Тод индэр
Б.Гансүх: Би өөрийгөө “Ми-8” онгоцны гурван ослоос амьд үлдсэн гэж боддог
Онцгой байдлын байгууллагын 19 жилийн ой өнгөрсөн зургадугаар сард тохиож, өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн талаараа хэлэлцэн, дурсамж, дурдатгалаа хүүрнэсэн түүхэн өдрүүд өнгөрлөө. Үүнтэй зэрэгцүүлэн Онцгой байдлын байгууллагад 24 жил үүрэг гүйцэтгээд гавьяаныхаа амралтад гарсан ахмад ажилтан,дэд хурандаа Бадамсамбуугийн Гансүхийг онцоллоо. “Аврах ажиллагаанд залуусыг бэлдэж, зохион байгуулж явсан тангараг өргөсөн алба хаагчдын л нэг. Онцгой байдлын албанд дэд ахлагчаас дэд хурандаа хүртэл ажиллаж, олон ч хүний амийг аварч байсан ч тоог нь бол гаргаж байгаагүй хэмээн” яриагаа эхэлсэн юм. Тэрбээр нийслэлийн аврах анги 105-аас ажлын гараагаа эхлүүлж, 2017-2019 онд Баруун бүсийн төв- Ховд аймгийн Онцгой байдлын газрын Шуурхай удирдлага, зарлан мэдээллийн төвийн хэлтсийн дарга, 2020 онд Мэдээлэл, шуурхай удирдлагын төв 101, 105-ын ахлах зохицуулагч, нийслэлийн Аврах ангид мэргэжилтэн, 2021 онд ОБЕГ-ын харьяа Үндэсний аврах бригадын Агаарын ажиллагааны салбарын захирагч, 2021-2022 онд нийслэлийн Аврах ангийн штабын даргаар ажиллаж байгаад гавьяаныхаа амралтад гарсан байна.
АВРАХ АЛБАНД НЯРАВ, НЯГТЛАНГААС БУСДЫГ НЬ ХИЙСЭН
Онцгой байдлын байгууллагын тулгын гурван чулууны нэг Иргэний хамгаалалтын газраас ажлын гараагаа эхлүүлж, улмаар 1998 оноос 2022 оны аравдугаар сар хүртэл үүрэг гүйцэтгэсэн. Шинэ цэргээс удирдах албан тушаалтан хийх хүртлээ нярав, нягтлангаас бусдыг нь хийсэн байна. Өөрөөр хэлбэл усчин, химичин, шүхэрчин аврагч, бүлгийн, салбарын, отрядын, штабын дарга гээд бүх л албан тушаалыг хашсан. Би онгирох дургүй л дээ. Гэхдээ аврагч болохоор шинэхэн залуучууд орж ирэхэд ахынх нь оронд ах, аавынх нь оронд аав болж явсан жирийн нэг л иргэн. Залуус маань талархснаа хэлдэг л юм. Анх аврагч болж байхад ах нар өөрсдийн олон ч туршлагаас хуваалцаж, хөдөө, хээр явахад өвс, ургамлын өвчин анагаах ид шидийн талаар хүртэл хэлж өгдөг байлаа. Хүн гэдэг сэтгэлийн амьтан болохоор тэр өвсийг нь зажлахаар үнэхээр л эдгэчхэж байгаа юм шиг болдог. Энэ олон жил аврах ажиллагаа зохион байгуулахдаа ямар ч осол авааргүй, аврагчдаа эсэн мэнд авчирсан минь миний бахархал хэмээн хуучилна.
Тэрбээр Иргэний хамгаалалтын салбараас анхны “Шударга журам” медалийг 2002 онд хүртэж байжээ. Тухайн үед эхнэртэйгээ муудалцсан нэг залуу амиа хорлоно гээд бохирын цэвэрлэх байгууламжид орох гэж байхад нь аварсан аж. “Хүмүүс баас, шээсэнд сэлсэн л гэдэг юм. Би тэрийг тоогоогүй, тэнд байгаа хүний амийг аврах л чухал байлаа. Тэгэхэд залуу ч байж. Мөн нэг сонин үйл явдал болсон нь 2011 оны нэгдүгээр сарын 26-нд “East” төвд гарсан галыг очиж унтраасан. Тус төвийн ресторанд 2008 онд би хуримаа хийж байсан бол гал гарсан тэр өдөр миний төрсөн өдөр таарсан юм. Манай залуучууд бялуу үлээлгээд бид оройн хоолоо идэх гээд сууж байхад хонх дуугараад л галын дуудлагад гарсан нь энэ” хэмээн тайлбарлана.
