Тод индэр
Монгол Улсын усан хил тайван байна
Бидний хөлөглөж яваа Хилийн 0132 дугаар ангийн фургон автомашин хилдээ 17 дахь жилдээ давхиж яваа нь энэ гэнэ. Фургоны онгорхой цонхоор таанын үнэр хамар сэтлэм ханхийнэ. Ай миний нутгийн хивс адил өргөн дэвсэг юутай сайхан. Цэлгэр талын охин би таана, мангирын энэ л үнэрийг санажээ. Гэхдээ эх орны зүүн хязгаарт зуншлага ийн сайхан байхад баруун зүгийн нутаг минь гантай дуулдаж сэтгэл чилээх. За даа хүн гэгч өөрийн сэтгэлээ зураглавал юутай ийтэйгээ уралдан чихцэлдэн багтаж ядах ажээ. Ингээд өөрийн сэтгэлийн зураглалыг орхин томилолтын сонинд шилжье.
ЗОРИЛГОН ДОТОРХ ЗОРИЛГО БУЮУ “СЭТГҮҮЛЧИД ТОРГОН ХИЛД”
Миний бие ээлжит томилолтоо өвөртлөн алдарт Мэнэнгийн талаар давхиж яваа нь энэ л дээ. Энэ удаагийн томилолт хос зорилгыг агуулав. Хил хамгаалах байгууллагаас жил бүр “Сэтгүүлчид торгон хилд” аяныг зохион байгуулдаг уламжлалтай. Энэ удаад өдөр тутмын “Зууны мэдээ”, “Өнөөдөр”, “Өглөөний сонин”, ТВ8 телевиз, “Визард” студийн мэргэжил нэгт нөхөдтэй дөрөө харшуулан усан хил хамгаалалт, гэрээт хилчдийн алба үйл ажиллагааг сурталчилах зорилго агуулсан билээ. Нөгөө нэг зорилго гэвээс “Сүлдэт баганын дэргэдээс” нэвтрүүлгийг бэлтгэн олон нийтэд хүргэх.
Энэ удаад бид хамтран уран бүтээл хийх замаар хилчдийн алба үйл ажиллагааг олон нийтэд ойлгуулах, таниулахыг зорьсон. Тиймээс ч “Хилчин” болон “Визард” студи хамтран “Сүлдэт баганын дэргэдээс” нэвтрүүлгийн наймдугаар сарын дугаарыг бэлтгэв. Хилчдийн үйл ажиллагааг тэднийг нүдээр зураглах, бид тэдэнд хилчдийнхээ мөн чанарыг ойлгуулах буюу хоёр утсыг нэг үзүүрт зангидахыг зорив.
Угаас олон нийттэй харилцах албаны чиг үүрэг хил, хилчдийнхээ алба үйл ажиллагааг олон нийтэд хүргэх, түгээх, зөвөөр таниулах явдал шүү дээ. Усан хилчид, гэрээт хилчдийн алба үйл ажиллагааны талаар бид харилцан мэдээлэл түгээж, дотносон сайхан танилцсан. Гадны сэтгүүлчдийн бэлтгэсэн мэдээ сурвалжлагыг та бүхэн "ХХЕГ-ын олон нийттэй харилцах алба" цахим хуудсаар дамжуулан хүлээн аваарай.
БҮСГҮЙЧҮҮД НЬ ЭЗГҮЙ ХИЛИЙН САЛБАРТ
Хилийн 0252, 0132 дугаар ангийг дамнан хилийн 0306 дугаар ангийн 0219 дүгээр салбарт оройхон хүрч очив. Бүсгүйчүүд Улаанбаатар хот руу нэгдсэн цугларалт, сургалтад хамрагдахаар явсан гэдгийг салбарын захирагч, ахмад Э.Энхтүвшин дуулгалаа. Тиймээс ч "...бүсгүйчүүдийн эзгүй өдрүүд чанга байна шүү" гээд инээв. Бүсгүйчүүд бидний эзгүйд гал тогооны ажил эрчүүдэд хамгийн хүнд үүрэг хариуцлага болдог гэдэг шүү дээ. Тус хилийн салбарынхан энэ хариуцлагатай үүргийг гэрээт хилчин Ө.Зоригт хариуцуулжээ. Ахлах тогооч Ө.Зориг хоёр туслахтай аж. Залуус биднийг сайхан гульяшаар дайлав.
Гэрээт хилчин Ө.Зориг цэргийн албанд татагдахаас өмнө ресторанд ажиллаж байсан учраас чадвар болоод мэдрэмж нөхдөөсөө илүүрхэх тул ийнхүү А тогоочоор өргөмжлөгджээ. Барилгын бүлэг, гэрээтүүд гээд өдрийн туршид хоол цай гэсээр тэд ачаалалтай харагдана билээ. Бид эрчүүдийнхээ бэлтгэсэн гарын хоолоор дайлуулаад маргаашийн ажлаа төлөвлөн хуваарилаад амарлаа. Шинэ өдөр. Өглөө эртийн наранд Буйр нуур мөнгөн долгиогоо гялбуулан сэтгэл баясгах нь сайхан. Усан зогсоолын дэргэд салбарын инженер, хөнгөн хөлөг, тусгай зориулалтын техник хэрэгслийн хангалт эрхэлсэн орлогч, ахлагч О.Оргилболд гэрээтүүдтэйгээ нуурын эрэгт зураг авалтын бэлтгэл хангаж байхтай таарав.
