Тод индэр
Цахим санал хураалт ба онлайн сонгуулийн ирээдүй
Эх сурвалж: Тагнуулын ерөнхий газар
Мэргэжилтнүүд онлайн санал хураалтыг ардчиллын ирээдүй гэж үздэг
Антон Тимофеев 2020.07
Москва болон Нижний Новгород мужид туршилт болгон явуулсан ОХУ-ын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн талаарх онлайн санал хураалтаар гайхалтай үр дүн гарчээ. Вэб дээр саналаа өгөх гэж буйгаа мэдэгдсэн бараг бүх иргэн энэ эрхээ ашигласан байна. Ирээдүйд хүсэл зоригоо илэрхийлэх үйл явц цахим хэлбэрт орно гэдэгт шинжээчид итгэлтэй байгаа тул жил ирэх тусам улам идэвхжиж эхэлнэ.
Тохиромжтой, хурдан бөгөөд аюулгүй
ОХУ-ын Олон нийтийн танхимд 7 дугаар сарын 6-ны даваа гарагт "Цахим санал хураалт – ирээдүйд нэг алхам" сэдвээр дугуй ширээний ярилцлага болсон ба мэргэжилтнүүд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай онлайн санал хураалтын дүн, энэ системийг сонгуулийн үйл явцад ашиглах хэтийн төлөвийн талаар ярилцав.
РОЦИТ (Интернет Технологийн Бүс нутгийн Олон нийтийн төв) -ийн хэвлэлийн албанаас мэдээлэхдээ, сонгуулийн шинэ технологид иргэд бэлэн байгаа, онлайн санал хураалтыг "бүртгүүлэх замаар" баталгаажуулах, жагсаалтын системийг сайжруулах, давхар санал хураалтын асуудлыг багасгах, мэдээллийн технологийн ажиглагчийг дадлагажуулах, сонгогчийн хэн болохыг шалгах тогтолцоог нэвтрүүлэх зэрэг шаардлагатай зарим асуудлууд байгааг онцлон тэмдэглэсэн. Үүнээс гадна цахим санал хураалтыг орон даяар явуулахад засаг захиргааны хүчин чармайлт ихээхэн шаардлагатай байгааг ч шинжээчид танилцуулсан байна.
РОЦИТ-ийн захирал Сергей Гребенников: "Өнөөдөр дугуй ширээний ярилцлагын үеэр би 2, 3 жилийн өмнө трендүүдийн слайд дээрх Оросын интернет форумын нээлтийн үеэр алсын зайн цахим санал хураалтын эрин ирэхийг хүмүүс хүсэн хүлээж байгааг цохон тэмдэглэж байсан бөгөөд одоо биеллээ олж байна. Энэ нь ямар нэгэн туршилт биш, "Идэвхтэй иргэд" Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай өөрсдийн хүсэл зоригийн албан ёсны илэрхийллээ онлайнаар дамжуулан санал өгч байгаа нь дэвшил юм" гэж Gazeta.Ru-д ярьсан.
Москва, Нижний Новгород мужид хийсэн туршилт нь хүмүүсийн онлайн санал хураах хэлбэрт оролцохыг хүсч буйг баталжээ. Тэрээр "Бид ирүүлсэн өргөдөл, санал өгөх хүмүүсийн тоо бараг бүрэн давхцаж байгааг харж байна. Ингээд санал өгсөн хүмүүсийн бараг 100% саналаа өгсөн нь хамгийн чухал юм. Үүний зэрэгцээ, бид ердийн санал хураалтаар гарсан бусад үзүүлэлтүүдийг харьцуулан харж байна" гэж тэмдэглэв.
Сергей Гребенниковын санаа бодлыг дугуй ширээний уулзалтад оролцсон Төрийн Думын депутат, Мэдээллийн бодлого, мэдээллийн технологийн комиссын гишүүн Антон Горелкин нар бүрэн дэмжиж, санал болгосон байна.
Төрийн Думын депутат, Мэдээллийн бодлого, мэдээллийн технологийн комиссын гишүүн Антон Горелкин: "Санал хураалтын системд нэг ч ноцтой алдаа гараагүй. Иргэдийн хүсэл зоригийн үр дүнд эргэлзээ төрүүлж байсан зүйл болоогүй. Та бүхний мэдэж байгаагаар санал өгөх системийн серверүүд рүү хакерууд халдлага үйлдсэн боловч бүгд бүтэлгүйтсэн. Би Орос дахь ДЕГ /алсын цахим санал хураалт/-ын туршлагыг маш амжилттай болсон гэж үнэллээ. Энэ бол миний үнэлгээ юм" гэж парламентын гишүүн Gazeta.ru-д ярьжээ.