ГУРВАН ОСЛООС АМЬД ҮЛДСЭН НЬ
Би өөрийгөө “Ми-8” онгоцны гурван ослоос амьд үлдсэн гэж боддог. Тухайн осолдсон онгоцонд сууж яваагүй ч яг тэнд хамт байх боломжтой байсан учраас тэр. Эхнийх нь, 2001 оны нэгдүгээр сард Увс аймгийн Малчин суманд болдог осол. Тэр үед Ш.Отгонбилэг сайд, хурандаа Д.Намсрай дарга нар хамт явсан юм. Уг нь тэд хоёр аврагч хамт авч явна гэж байлаа. Тэгтэл Ц.Тогоо хурандаа “Аврагч нар авч явахгүй. Олон хүн суухаар онгоцондоо багтахгүй” гээд бид үлдчихсэн юм. Хамт явах хоёр аврагчийн нэг нь би байсан болохоор “явуулахгүй” гэхэд нь ундууцаж л байлаа. Манай шүхрийнхэн чинь онгоцонд суугаад хөөрөх дуртай улс. Үнэхээр тэр онгоцоор явчихмаар л байсан. Тэгээд хамт явахааргүй болоод ажил дээр эргээд ирэхэд Цогтбаатар дарга “Та хоёр яваагүй юм бол жижүүрт гар” гэдэг юм. Тэгтэл тэр орой нь онгоц сүйрчихсэн. Тэгэхээр чинь “Бурхан намайг дээрээс хараа юм болов уу” гэж боддог юм билээ. Дараагийнх нь 2003 оны осол. Тэр үед аймгуудын шүхэрчдийн нэгдсэн буулт болох гэж байсан юм. Шүхрийн хамт 28 шүхэрчин авч явсан онгоц дөнгөж газраас хөөрөөд л доошоо шууд унасан. Тухайн онгоц далавчгүй, шулуун хөдөлгүүртэй болохоор тэгж унасан байх. Хэрэв тэр онгоц дээшээ хөөрсөн бол бас хэцүүдэх байсан шүү. Сүүлийнх нь 2007 онд Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум руу түймэр унтраахаар явсан нөхдийн минь осол. Тэр үед бид Тэрэлжид цуг үүрэг гүйцэтгээд ирсэн юм. Би эхэлж хүмүүсээ авч буугаад багийнхнаа тараачихсан байлаа. Нөгөө хэд маань хойноос бууж байсан. Тэгэхэд орлогч дарга Д.Батсайхан руу Ерөнхий газраас утасдаад “Танайх хэдэн шүхэрчинтэй вэ?” гэхээр нь “Манайх 14 шүхэрчинтэй” гэж. Тэгтэл нь “Аврагчдаа бэлэн байлгаж бай. Түймэрт авч явна” гэсэн юм билээ. Тэгэхээр нь “Манайх сая хүмүүсээ тараачихлаа” гэсэн чинь “Хэн та нарыг тараа гэсэн юм!” гээд арга хэмжээ авахаар боллоо. Тэр үед хойно үлдсэн аврагчид маань орж ирж таараад Сэлэнгийн түймэрт шууд явсан даа. Бид чинь тушаалаар л үүрэг гүйцэтгэдэг алба хаагчид шүү дээ.
БЭЛТГЭЛ БЭЛТГЭЛЭЭС СЭТГЭЛ ЗҮЙН БЭЛТГЭЛ АМИН ЧУХАЛ
Аврах ажиллагаанд ороход хүнд хэцүү юм маш их тохиолдоно, шантрах үе ч таарна. Ер нь Онцгой байдлын албыг хүмүүс кинон дээр гардаг шиг гоёор төсөөлдөг. Кино нэг өөр, амьдрал нэг өөр. Мэдэхгүй, чадахгүй юм их гарна. Эхний жилдээ мэдэхгүй, хоёрдахь жилдээ ч мэдэхгүй. Гурав дахь жилээсээ л сая нэг дадлагажиж эхэлдэг. Том том аврах ажиллагаанд оролцож, олон сайхан хамт олонтой болсон байна. Тэр бүрээс хүний амийг аварч чадахгүй үлдэх үед л шантарчих гээд байдаг юм. Энэ үнэхээр хэцүү. 2007 онд түймэр унтраахаар яваад осолдсон нөхдөө аврахаар очих үнэхээр хүнд байсан. Хамтдаа инээлдэж хөхрөлдөөд явсан тэр өдөртөө л зарим нь тушаал авч нисээд осолдсон гэхээр маш харамсалтай. Тийм болохоор аврагчийн сэтгэл зүйн бэлтгэл юу юунаас илүү чухал. Хүн би тэнд заавал хүрнэ гэж бодоод зүтгэвэл хүрдэг шүү дээ. Гэтэл хамт ажиллаж байсан таньдаг мэддэг хүнээ аврахаар очиход аврагчийн сэтгэл зүй маш их нурдаг. Харин танихгүй хүн байсан бол “Би аварна” гээд л дайрна шүү дээ. Үнэнхүү урам зоригоор дийлдэж ирээд аврах төлөвлөгөөгөө, үйлдэл бүрээ дотроо бодоод ажилладаг. Харин мөр зэрэгцэн ажиллаж явсан хэд дээрээ очиход үнэхээр халширсан. Албанаасаа шантардаг юм билээ. 2007 оны тэр осол болоход би бүлгийн дарга байсан.
