85–90 хувьтай байсан бол энгийн аргаар тарьсан модны амьд үлдэх хувь 40–50 хувь байсан нь батлагдсан.
Хамгийн сонирхолтой нь, говийн элсэрхэг хөрсөнд суулгасан модыг 100 хоногийн дараа дахин үзэхэд хөрс чийгтэй хэвээр байсан бол хар шороон хөрсөнд бичил биетний идэвхжил дөрөв дахин өссөн нь сайн үр дүнг харуулсан.
Манай улс газар зүйн болон уур амьсгалын хувьд өндөрлөг, хуурай, салхи ихтэй тул Төвөдтэй олон талаараа төстэй бөгөөд энэ технологи манай орны нөхцөлд тохирох нь олон жишээгээр батлагдаж байна.
– Усны хомсдол бол монголд мод ургуулахад тулгардаг гол бэрхшээлүүдийн нэг. Энэ асуудлыг шийдэхэд TreePampers ямар үр нөлөө үзүүлж байна вэ?
-Манай оронд модыг услахад ашигладаг усны ихэнх нь гүний эх үүсвэрээс гардаг. Гэвч гүний усны сэргээгдэх хугацаа урт байдгаас гадна, шинээр худаг гаргах нь өндөр өртөгтэй байдаг. Түүнчлэн ус бол хязгаартай нөөцтэй байгалийн баялаг. Ийм нөхцөлд бидэнд усны менежментийн ухаалаг шийдэл зайлшгүй хэрэгтэй.
TreePampers-ыг ашигласнаар нэг модны усалгаанд зарцуулах усны хэмжээг дунджаар 40–60 хувиар бууруулах боломжтой. Жишээ нь, нэг га талбайд 2000 мод суулгалаа гэж бодоход усалгаанд жилд ойролцоогоор 700–800 тонн ус зарцуулна. Тэгвэл манай технологийг ашигласнаар энэ хэмжээ 300–400 тонн хүртэл буурах боломжтой.
Өөрөөр TreePampers-ийг усыг үр ашигтайгаар ашиглах систем гэхэд болно. Учир нь хөрсөнд шингэж алга болохгүй, ууршихгүй, харин шаардлагатай үед модыг чийгээр хангаж, давхар бордоо болох юм. Тэгэхээр сүүлийн жилүүдэд нүүрлээд буй ган гачигтэй үед ч модыг ургуулах боломжтой гэсэн үг.
-Модыг их усаар услах тусам сайн гэх ойлголт олон нийтийн дунд бий шүү дээ. Энэ яг зөв усалгаа болж чадах уу?
-Модыг суулгасны дараах эхний усалгаа нь үндэс орчмын хөрсийг чийгтэй болгож, агаарыг шахах зорилготой байдаг. Энэ үед нэг модонд 20–30 орчим литр ус (модны хэмжээ, хөрсний төрөл, улирлаас шалтгаална) өгөхөд хангалттай байдаг. Мэдээж хэт их усалж хөрс шавхайтвал, агааргүй орчин үүсэж үндэс “амьсгалж” чадахгүй, ялзрах аюултай. Иймээс модыг амжилттай ургуулъя гэвэл чийгийг тогтвортой байлгах нь хамгийн оновчтой. Үүнд л TreePampers шиг ухаалаг чийг хадгалах технологи туслах юм.
Өөрөөр хэлбэл, энэ технологи модыг их усаар биш, зөв цагт, зөв хэмжээгээр услахад тусална.
Жишээ нь: Хүн нэг дор 20 литр ус уугаад 30 хоног дахин ус уухгүйгээр амьдрах боломжгүй. Харин тэр 20 литр усаа саванд хадгалж, хэрэгтэй үедээ бага багаар уувал 30 хоногийг давж бүрэн чадна.
TreePampers® яг үүнтэй адил зарчмаар ажилладаг. Энэ нь модны үндсэнд усыг хадгалж, чийг хэрэгтэй үед тохирох хэмжээгээр аажмаар нийлүүлдэг. Харин бусад үед гадагш чийгээ алдалгүй хамгаалдаг тул усны хангамжийг урт хугацаанд тогтвортой байлгадаг.
-TreePampers ямар бүтэцтэй вэ?
-Энэ бол 100 хувь органик гаралтай, байгальд бүрэн задрах бүтэцтэй технологи. Үндсэн найрлагадаа ургамлын гаралтай целлюлоз, байгалийн давирхай, био бордоо, бичил биетийн өсгөвөр зэргийг багтаасан байдаг. Энэ утгаараа химийн хорт бодис агуулаагүй, хөрсний бүтцэд сөрөг нөлөөгүй гэсэн үг юм.