Түүний хэлснээр ДЕГ дээр өндөр ирцтэй байгаа нь иргэдийн хүсэл зоригийг илэрхийлэх ийм хэлбэр, түүний тухтай байдалд олон нийт итгэж байгааг харуулж байна. "Гэсэн хэдий ч цахим санал хураалт нь хаа нэг газар, олон нийтийн газар очих шаардлагатай байдаг (энэ нь коронавирусын нөхцөлд чухал ач холбогдолтой) байна" гэж хэлсэн.
Будлиангүй, аюулгүй сонгууль
Шинжээчдийн үзэж буйгаар ДЕГ нь хэрэглээний хувьд уламжлалт санал өгөх, хүсэл зоригоо илэрхийлэх хэлбэрээс илүү тохиромжтой төдийгүй илүү аюулгүй юм. "Ердийн санал авах байр бүх талаараа маш эмзэг байдаг. Хохирогч эсвэл өдөөн хатгасан хүн тэнд ирж, ямар нэгэн байдлаар хорлон сүйтгэх үйл ажиллагаа явуулж болно. Харин ДЕГ дээр эдгээр бүх илүүдлийг хасч тооцно. Системийн аюулгүй байдал төвлөрсөн байдлаар хангагдсан бөгөөд энэ нь бүх сонгогчдод ижил түвшинд байна" гэж үзэж болно.
Санал хураалтын цахим хэлбэрийн аюулгүй байдал, тохь тухыг РОЦИТ-ийн захирал Сергей Гребенников мөн онцолсон байна. Тэрээр: "Аюул" гэж хэлээд зарим аргумент өгье. Тухайлбал, гудамжаар алхах нь аюултай толгой дээрээс тоосго унаж магадгүй юм. Том өгөгдөл, хувийн өгөгдөлтэй ажилладаг системийг аюулгүй байлгахыг төр сонирхож байна. Энэ бол төрийн гол үүрэг бөгөөд сонгуулийг ардчилсан байдлаар хийх сонирхолтой байгаагийн илрэл" гэж хэлсэн.
Мөн РОЦИТ-ийн Шуурхай хариу арга хэмжээ авах төв байгуулагдсан цагаас хойш хүмүүс 3 айдастай байсныг тодорхойлж болно.
Эхний айдас нь иргэний дуу хоолой нь тооцогдохгүй буюу интернетийн товчлуур дээр дарахгүй байх.
Хоёр дахь айдас нь өгөгдөл хамгаалалтгүй хаа нэгтээ гоожих.
Гурав дахь айдас нь техникийн үүднээс мэдлэггүй байх, өөрөөр хэлбэл дижитал мэдлэгтэй байх түвшний талаар санаа зовох явдал юм.
"Бид энэ бүх айдсыг задалж, дижитал бичиг үсгийн мэдлэгийг зааж, төрийн үйлчилгээний портал ашиглахыг хичээсэн. Дашрамд дурдахад, Төрийн үйлчилгээний портал нь СЕХ-той хамтарч маш өндөр түвшний ажлыг үзүүлсэн тул миний санаж байгаагаар төрийн үйлчилгээний порталаар өргөдлийг маш хурдан, энгийн бөгөөд хялбар байдлаар илгээх боломжийг бий болгосон. Энэ удаад улсын мэдээллийн технологийн системүүд хамгийн өндөр түвшинд ажиллаж байсан" гэж РОЦИТ-ийн захирал онцолсон.
Ардчиллын ирээдүй
Gazeta.Ru-д ярилцлага өгсөн шинжээчид "ирээдүй цахим санал хураалтын форматад байгаа гэдэгт итгэлтэй байна. Энэхүү орчин үеийн технологи нь иргэд санал авах байрны шууд оролцоогүйгээр хүсэл зоригоо илэрхийлэх боломжийг олгож байгаагаараа давуу талтай" хэмээн онцолсон.
"Санал өгөх нь баяр биш, үзэсгэлэн биш. Биечлэн очиж, паспортоо үзүүлэхийн тулд буудал дээр очих нь тийм ч гүн утгатай биш юм. Офлайн байдлаар санал өгөх нь нэмэлт үнэ цэнэгүй тул онлайнаар санал өгөх нь илүү тохиромжтой. Ирээдүй, миний бодлоор, зөвхөн цахим санал хураалтаар явагдана. Энэ удаад корона вирусын тахал бүх үйл явцыг хурдасгаж эхэллээ. Тухайлбал, уулзалтыг алсаас хийж, бүтээгдэхүүн, бусад үйлчилгээг захиалах ажлыг интернетээр илүү ихээр хийж эхэлсэн бөгөөд энэ удаад сонгуулийн санал хураалтыг цахим хэлбэрээр явууллаа. Санал өгөх нь бусад ажилтай адил үүрэг юм. Өнөөгийн мэдээллийн технологийн дэд бүтцийн хувьд би үүний төлөө хаа нэгтээ явахад бэлэн байна" хэмээн РОЦИТ-ийн захирал Сергей Гребенников хэлсэн.