ШҮХЭРЧИН АВРАГЧААС УСЧИН АВРАГЧ БОЛСОН НЬ
Би уг нь шүхрийн десантчин мэргэжлээр төгссөн. Манай үндсэн анги анх НАХЯ-ны харьяа Түймрийг агаараас эсэргүүцэн хамгаалах алба гэж байсан юм. Бид хэд шүхрээ бэлдээд байж байна. Шуудангийн онгоцноос түймэр гарч байгаа газрын газар зүйн огтлолцолын цэгийг зааж өгөхөд бид тэнд ажилладаг, өдөртөө нэг түймэр лав унтраадаг байлаа. Тэгсэн биднийг, гал сөнөөгчдийг галынхантай нь нэгтгэнэ гээд ОБЕГ-т харьяалуулсан. Тэгээд л хийх ажилгүй шахам болсон биднийг дахиад Улаанбаатар хотыг гамшгаас хамгаалах, байгалийн гамшигтай тэмцэх анги болголоо. Тэр нь үер ус, автамашины осол, ахуйн осол гээд бүх төрлийн л дуудлагаар үүрэг гүйцэтгэж эхэлсэн гэсэн үг. Ингээд л би анхны усчингуудын нэг болсон доо.
БИЕДЭЭ СПИРТ ТҮРХЭЖ МЭДРЭЛИЙН ЭСЭЭ ТҮР ҮХҮҮЛЭЭД УСАНД ШУМБАДАГ БАЙЛАА
Одооны хүүхдүүд бол аврах ажиллагааанд шаардлагатай мэдээллийг интернэтээс хайгаад үзчихэж байна. Бидний хэдэн анхны усчид бол ном, гарын авлага үзээд, гадаад дотоодын сургалтад явж үзсэн харснаа хэрэгжүүлээд явдаг байлаа. Нэг ёсондоо бидэнд багш байсангүй. Аврах ажиллагааны сургууль төгссөн болохоор хар практикаараа л үүргээ гүйцэтгэнэ. Үнэнийг хэлэхэд бид тухайн үед хоёр хүний ногоон завиар аврах ажиллагаанд явдаг байв. Болоогүй бас тэрийгээ амаараа хийлнэ. Амаараа хийлж хийлж босоод ирэхэд толгой эргээд л явчихна шүү дээ. Хоёр хүний тэр завиараа зургуулаа явдаг. Нэг бүлэг зургаан хүний бүрэлдэхүүнтэй учраас тэр. Тэгээд усанд гайгүй сэлдэг мань хэд шиг нөхөд нь завинаасаа зүүгдээд живчихгүйхэн шиг явна даа. Аврах хантааз нь Оросынх, зориулалтын бус. За тэгээд зориулалтын усны хувцас бол бүр байхгүй. Турсиктэйгээ л ус руу орно доо. Арай нэг чадалтай чансаатай нь бассейнд зүүдэг нүдний шилтэй. Тэр шил чинь аврагчдын зориулалтын шил биш шүү дээ. Ингээд л шууд ус руу орно. Тэг болон түүнээс бага хэмийн хүйтэн усанд орохоор хүний нүдэнд цагаа тогтдог юм. Хамгаалалтын хувцасгүй болохоор эрэгтэй хүний төмсөг хамгийн түрүүнд хөлддөг. Тэгэхээр спиртээр биеэ арчаад, зуу татаад л ус руу орно. Заримдаа ургамлын тос, өөхөн тос биедээ түрхэнэ. Тэгэхээр ус тогтдоггүй юм. Ямар сайндаа тийм хар практикаар явсаар байгаад бид пад хар царайтай болохов дээ. Дээрээс нь аврах ажиллагаанд улирал гэж байдаггүй. Өвөл мөс цөмрөөд хүмүүс усанд осолдвол биеэ спиртээр арчиж, мэдрэлийн эсээ түр зуур үхүүлээд усанд шумбадаг байлаа. Одоо бол усчин аврагчид хамгаалалтын хэрэгсэлтэй, чанартай завьтай болжээ. Тэр үед завь олно, зөв завь сонгоно гэдэг ч амаргүй даваа. Учир нь, улс орон бүрийн цаг уур өөр байдаг. Тийм болохоор ижил цаг ууртай газраас завь авах хэрэгтэй байдаг. Бид тэр үед ёстой л цаана нь хүний амь бий гэж бодоод аль чадахаараа зүтгэдэг байж дээ.