Гадна давхарга нь ус хурдан нэвчин орж буцаж урсахгүйгээр цөмдөө хадгалж, үндэс ургах нөхцөлийг дэмжиж, суурилуулалтын явцад хэлбэр бүтэн байдлаа хадгалдаг материалтай. Дотор давхарга болох BioBoost бичил биетний хальс нь полисахарид, органик болон амин хүчлүүдийг агуулсан, нүүрстөрөгчөөр баялаг найрлагатай бөгөөд энэ нь хөрсний бичил биетнийг тэжээж, тэдний үйл ажиллагааг идэвхжүүлснээр шим тэжээлийн эргэлтийн системийг дэмждэг. Өөрөөр хэлбэл TreePampers® нь усны хомсдолтой, цөлжилт болон хуурайшилт ихтэй бүс нутагт модны ургалтыг дэмжиж, хөрсний бүтцийг сайжруулан шим тэжээлийн эргэлтийг идэвхжүүлдэг ухаалаг, тогтвортой шийдэл юм.
Тод индэр
“Сахал” Ж.Бат-Эрдэнийн хэлсэн үг сэтгүүл зүйд биш шантаачдад чиглэжээ
Хэн дуртай нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хүний нүд рүү хор цацна, ална тална гэдэг. Цахим сүлжээнд өнөөхийг нь сэвж, мөнгөний шантааж, попролыг өдөөдөг муу жишгийг одоо халах цаг болсон. Монгол хүн амны билгээрээ, ах захтай ард түмэн шүү.
Тод индэр
Ахмед Надим: Спортын томоохон үйл явдлыг хурдан шуурхай үзэгчид хүргэхэд хамтран ажиллах хэрэгтэй
Ази, Номхон далайн орнуудын өргөн нэвтрүүлгийн холбооны 62 дугаар Ерөнхий Ассамблейн Спортын хорооны хурал "Туушин" зочид буудалд үргэлжилж байна.
Тус хурлыг нээж Монголын Үндэсний спортын холбооны ерөнхийлөгч Ц.Магалжав, Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбооны Спортын бүлгийн дэд захирал Нам Сан Вон, Ази Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ахмед Надим нар үг хэлсэн.
Спортын хорооны хурлын өнөөдрийн хэлэлцүүлэг "Үндэсний болон соёлын өвийг хамгаалахад спортын хэвлэл мэдээллийн гүйцэтгэх үүрэг" сэдвийн хүрээнд өрнөж байгаа юм.
Энэ хүрээнд МҮОНРТ-ийн Спортын сувгийн захирал О.Ууганбаяр, КВЅ-ийн Спортын төлөвлөлт, продюсерын багийн дэд дарга Нам Сан Вон болон Шри Ланкийн SLRS телевизийн Ерөнхий захирал Маножа Надишана Амарасинхэ нар илтгэлээ хэлэлцүүлж байна.
Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ахмед Надим "Аль ч улсын Үндэсний телевиз болон өргөн нэвтрүүлгийн сүлжээнд томоохон сорилтууд тулгараад байна. Эдгээр сорилт нь дижитал платформуудтай холбогдож байна. Иймд бид бүхэн хоорондоо хамтран ажиллах шаардлагатай. Энэ удаагийн "ABU-62" дугаар Ерөнхий Ассамблейн хурал яг энэ төрлийн хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, стратеги төлөвлөлтийг сайжруулахад чиглэгдсэн чухал уулзалт болж байна.
2026 онд Хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн, Азийн наадам зэрэг спортын томоохон тэмцээн уралдаанууд зохион байгуулагдана. Эдгээр спортын томоохон үйл явдлыг бид хурдан шуурхай үзэгчдэд хүргэхэд хамтран ажиллах хэрэгтэй. Энэ нь олон нийтийг нэгтгэх спортоор дамжуулан нөхөрлүүлэх зэрэг олон давуу талтай байдаг.
Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбооноос нэгэн платформыг шинээр нэвтрүүлсэн. Энэхүү платформоор дамжуулан цахим хэлбэрээр спортын төрөл бүрийн нэвтрүүлэг хүргэх шинэ боломж бүрдэж байгаа бөгөөд энэ удаагийн Ерөнхий Ассамблейн хурлаар тухайн платформын стратегийн шинжтэй бодлогын асуудлуудыг хэлэлцэнэ” гэдгийг онцолсон юм.