Төрийн Думын депутат Антон Горелкин: "ДЕГ нь эцэстээ нийтлэг дадал болж, Оросын хаа сайгүй ашиглах боломжтой болно гэж үзэж байна. Үүний зэрэгцээ, парламентын гишүүн үүнийг уламжлалт санал хураалтын хэлбэрийг орлуулах гэж үзэхгүй, харин удахгүй танил болох өөр хувилбар гэж" үзнэ.
"Миний бодлоор одоогоор ДЕГ нь хотын түвшинд үр дүнтэй байх болно. Бид орон нутгийн засаг захиргаа, нийгмийн хоорондын байнгын холбоо, тасралтгүй чиг хандлагыг ажиглаж ирсэн. Цахим санал хураалтын систем нь хурдан бөгөөд хямд, найдвартай арга юм. Одоогийн байдлаар эрх баригчид олон хот, бүс нутагт олон төрлийн платформ дээр явуулж байгаа бүх санал асуулга нь өндөр хамгаалалттай, найдвартай суурийг авах боломжтой. Холбооны түвшинд 2021 оны намар гэхэд бүх Оросын олон сая иргэн Думад цахим хэлбэрээр саналаа өгөх боломжтой болно гэж үзэж байна" хэмээн парламентын гишүүн хэлсэн.
ОХУ-ын СЕХ-ны нарийн бичгийн дарга Майя Гришина: "түүнтэй санал нэг байна 2021 онд Төрийн Думын депутатуудын сонгуулиар Москвад цахим санал хураалтыг (ДЕГ) ашиглах бөгөөд үүнийг хийх нь гарцаагүй" гэж цохон тэмдэглэсэн.
РОЦИТ-ийн захирал Сергей Гребенников: "Ардчилал бол ард түмний хүч юм. Тиймээс, санал өгөх үед ямар ч тохиолдолд хиймэл оюун ухаан эсвэл үүнтэй ижил төстэй хөгжлийг ашиглах ёсгүй.
Хүн өөрийн хүсэл зориг, сэтгэл хөдлөлийн төлөө саналаа өгөх нь хамгийн чухал зүйл юм. Тухайн цаг хугацаанд тухайн нэр дэвшигчийг хүндэлж, дэмжиж чадна, тэгээд бодлоо өөрчилнө гэсэн үг. Тиймээс сонгогч саналаа өгч, сонгох ёстой. Ямар ч тохиолдолд, машин нь бидний төлөө эсвэл хэн нэгнийг хэзээ ч сонгох ёсгүй, зөвлөмжийн үйлчилгээ энд байх ёсгүй.
Онлайн горимд шилжихдээ ардчиллын үндсэн зарчмуудыг хадгалах нь маш чухал бөгөөд хүн юу сонгодог вэ, энэ бол ард түмний хүч юм" гэж дүгнэсэн.
Мэргэжилтнүүдийн өндөр үнэлгээ
Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай Оросын бүх нийтийн санал хураалт өндөрлөж, санал өгсөн хүмүүсийн 77-аас дээш хувь нь Ерөнхийлөгч Владимир Путины санал болгосон өөрчлөлтийг дэмжсэн. Энэ нь төрийн тэргүүний санаачилгуудад иргэдийн итгэл их байгааг харуулж байна. Шинжээчдийн үзэж байгаагаар санал хураалт хууль ёсны бөгөөд аль болох ил тод болсон. Амжилтад хүрсэн нь цахим санал хураалтыг ийм өндөр түвшинд хийсэн анхны туршилт байсан. Түүний аюулгүй байдал, маргаангүй байдал нь сонгуулийн үйл явцыг зохион байгуулахдаа цаашид ашиглах үндэс суурь болохоор байна.
Туршилтын хоёр бүс онлайнаар саналаа өгсөн.
– Москва ба Нижний Новгородын бүс нутаг, оршин суугчид өөрсдийн хүсэл зоригоо илэрхийлэх энэ хэлбэрийг урьдчилан сонгосон. Үүний үр дүнд хоёр бүс нутагт 1,090,211 хүн санал өгсөн тул сонгуульд оролцсон хүмүүс системд бүртгэгдсэн хүмүүсийн 93.03% -ийг эзэлж байна. Нийтдээ 1.19 сая сонгогч цахим саналын жагсаалтад орсон (үүний 1,051 сая нь Москва хотод, 139.6 мянга нь Нижний Новгород мужид байсан). Цахим санал хураалтын дүнгээс харахад Москвад санал өгсөн иргэдийн 62.33% нь энэхүү өөрчлөлтийг дэмжиж, 37.67% нь эсрэг санал өгчээ.