ӨӨР ӨӨР САНААТАЙ ХҮМҮҮС НЭГ БАГ БОЛБОЛ ӨӨРСДИЙГӨӨ АВРУУЛАХАД ХҮРНЭ…
Аврагчид 24 цагийн турш үүрэг гүйцэтгэдэг. Тэр 24 цагт юу ч болж болно. Тэгэхэд ар гэр гэдэгт ямар нэг юм болж байвал хэцүү. Бидний залууд бүгдийнх нь үр хүүхэд нялх нойтон байж. Амьдрал нь тэгширсэн, сургууль соёлоо төгссөн том хүүхэдтэй алба хаагч байсангүй. Тийм үед удирдагч хүн алба хаагчдынхаа сэтгэл зүйг мэдрэх маш чухал. Амьдрал л юм чинь эхнэртэйгээ хэрэлдчихээд ирсэн хүн ч байна. Тийм залуу хүн аврах ажиллаагаанд явбал сэтгэл санаа нь тогтдоггүй юм. Эхнэр минь яаж байгаа бол, хүүхэд минь өвдөж байгаа болов уу гээд бодоод явахаар мэддэг юмаа мэдэхээ байгаад, сандраад эхэлдэг. Байнга хэрэглэдэг багажаа хаана байгааг олохгүй хайгаад эхлэхээр л андашгүй. Тийм болохоор аврах ажиллагааг удирдаж байгаа хүн бүгдийг мэдэж, залуустаа аав нь, ах нь болж явах ёстой байдаг юм. Дуудлаганд явж ирээд дуудлагын ярилцлага гэж хийдэг. Тэгэхдээ л тэр бүрийг ярилцана шүү дээ. “За, ийм дуудлаганд анх удаагаа явсан уу. Энэ чамд туршлага боллоо”, “Чи ийм алдаа гаргаж байсан, яагаад тэгсэн бэ. Ямар нэг асуудал гарсан уу?” гэхчлэн ярилцана. Дараа нь заримтай нь хувийн ярилцлага хийнэ. Гэр бүлд нь юу болоод байна, хувийн амьдралд нь юу тохиолдоод байна, тэр бүрийг сонсож сэтгэл зүйг нь бэлтгэнэ. Аврагчид нэг санаатай байж нэг аврах ажиллагаанд орно. Түүнээс биш тал талын санаатай хүмүүс нэгдвэл өөрсдийгөө авруулахад хүрнэ. Тийм болохоор бүлгийн дарга, удирдах албан тушаалтнууд аврах ажиллагаанд бүрэн гаршсан байх ёстой. Мөн аврагчдынхаа сэтгэл зүй, хувийн байдлыг мэддэг байх учиртай.
ДӨРВӨН ГЕНЕРАЛ ЯАГААД ЁСЛОВ…
Би 37 настайдаа Олон улсын иргэний хамгаалалтын хамгийн залуу баатар болж байлаа. Тэр шагналыг нэг их үнэлдэггүй явж байгаад ОХУ-ын Онцгой байдлын яамны дэргэдэх Иргэний хамгаалалтын академид хоёр жил сурахдаа л мэдэж авсан. Яасан гэхээр, надаас шалгалт авч байсан генералууд миний тэмдгийг харснаа “Та Олон улсын иргэний хамгаалалтын баатар юм уу?” гэж байна. “Тийм ээ” гэсэн чинь тэр дор нь сайт руу нь оров. Тэгээд миний нэрээр хайж бүх мэдээллийг маань уншаад “Танд онц тавилаа. Та мундаг хүн байна” гээд дөрвөн генерал ёслоод гаргасан юм. Би тэгэхэд Цэргийн анги байгууллагын удирдлага гэдэг мэргэжлээр мэргэжил дээшлүүлсэн. Харин “Улаанбаатар хотыг үерээс урьдчилан сэргийлэх төлөвлөгөө” сэдвээр диплом хамгаалж байлаа. Бид нарын үед таван мэргэжлээр аврагч бэлтгэдэг байв. Анх Цэргийн их сургуулийн ахлагч бэлтгэх нэг жилийн сургалтанд сууж дүүргээд дараа дараагийн шатны сургуулиудад нь сурсан. Ингээд бодохоор би гэдэг хүн хоёр академи, нэг дээд сургууль, нэг дунд сургууль төгссөн байдаг юм.
Тод индэр
Д.Амарбаясгалан: Парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал
Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд,
Эрхэм хүндэт Элчин сайд, эрдэмтэн судлаач, зочид төлөөлөгчид өө
Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилсан засаглалын тулгуур багана болсон парламентын хяналтын тухай, энэ хяналтыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр чуулаад байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль бүсчилсэн, холимог тогтолцоогоор явагдаж, түүний үр дүнд улс төрийн 5 нам, нийгмийн олон бүлгийн төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд байна. Бид хууль эрх зүйн орчныг шинэ цагийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн төгөлдөржүүлэх, ард иргэдийн төрдөө итгэх итгэл, хүлээлтийг бодит болгох, шинэ үеийн парламентыг төлөвшүүлэх томоохон зорилтуудыг тавин ажиллаж эхлээд байна.
Энэ хүрээнд Улсын Их Хурлаас батлагдан гарч буй хуулиуд хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх, нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргах, хуулийг иж бүрэн зохицуулалттай, тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг зөв тодорхойлох зорилгоор “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Улмаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс санал авсны үндсэн дээр холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үнэлэх, хэрэгжилтийг нь эрчимжүүлэх үүрэг бүхий 54 ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллуулж байгаагаас 15 нь Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүрэгтэй холбоотой ажлын хэсэг юм.
Мөн саяхан батлагдсан Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөөнд Улсын Их Хурал хууль тогтоомжийг боловсруулах, төлөвлөх, өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах, биелэлтэд хяналт тавих, тайлагнах бүх үе шатанд нэн тэргүүнд хүн төвтэй үзэл санаанд суурилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг хангаж, хамгаалсан байх агуулга, шаардлагыг тавина хэмээн заасан. Үүнээс гадна хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих байнгын тогтолцоог бэхжүүлж, үр нөлөөг тогтмол судлан, түүнд үндэслэн хуулийг чанаржуулна хэмээн тусгасан.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1.8 дахь хэсэгт “хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах” онцгой бүрэн эрхийг хуульчилсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуулийн биелэлтийг улс даяар зохион байгуулж, хангах Засгийн газрын үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах нь Монгол Улсын Их Хурлын онцгой бүрэн эрх юм.
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд зааснаар “Улсын Их Хурлын үндсэн зорилт нь ард түмний төлөөллийн дээд байгууллагын хувьд ард түмний засаглах эрхийг хангахад орших ба хууль тогтоох, төрийн дотоод, гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлох, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах үндсэн чиг үүрэгтэй” гэж заасан байдаг. Улмаар Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай анхдагч хуулийг 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр баталсан.
Тус хуулиар Монгол Улсын Их Хурлын хянан шалгах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл, хууль зүйн үр дагаврыг тодорхойлох, мөн хянан шалгах түр хороо байгуулах эрх зүйн зохицуулалттай болсон. Үүнээс гадна төрийн аудитын байгууллага, Монголбанк, Үндэсний статистикийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, Төрийн албаны зөвлөл зэрэг бие даасан, хараат бус байгууллагад түшиглэн, тэдгээрийг хянан шалгах чиг үүргийнх нь хүрээнд Улсын Их Хурлын хянан шалгах үйл ажиллагаанд татан оролцуулах асуудлыг мөн тусгасан байна.
Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуульд 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2024 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан. Уг хуульд дэлхийн улс орнуудад хэрэгждэг сайн туршлага бүхий зарим зохицуулалтыг тусгасан байна. Тухайлбал, Байнгын хорооддоо төвлөрсөн, хяналт шалгалтыг төлөвшүүлэх зорилгоор, гишүүний саналыг хүлээн авч хэлэлцсэний үндсэн дээр тухайн Байнгын хороо хяналт шалгалтын ажлын хэсэг байгуулах шийдвэр гаргадаг болсон. Улсын Их Хурлаас хийсэн хууль тогтоомжийн биелэлтийн үр дагаврын үнэлгээний тайланг холбогдох Байнгын хороо хүлээн авснаас хойш нэг сарын дотор хэлэлцэн, шаардлагатай гэж үзвэл нэгдсэн хуралдаанд оруулах буюу заавал хэлэлцдэг зохицуулалттай болсон.