Москва дахь Бүх Оросын санал хураалтыг хянах, олон нийтийн төв газрын дарга Илья Массукийн хэлснээр төв байр нь "биечлэн", хоёр сар орчим гадуур ажилласан. Энэ бүх ажлын явцад уламжлалт болон эрт санал хураалт, цахим санал хураалтаар Москвагийн ажиглалтын стандартыг хадгалах боломжтой байв.
Зохион байгуулалтын түвшин өндөр байв
"Алсын зайн цахим санал хураалт дуусахад сая гаруй манай иргэд оролцсон бөгөөд хувийн мэдээлэл алдагдах тохиолдол гараагүй, шифрлэх журам, эцсийн протоколын төсөл нь бүх эрсдэл, зогсонги байдлыг хангаж өгнө" гэж "Цэвэр сонгуулийн төлөө" хөдөлгөөний дарга хэлсэн.
Мөн "Түүний хэлснээр олон нийтийн ажиглагчдын ажил санал хураалтын явцыг нээлттэй, хууль ёсны болгосон" гээд "санал хураалтыг бэлтгэх, зохион байгуулах талаар төрийн байгууллагуудын хийсэн шаргуу ажилд үндэслэн би цахим хэлбэрээр саналаа өгсөн иргэдийн хувийн мэдээллийн аюулгүй байдал, аюулгүй байдалд итгэх итгэлийг олж авлаа" гэж Москвагийн "Хуульчдын холбоо"-ны гишүүн Александр Каратнюк санал хураалтын хууль ёсны болохыг батлав.
Цахим санал хураалтын системийг blockchain технологийн үндсэн дээр бүтээсэн нь нэрээ нууцлах, оросуудын саналыг орлуулах боломжгүй болохыг баталгаажуулсан. Блокчейн нь сонгогчдын саналыг шифрлэсэн хэлбэрээр устгах, өөрчлөх чадваргүйгээр хадгалах боломжийг олгодог. Санал хураалт өөрөө сонгогчийн төхөөрөмжийн дэлгэц дээр үүсдэг бөгөөд энэ тухай мэдээлэл нь хөтөч болон администратор серверүүд дээр хадгалагдахгүй. Үүнээс гадна blockchain сүлжээнд дангаар нь "хянах" сервер байдаггүй бөгөөд энэ нь өгөгдлийг өөрчлөх, хакердах боломжийг үгүй болгодог. Хакеруудын системийг хагалах гэсэн цорын ганц оролдлого бүтэлгүйтсэн.
Шөнийн цагаар шинжээчдэд онцгой анхаарал хандуулж байсан тул сонгуулийг онлайнаар сонгосон хүмүүс хүссэн үедээ саналаа өгөх боломжтой байв. Гэсэн хэдий ч энэ тохиолдолд хоёулаа давхцаж байсангүй.
"Цахим санал хураалтын төв байранд шууд гомдол гараагүй" гэж тус төвийн дарга Илья Массух хэлсэн.
Ийнхүү өндөр чанартай технологийн шийдлүүд нь иргэдийн хүсэл зоригийг алсын хараатай илэрхийлэх явцад гарсан зөрчлийг арилгасан гэж Олон нийтийн төв төвөөс мэдээлсэн.
Алсын зайн цахим санал хураалтын форматад ийм итгэл хүлээлгэж байгаа нь онлайн санал хураалтын горим аюулгүй, цэвэр байгаатай холбоотой гэж олон улсын төлбөрийн системийн Wallet нэгдлийн менежер Денис Сережкин хэлсэн.
"Ерөнхийдөө би цахим санал хураалтын системд эерэг хандлагатай байдаг. Гэхдээ ерөнхийдөө бүх үйлчилгээг, түүний дотор төрийн үйлчилгээг дижиталчлалд оруулахыг би үргэлж дэмжиж байдаг" гэж шинжээч хэлсэн.
Денис Сережкиний хэлснээр дотоодын засгийн газрын үйлчилгээ нь маш өндөр түвшний аюулгүй байдалтай байдаг. Гэсэн хэдий ч ерөнхий ажилд хамгаалалтын технологи, дижитал үйлчилгээ хэрхэн ажилладаг талаар оросуудад байнга мэдээлж байх шаардлагатай.