Түүнчлэн Парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, хүчтэй сөрөг хүчнийг бүрдүүлэх чиглэлээр хяналт шалгалтын эрх хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Жишээ нь цөөнхийн бүлэг төсвийн хяналтын сонсголыг санаачлах, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооноос явуулсан хяналтын сонсголын тайлан, түүнд өгсөн санал дүгнэлтээ нэгдсэн хуралдаанд шууд танилцуулах гэх мэт шинэ боломжууд бий болсон.
Нэг үгээр хэлбэл, Монгол Улсын Их Хурлаас хууль тогтоомжийн биелэлтэд системтэй хяналтыг хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрэн, хангалттай бүрдсэн. Цаашид бид парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал байна. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалт болон түүнд ажлаа хариуцан тайлагнадаг байгууллагуудын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа уялдаа холбоотой, давхардал хийдэлгүй байхад анхаарч, хяналт, үнэлгээг үр нөлөөнд чиглүүлэх нь нэн чухал үүрэгтэй.
Эрхэм гишүүд ээ,
Эрдэмтэн судлаач, салбарын мэргэжилтнүүд ээ
Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлж, түүний нөлөөг нэмэгдүүлэхэд та бүхний сайн туршлага, оролцоо чухал ач холбогдолтой юм.
Монголын ардчилсан засаглалын үндэс суурийг бэхжүүлэн хамгаалахын төлөө цаашид ч тууштай хамтран ажиллахыг уриалж байна. Мөн парламентын хяналтын үйл ажиллагааг тогтмолжуулах чиглэлээр Улсын Их Хурлын Тамгын газар онцгой анхаарч ажиллахыг чиглэл болгож байна.
Улаанбаатар хот
Тод индэр
Ж.Галбадрах: Багшийн хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарт хийх хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах боломжгүй
-Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилттэй хэрхэн танилцахаар ажиллаж байна вэ?
-Боловсролын ерөнхий хууль батлагдаж хэрэгжиж эхлээд дөнгөж жил гаруй болж байна. УИХ хууль тогтоох үйл ажиллагаанаас гадна хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих үндсэн чиг үүргээ биелүүлэх ёстой. Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилтэд тулгамдсан олон асуудал бэрхшээл үүсч байна. Нэн тэргүүнд багш нарын хомсдол салбарын эмгэнэл болоод байна. Боловсролын сайд 8 дугаар сарын сүүлээр 4200 багш дутагдаж буйг зарласан. Энэ бол сургуулиудаас авсан тоо. Бид цөм хөтөлбөрт тусгасан цагийн дагуу сургууль бүрийн бүлгийн тоонд үндэслэн багшийн тоог гаргахад 7600 багш дутагдалтай гэсэн тооцоолол гарсан. Цаашид сургуулийн норм нормативийг мөрдүүлэх, сургууль шинээр байгуулах тохиолдолд багшийн хомсдол улам л нэмэгдэхээр байна. Багшийн нарын хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарын хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах тухай ярих боломжгүй юм. Манай ажлын хэсэг хамгийн олон гишүүнтэй бөгөөд бид багш нарын хомсдолыг арилгах, багшийн үнэлэмжийг сайжруулах чиглэлд илүү анхаарч ажиллана. Санал, дүгнэлтээ хаврын чуулганаар танилцуулах болно.
-Хуулийн хэрэгжилттэй танилцаад Боловсролын ерөнхий хуульд өөрчлөх санал гаргах боломжтой юу?
-Хуульд өөрчлөлт оруулах тухай биш, хэрэгжилтийн алдаа, оноог хянах чиглэлээр ажлын хэсэг ажиллана гэдгийг онцолж хэлье. Ажлын хэсэг тулгамдсан асуудлуудыг маш сайн сонсож, бодит нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцах чиглэлийг баримтлаж байна. Жишээлбэл, сум орон нутгийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 6, 7 настны сургалтын талаар гишүүдийн гаргасан санал санаачлагыг багш нар, эцэг, эхчүүдтэй хамтран ярилцахаар төлөвлөж байна. Мөн ажлын хэсэг МУБИС зэрэг багш бэлтгэж буй их, дээд сургуульд дээр очиж, багш бэлтгэх бодлого, хяналтын тоог хэрхэн хангаж буй талаар мэдээлэл сонсож, оюутнуудтай уулзалт хийнэ. Энэ мэтчилэн боловсролын шат шатны байгууллагад очиж ажиллан бодит шийдэл гаргах нь үр дүнтэй хэмээн үзэж байна.