"Шинжээч, сонгуулийн комиссын гишүүд, олон нийтийн ажиглагчид хоёулаа энэ төрлийн илүү ил тод, хууль ёсны санал хураалт байхгүй гэж санал нэгдэв" гэсэн нийтлэг дүгнэлтэд эрх зүйчид хүрч байна. Тэд: "Энэ бол Оросын Холбооны улсад шинэ практик болсон бөгөөд дараа нь хуульд тодорхой өөрчлөлт оруулах байх гэж бодож байна." Гэхдээ энэ практик, ялангуяа долоон өдрийн турш санал өгөх нь онцгой зүйл биш юм. Ихэнх улс оронд санал хураалт нэг өдрөөр хязгаарладаг. Долоо хоног хаана байна, сар хаана байна, янз бүрийн асуудлаар санал хураах сарууд байдаг. Царт тахлын үед маш хатуу хязгаарлалт тулгарч байгаа тул өөр санал өгөх боломжгүй бөгөөд учир нь энэ нь иргэдийн аюулгүй байдлын тухай юм" гэж онцолж байна.
Шинжээчдийн үзэж байгаагаар санал хураалтын аюулгүй байдал нь олон хүчин зүйлүүдийн хосолсоны үр дүнд гарсан юм.
"Аюулгүй байдлын арга хэмжээ, олон нийтийн ухамсартай байдал, олон нийтийн хяналт, сонгуулийн тогтолцооны үйл ажиллагаа, Ноу-хауг амжилттай уялдуулсны хүчинд Москва, Нижний Новгород муж гэсэн хоёр бүсэд алсын зайнаас цахим санал хураалт явууллаа" гэж Ерөнхийлөгчийн Хүний эрхийн зөвлөлийн гишүүн Александр Броуд гэж хэлэв.
Тиймээс, янз бүрийн хэлбэрийг ашиглан иргэдэд тохиромжтой цагт, аюулгүйгээр санал өгөх бүх боломжийг бий болгосон ба энэхүү санал хураалт нь олон улсын стандартад нийцэж байгааг харуулж, иргэдийнхээ хүсэл зоригийг илчлэх шаардлагатай үед бусад чухал мөчүүдэд ашиглаж болох сайн туршлагыг бий болгосон гэдэгт шинжээчид итгэлтэй байна.
Тод индэр
Д.Амарбаясгалан: Парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал
Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд,
Эрхэм хүндэт Элчин сайд, эрдэмтэн судлаач, зочид төлөөлөгчид өө
Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилсан засаглалын тулгуур багана болсон парламентын хяналтын тухай, энэ хяналтыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр чуулаад байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль бүсчилсэн, холимог тогтолцоогоор явагдаж, түүний үр дүнд улс төрийн 5 нам, нийгмийн олон бүлгийн төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд байна. Бид хууль эрх зүйн орчныг шинэ цагийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн төгөлдөржүүлэх, ард иргэдийн төрдөө итгэх итгэл, хүлээлтийг бодит болгох, шинэ үеийн парламентыг төлөвшүүлэх томоохон зорилтуудыг тавин ажиллаж эхлээд байна.
Энэ хүрээнд Улсын Их Хурлаас батлагдан гарч буй хуулиуд хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх, нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргах, хуулийг иж бүрэн зохицуулалттай, тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг зөв тодорхойлох зорилгоор “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Улмаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс санал авсны үндсэн дээр холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үнэлэх, хэрэгжилтийг нь эрчимжүүлэх үүрэг бүхий 54 ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллуулж байгаагаас 15 нь Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүрэгтэй холбоотой ажлын хэсэг юм.
Мөн саяхан батлагдсан Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөөнд Улсын Их Хурал хууль тогтоомжийг боловсруулах, төлөвлөх, өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах, биелэлтэд хяналт тавих, тайлагнах бүх үе шатанд нэн тэргүүнд хүн төвтэй үзэл санаанд суурилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг хангаж, хамгаалсан байх агуулга, шаардлагыг тавина хэмээн заасан. Үүнээс гадна хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих байнгын тогтолцоог бэхжүүлж, үр нөлөөг тогтмол судлан, түүнд үндэслэн хуулийг чанаржуулна хэмээн тусгасан.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1.8 дахь хэсэгт “хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах” онцгой бүрэн эрхийг хуульчилсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуулийн биелэлтийг улс даяар зохион байгуулж, хангах Засгийн газрын үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах нь Монгол Улсын Их Хурлын онцгой бүрэн эрх юм.
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд зааснаар “Улсын Их Хурлын үндсэн зорилт нь ард түмний төлөөллийн дээд байгууллагын хувьд ард түмний засаглах эрхийг хангахад орших ба хууль тогтоох, төрийн дотоод, гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлох, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах үндсэн чиг үүрэгтэй” гэж заасан байдаг. Улмаар Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай анхдагч хуулийг 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр баталсан.
Тус хуулиар Монгол Улсын Их Хурлын хянан шалгах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл, хууль зүйн үр дагаврыг тодорхойлох, мөн хянан шалгах түр хороо байгуулах эрх зүйн зохицуулалттай болсон. Үүнээс гадна төрийн аудитын байгууллага, Монголбанк, Үндэсний статистикийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, Төрийн албаны зөвлөл зэрэг бие даасан, хараат бус байгууллагад түшиглэн, тэдгээрийг хянан шалгах чиг үүргийнх нь хүрээнд Улсын Их Хурлын хянан шалгах үйл ажиллагаанд татан оролцуулах асуудлыг мөн тусгасан байна.
Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуульд 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2024 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан. Уг хуульд дэлхийн улс орнуудад хэрэгждэг сайн туршлага бүхий зарим зохицуулалтыг тусгасан байна. Тухайлбал, Байнгын хорооддоо төвлөрсөн, хяналт шалгалтыг төлөвшүүлэх зорилгоор, гишүүний саналыг хүлээн авч хэлэлцсэний үндсэн дээр тухайн Байнгын хороо хяналт шалгалтын ажлын хэсэг байгуулах шийдвэр гаргадаг болсон. Улсын Их Хурлаас хийсэн хууль тогтоомжийн биелэлтийн үр дагаврын үнэлгээний тайланг холбогдох Байнгын хороо хүлээн авснаас хойш нэг сарын дотор хэлэлцэн, шаардлагатай гэж үзвэл нэгдсэн хуралдаанд оруулах буюу заавал хэлэлцдэг зохицуулалттай болсон.
Түүнчлэн Парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, хүчтэй сөрөг хүчнийг бүрдүүлэх чиглэлээр хяналт шалгалтын эрх хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Жишээ нь цөөнхийн бүлэг төсвийн хяналтын сонсголыг санаачлах, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооноос явуулсан хяналтын сонсголын тайлан, түүнд өгсөн санал дүгнэлтээ нэгдсэн хуралдаанд шууд танилцуулах гэх мэт шинэ боломжууд бий болсон.
Нэг үгээр хэлбэл, Монгол Улсын Их Хурлаас хууль тогтоомжийн биелэлтэд системтэй хяналтыг хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрэн, хангалттай бүрдсэн. Цаашид бид парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал байна. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалт болон түүнд ажлаа хариуцан тайлагнадаг байгууллагуудын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа уялдаа холбоотой, давхардал хийдэлгүй байхад анхаарч, хяналт, үнэлгээг үр нөлөөнд чиглүүлэх нь нэн чухал үүрэгтэй.
Эрхэм гишүүд ээ,
Эрдэмтэн судлаач, салбарын мэргэжилтнүүд ээ
Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлж, түүний нөлөөг нэмэгдүүлэхэд та бүхний сайн туршлага, оролцоо чухал ач холбогдолтой юм.
Монголын ардчилсан засаглалын үндэс суурийг бэхжүүлэн хамгаалахын төлөө цаашид ч тууштай хамтран ажиллахыг уриалж байна. Мөн парламентын хяналтын үйл ажиллагааг тогтмолжуулах чиглэлээр Улсын Их Хурлын Тамгын газар онцгой анхаарч ажиллахыг чиглэл болгож байна.
Улаанбаатар хот
Тод индэр
Ж.Галбадрах: Багшийн хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарт хийх хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах боломжгүй
-Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилттэй хэрхэн танилцахаар ажиллаж байна вэ?
-Боловсролын ерөнхий хууль батлагдаж хэрэгжиж эхлээд дөнгөж жил гаруй болж байна. УИХ хууль тогтоох үйл ажиллагаанаас гадна хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих үндсэн чиг үүргээ биелүүлэх ёстой. Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилтэд тулгамдсан олон асуудал бэрхшээл үүсч байна. Нэн тэргүүнд багш нарын хомсдол салбарын эмгэнэл болоод байна. Боловсролын сайд 8 дугаар сарын сүүлээр 4200 багш дутагдаж буйг зарласан. Энэ бол сургуулиудаас авсан тоо. Бид цөм хөтөлбөрт тусгасан цагийн дагуу сургууль бүрийн бүлгийн тоонд үндэслэн багшийн тоог гаргахад 7600 багш дутагдалтай гэсэн тооцоолол гарсан. Цаашид сургуулийн норм нормативийг мөрдүүлэх, сургууль шинээр байгуулах тохиолдолд багшийн хомсдол улам л нэмэгдэхээр байна. Багшийн нарын хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарын хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах тухай ярих боломжгүй юм. Манай ажлын хэсэг хамгийн олон гишүүнтэй бөгөөд бид багш нарын хомсдолыг арилгах, багшийн үнэлэмжийг сайжруулах чиглэлд илүү анхаарч ажиллана. Санал, дүгнэлтээ хаврын чуулганаар танилцуулах болно.
-Хуулийн хэрэгжилттэй танилцаад Боловсролын ерөнхий хуульд өөрчлөх санал гаргах боломжтой юу?