-Та боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтад шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх ямар боломж байна гэж харж байна вэ?
-Эдийн засаг өсч, төсөв тэлж байгаа үед боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтыг цаг алдалгүй нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Өнөөдөр улсын хэмжээнд 40-өөс дээш тооны хүүхэдтэй 4860 бүлэгт 214 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Бүр 60 давсан хүүхэдтэй бүлэг 8 байна. Ер нь 1800-аас дээш хүүхэдтэй даац хэтэрсэн сургуульд сургалт хэвийн явуулах боломжгүй, энэ нь эргээд сургалтын чанарт сөргөөр нөлөөлж байгаа. Улсын хэмжээнд ийм даац хэтэрсэн 124 сургуульд 368 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Энэхүү бүлэг дүүргэлт болон сургуулийн даац хэтэрсэн нөхцөлийг хэвийн болгохын тулд бидний хийсэн тооцоогоор даруй 150 сургууль шинээр барих зайлшгүй шаардлагатай байна. Тиймээс боловсролын салбарт хөрөнгө оруулалт маш чухал байгаа тул ирэх 4 жилд Засгийн газрын хэрэгжүүлж эхлэхээр төлөвлөж буй 14 мега төсөл дээр нэмээд 15 дахь мега төслийг боловсролын салбарт хэрэгжүүлэх ёстой гэж үзэж байгаа.
-Багшийн хомсдлыг шийдэх ямар гарц байна гэж та үзэж байгаа вэ?
Багшийн хомсдлыг бууруулахын тулд тэдний үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах нь хамгийн оновчтой шийдэл юм. Хөдөө орон нутагт багшийн хомсдол маш их байна. Тухайн аймаг, сум, дүүргийн ерөнхий боловсролын сургуулийн шилдэг төгсөгчийг багш мэргэжил эзэмшээд эргээд төрөлх сургуульдаа багшлах тохиолдолд сургалтын төлбөрийг 100 хувь хөнгөлөх, суралцах хугацаанд амьжиргааны тэтгэлэг олгох, 5 жил тасралтгүй үр бүтээлтэй ажиллавал гадаадад магистрт суралцуулах, ипотекийн зээлийн хөнгөлөлт үзүүлэх зэргээр багш нарын нийгмийн асуудлыг шийдэх талаар төр дорвитой шийдвэр гаргах ёстой хэмээн үзэж байна.
Тод индэр
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Шанхайн экспо”-гийн нээлтэд үг хэллээ
БНХАУ-ын Худалдааны яам, Шанхай хотын Ардын Засгийн газраас жил бүр зохион байгуулдаг “Хятадын олон улсын импортын VII экспо”-гийн нээлт өнөөдөр болж, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ оролцож үг хэлэв.
“Шинэ эрин үед ирээдүйгээ хамтдаа хуваалцъя” уриан дор болж буй энэ удаагийн экспогийн нээлтийн ёслолд Пакистан, Серби, Словак, Узбекистан, Малайз, Казахстан зэрэг орны Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нарын хамт тэрбээр хүндэт зочноор оролцож байна. Монгол Улс анх удаа Ерөнхий сайдын түвшинд парламентад суудал бүхий улс төрийн бүх намын удирдлага, Улсын Их Хурал, Засгийн газрын зарим гишүүний хамт “Шанхайн экспо”-д өргөн бүрэлдэхүүнтэй, хувийн хэвшлийн олон төлөөлөлтэй оролцож буйгаараа онцлогтой.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ази, европын стратегийн уулзварт оршдог Монгол Улс энэхүү экспод идэвхтэй оролцох нь хөрш орон БНХАУ төдийгүй бусад улстай эдийн засгийн харилцаа холбоогоо гүнзгийрүүлэх өргөн боломж нээсээр ирсэн. Энэ онд Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож байгаа. Хоёр улсын худалдааны эргэлт 2023 оны байдлаар 17.6 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Цаашид 20 тэрбумд хүргэхээр талууд зорьж байна. Монгол Улс “Алсын хараа-2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого” зэрэг урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлогоо БНХАУ-ын “Бүс ба Зам” болон “Даян дэлхийн хөгжлийн санаачилга”-тай уялдуулж, “Чайна Энержи”, CNPC буюу Хятадын үндэсний газрын тос, байгалийн хийн корпораци зэрэг томоохон компанитай нүүрс болон эрчим хүчний хосолсон шийдэл, усан цахилгаан станц, төмөр замын төслүүдэд идэвхтэй хамтран ажиллаж байгааг тэмдэглэв.