-Хуульд өөрчлөлт оруулах тухай биш, хэрэгжилтийн алдаа, оноог хянах чиглэлээр ажлын хэсэг ажиллана гэдгийг онцолж хэлье. Ажлын хэсэг тулгамдсан асуудлуудыг маш сайн сонсож, бодит нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцах чиглэлийг баримтлаж байна. Жишээлбэл, сум орон нутгийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 6, 7 настны сургалтын талаар гишүүдийн гаргасан санал санаачлагыг багш нар, эцэг, эхчүүдтэй хамтран ярилцахаар төлөвлөж байна. Мөн ажлын хэсэг МУБИС зэрэг багш бэлтгэж буй их, дээд сургуульд дээр очиж, багш бэлтгэх бодлого, хяналтын тоог хэрхэн хангаж буй талаар мэдээлэл сонсож, оюутнуудтай уулзалт хийнэ. Энэ мэтчилэн боловсролын шат шатны байгууллагад очиж ажиллан бодит шийдэл гаргах нь үр дүнтэй хэмээн үзэж байна.
-Та боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтад шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх ямар боломж байна гэж харж байна вэ?
-Эдийн засаг өсч, төсөв тэлж байгаа үед боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтыг цаг алдалгүй нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Өнөөдөр улсын хэмжээнд 40-өөс дээш тооны хүүхэдтэй 4860 бүлэгт 214 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Бүр 60 давсан хүүхэдтэй бүлэг 8 байна. Ер нь 1800-аас дээш хүүхэдтэй даац хэтэрсэн сургуульд сургалт хэвийн явуулах боломжгүй, энэ нь эргээд сургалтын чанарт сөргөөр нөлөөлж байгаа. Улсын хэмжээнд ийм даац хэтэрсэн 124 сургуульд 368 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Энэхүү бүлэг дүүргэлт болон сургуулийн даац хэтэрсэн нөхцөлийг хэвийн болгохын тулд бидний хийсэн тооцоогоор даруй 150 сургууль шинээр барих зайлшгүй шаардлагатай байна. Тиймээс боловсролын салбарт хөрөнгө оруулалт маш чухал байгаа тул ирэх 4 жилд Засгийн газрын хэрэгжүүлж эхлэхээр төлөвлөж буй 14 мега төсөл дээр нэмээд 15 дахь мега төслийг боловсролын салбарт хэрэгжүүлэх ёстой гэж үзэж байгаа.
-Багшийн хомсдлыг шийдэх ямар гарц байна гэж та үзэж байгаа вэ?
Багшийн хомсдлыг бууруулахын тулд тэдний үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах нь хамгийн оновчтой шийдэл юм. Хөдөө орон нутагт багшийн хомсдол маш их байна. Тухайн аймаг, сум, дүүргийн ерөнхий боловсролын сургуулийн шилдэг төгсөгчийг багш мэргэжил эзэмшээд эргээд төрөлх сургуульдаа багшлах тохиолдолд сургалтын төлбөрийг 100 хувь хөнгөлөх, суралцах хугацаанд амьжиргааны тэтгэлэг олгох, 5 жил тасралтгүй үр бүтээлтэй ажиллавал гадаадад магистрт суралцуулах, ипотекийн зээлийн хөнгөлөлт үзүүлэх зэргээр багш нарын нийгмийн асуудлыг шийдэх талаар төр дорвитой шийдвэр гаргах ёстой хэмээн үзэж байна.
Тод индэр
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Шанхайн экспо”-гийн нээлтэд үг хэллээ
БНХАУ-ын Худалдааны яам, Шанхай хотын Ардын Засгийн газраас жил бүр зохион байгуулдаг “Хятадын олон улсын импортын VII экспо”-гийн нээлт өнөөдөр болж, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ оролцож үг хэлэв.
“Шинэ эрин үед ирээдүйгээ хамтдаа хуваалцъя” уриан дор болж буй энэ удаагийн экспогийн нээлтийн ёслолд Пакистан, Серби, Словак, Узбекистан, Малайз, Казахстан зэрэг орны Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нарын хамт тэрбээр хүндэт зочноор оролцож байна. Монгол Улс анх удаа Ерөнхий сайдын түвшинд парламентад суудал бүхий улс төрийн бүх намын удирдлага, Улсын Их Хурал, Засгийн газрын зарим гишүүний хамт “Шанхайн экспо”-д өргөн бүрэлдэхүүнтэй, хувийн хэвшлийн олон төлөөлөлтэй оролцож буйгаараа онцлогтой.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ази, европын стратегийн уулзварт оршдог Монгол Улс энэхүү экспод идэвхтэй оролцох нь хөрш орон БНХАУ төдийгүй бусад улстай эдийн засгийн харилцаа холбоогоо гүнзгийрүүлэх өргөн боломж нээсээр ирсэн. Энэ онд Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож байгаа. Хоёр улсын худалдааны эргэлт 2023 оны байдлаар 17.6 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Цаашид 20 тэрбумд хүргэхээр талууд зорьж байна. Монгол Улс “Алсын хараа-2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого” зэрэг урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлогоо БНХАУ-ын “Бүс ба Зам” болон “Даян дэлхийн хөгжлийн санаачилга”-тай уялдуулж, “Чайна Энержи”, CNPC буюу Хятадын үндэсний газрын тос, байгалийн хийн корпораци зэрэг томоохон компанитай нүүрс болон эрчим хүчний хосолсон шийдэл, усан цахилгаан станц, төмөр замын төслүүдэд идэвхтэй хамтран ажиллаж байгааг тэмдэглэв.