Мөн Монгол Улсын Засгийн газар асар хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж буй энэ цаг үед гурван гол шилжилтийг хийж, шинэ эдийн засгийн бүтцийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байна. Нэгдүгээрт, AI хиймэл оюун ухаанд түшиглэсэн цахим, ухаалаг технологийг хөгжлийн хурдасгуур болгох, хоёрдугаарт, ногоон хөгжлийн шилжилтийг хэрэгжүүлэх, гуравдугаарт, хүний нөөцийн шилжилтэд анхаарч, ирээдүйн хөгжлөө төлөвлөж байна. Монгол Улсын аж ахуйн нэгжүүд энэ удаагийн Шанхайн экспод дэлхийд танигдсан ноос, ноолуур зэрэг хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээс гадна уул уурхайн салбарынхаа хөгжил дэвшил, зах зээлд өрсөлдөх боломжийг өргөнөөр танилцуулж буй нь цаашид байгалийн баялгийн бэлтгэн нийлүүлэгчээс үйлдвэрлэлд суурилсан ханган нийлүүлэгчийн байр сууринд хүрэх зорилготой. Манай өвөг дээдсийн сургаалд “Монголын За бол Андгай” хэмээх сайхан үг байдаг. Бид хэлцэл бол хэлцэл, гэрээ бол гэрээ хэмээсэн зарчимд тулгуурлан хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй эрх зүйн орчин, цахим нээлттэй засаглал, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг эрхэмлэсээр ирсэн. Бид Та бүхэнтэй харилцан суралцах, харилцан ашигтай түншлэн ажиллахад бэлэн байна гэлээ.
Ерөнхий сайд дараа нь “Шанхайн экспо”-д оролцож буй Монголын аж ахуйн нэгжүүдийн талбайгаар зочилж, амжилт хүслээ. Өнгөрсөн жилүүдэд манай улсын ноос ноолууран бүтээгдэхүүн, шингэн хүнс үйлдвэрлэгчид тус экспод оролцсон бол энэ жил 10 гаруй аж ахуйн нэгж үзэсгэлэнд оролцож байна. Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн гишүүн “Эрдэнэс Монгол нэгдэл”, түүний гишүүн “Эрдэнэс Тавантолгой” компани болон “Ньюком групп”, “Макс групп”, “Капитал Маркет Монгол” зэрэг компани ажиллаж байна. Үзэсгэлэнгийн үеэр Монголын уул уурхайн салбар, хөрөнгө оруулалт шаардлагатай төслүүдийн мэдээллээ хуваалцаж, ирэх жил болох “Mining week-MinePro 2025” арга хэмжээний сурталчилгааг олон улсад танилцуулах юм.
2018 оноос хойш жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 5-10-нд зохион байгуулагдаж буй Шанхайн экспо нь даян дэлхийн хамтын ажиллагаа, худалдааны шинэ боломжийг хамтдаа эрэлхийлэх үндсэн зорилготой. Энэхүү экспо нь хүнс, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, автомашин, ухаалаг үйлдвэрлэл болон мэдээлэл технологи, өргөн хэрэглээний бараа, эрүүл мэндийн бүтээгдэхүүн болон тоног төхөөрөмж, худалдаа үйлчилгээ гэсэн зургаан үндсэн хэсгээс бүрддэг. Түүнчлэн инновацын тусгай хэсэг, олон улсын үндэсний дүр төрхийг харуулсан үзэсгэлэнгийн тусгай хэсэг зэрэг нийт 15 чиглэлээр зохион байгуулагдаж байна.
Зургаан удаагийн экспо зохион байгуулахад 173 улс, бүс нутаг, олон улсын байгууллага оролцож, нийт 420 тэрбум ам.долларын бодит худалдан авалт, борлуулалтын гүйлгээ хийж, 2500 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, инновац, дэвшилтэт шинэ технологийг танилцуулжээ.
-
Тод мэдээ2024/06/11
Гялсбанк урамшуулалт аяны хоёр дахь “iPhone 15 Pro Max” утасны эзэн ...
-
Тод зураг2019/09/09
Өнөөдөр цахилгаан шугам тоноглолд засвар үйлчилгээ хийх хуваарь
-
Тод мэдээ2023/07/27
Дундговь аймгийн Цагаандэлгэр суманд ус цаг уурын гаралтай аюулт үзэгдэл болжээ
-
Өнөөдөр2024/01/16
Улаанбаатарт өдөртөө 9 хэм хүйтэн