Мөн Монгол Улсын Засгийн газар асар хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж буй энэ цаг үед гурван гол шилжилтийг хийж, шинэ эдийн засгийн бүтцийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байна. Нэгдүгээрт, AI хиймэл оюун ухаанд түшиглэсэн цахим, ухаалаг технологийг хөгжлийн хурдасгуур болгох, хоёрдугаарт, ногоон хөгжлийн шилжилтийг хэрэгжүүлэх, гуравдугаарт, хүний нөөцийн шилжилтэд анхаарч, ирээдүйн хөгжлөө төлөвлөж байна. Монгол Улсын аж ахуйн нэгжүүд энэ удаагийн Шанхайн экспод дэлхийд танигдсан ноос, ноолуур зэрэг хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээс гадна уул уурхайн салбарынхаа хөгжил дэвшил, зах зээлд өрсөлдөх боломжийг өргөнөөр танилцуулж буй нь цаашид байгалийн баялгийн бэлтгэн нийлүүлэгчээс үйлдвэрлэлд суурилсан ханган нийлүүлэгчийн байр сууринд хүрэх зорилготой. Манай өвөг дээдсийн сургаалд “Монголын За бол Андгай” хэмээх сайхан үг байдаг. Бид хэлцэл бол хэлцэл, гэрээ бол гэрээ хэмээсэн зарчимд тулгуурлан хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй эрх зүйн орчин, цахим нээлттэй засаглал, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг эрхэмлэсээр ирсэн. Бид Та бүхэнтэй харилцан суралцах, харилцан ашигтай түншлэн ажиллахад бэлэн байна гэлээ.
Ерөнхий сайд дараа нь “Шанхайн экспо”-д оролцож буй Монголын аж ахуйн нэгжүүдийн талбайгаар зочилж, амжилт хүслээ. Өнгөрсөн жилүүдэд манай улсын ноос ноолууран бүтээгдэхүүн, шингэн хүнс үйлдвэрлэгчид тус экспод оролцсон бол энэ жил 10 гаруй аж ахуйн нэгж үзэсгэлэнд оролцож байна. Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн гишүүн “Эрдэнэс Монгол нэгдэл”, түүний гишүүн “Эрдэнэс Тавантолгой” компани болон “Ньюком групп”, “Макс групп”, “Капитал Маркет Монгол” зэрэг компани ажиллаж байна. Үзэсгэлэнгийн үеэр Монголын уул уурхайн салбар, хөрөнгө оруулалт шаардлагатай төслүүдийн мэдээллээ хуваалцаж, ирэх жил болох “Mining week-MinePro 2025” арга хэмжээний сурталчилгааг олон улсад танилцуулах юм.
2018 оноос хойш жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 5-10-нд зохион байгуулагдаж буй Шанхайн экспо нь даян дэлхийн хамтын ажиллагаа, худалдааны шинэ боломжийг хамтдаа эрэлхийлэх үндсэн зорилготой. Энэхүү экспо нь хүнс, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, автомашин, ухаалаг үйлдвэрлэл болон мэдээлэл технологи, өргөн хэрэглээний бараа, эрүүл мэндийн бүтээгдэхүүн болон тоног төхөөрөмж, худалдаа үйлчилгээ гэсэн зургаан үндсэн хэсгээс бүрддэг. Түүнчлэн инновацын тусгай хэсэг, олон улсын үндэсний дүр төрхийг харуулсан үзэсгэлэнгийн тусгай хэсэг зэрэг нийт 15 чиглэлээр зохион байгуулагдаж байна.
Зургаан удаагийн экспо зохион байгуулахад 173 улс, бүс нутаг, олон улсын байгууллага оролцож, нийт 420 тэрбум ам.долларын бодит худалдан авалт, борлуулалтын гүйлгээ хийж, 2500 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, инновац, дэвшилтэт шинэ технологийг танилцуулжээ.