Нуурын давлагаанд мурийсан инженерийн байгууламжийг засаж, сэлбэж байгаа нь энэ аж. Нуурын мандал хүчтэй давлагаалж, хөвөгч усан зогсоолыг дотогш түржээ. Мөн бэхэлгээний олс нь зангуунаасаа тасарсан байна гэв. Тус хаалтанд тогтсон замгийг тэд түүж тэгшлээд хөнгөн хүлгүүдийн бэлэн байдлыг хангаж эхлэв. Гэрээтүүд усны нойтон өмсгөлөөр хангагдсаныг анзаарлаа. Өнгөрсөн жил залуус нуурын хүйтэн усанд хэн түрүүлж орохоо хуруудан шодож байсан нь санаанд буув. Харин энэ жил зориулалтын өмсгөлтэй болсноор олон давуу тал байгааг гэрээтүүд ярив. Хил хамгаалах байгууллагаас усан хил хамгаалалтын чиглэлээр авч хэрэгжүүлж байгаа бодлого чиглэл ажил хэрэг болж байгааг миний бие нүдээр харлаа.
Өнгөрсөн оны наймдугаар сард миний бие тус хилийн салбарт томилолтоор ажилласан билээ. Өнгөрсөн зун баригдаж эхэлж байсан усан хилийн техник хадгалах байр ашиглалтад оржээ. Хилийн 0219 дүгээр салбарын инженер, хөнгөн хөлөг, тусгай зориулалтын техник хэрэгслийн хангалт эрхэлсэн орлогч, ахлагч О.Оргилболд усан хил хамгаалалтад ашиглагдаж байгаа бүхий л техник хэрэгслийг хариуцан ажилладаг. Хөнгөн хөлөг, усны мотоцикль, цасны чарга болон бусад тусгай хэрэгслүүдийг байнгын бэлэн байдлыг ханган ажиллаж байгааг тэрбээр үзүүлж сонирхуулав. Үнэтэй техник хэрэгслийг ийнхүү зориулалтын орчин нөхцөлд тодорхой горимын дагуу байрлуулснаар ашиглалт эдэлгээнд олон давуу талтайг ярив.
ЗУРГААН АЙЛЫН ОРОН СУУЦЫГ АШИГЛАЛТАД ОРУУЛНА
Хилийн аль ч ангид хүрсэн зуны дэлгэр цагт бүтээн байгуулалт өрнүүлэн угтах нь сайхан. Бүсгүйчүүд сааль сүүгээ базааж, харин эрчүүд нь хашаа хороо, хадлан тэжээл, өвлийн бэлтгэлээ хангах гээд ажил их. Айл гэрээр жишвэл ажилсаг энэ өрх өвөлд өнтэй орох нь тодорхой зураглал тодрох аж. Энэ дүр зургийг Хилийн 0306 дугаар ангиас олж харав. 2020 он гарсаар хилийн 0260 дугаар салбарыг төвлөрсөн эрчим хүчинд холбожээ. Мөн хугацаат цэргийн алба хаагчдын алба хаах таатай орчин нөхцлийг бүрдүүлэн бэлтгэл заставт засвар хийсэн байна.
Аймаг орон нутгийн дэмжлэгтэйгээр ангийн төвд цэцэрлэг, бага сургууль байгуулагдахаар болсонтой холбоотойгоор бэлтгэл ажлыг эхлүүлжээ. Хилийн 0306 дугаар анги хилчдийн нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор хилийн салбаруудын барилга байгууламжийг үе шаттайгаар шинэчилж байгаа аж. Үүний нэг нь хилийн 0219 дүгээр салбарт зургаан айлын орон сууцыг барьж байгаа явдал юм. Ажлын явц 30 хувьтай явагдаж байгаа бөгөөд зургаан айлын орон сууцыг хилчдийн баярын өдөр ашиглалтад оруулахаар зорин ажиллаж байлаа. Хилийн 0306 дугаар ангийн Барилга орон сууцны албаны дарга, ахлах дэслэгч Ш.Баасанпүрэвсүрэнгээр ахлуулан 15 хүний бүрэлдэхүүнтэй ажилсаг шоргоолжнуудын ажил урагштай явна билээ. Ажилчдын орон сууц 1978 онд ашиглалтад орсон бөгөөд элэгдэж хуучран актлагдах шаардлагатай болжээ.
ГУРВАН ХҮҮГИЙН АМИЙГ АВАРСАН ААВЫН ТАЛАРХАЛ
Уншигч та бүхэн мэднэ. Өнгөрсөн долдугаар сарын 11-ний өдөр шүү дээ. Баяр наадмын өдөр хүн бүр гэр бүлээрээ сайхан цаг хугацааг өнгөрүүлэхийг хүснэ. Энэ ч ёсоор Ж.Пунцагийн гэр бүл Буйр нуурт амрахаар зорьжээ. Гэтэл хүүхдүүд нь завьтайгаа тоглож байгаад нуурын гүн рүү яах ийхийн зуургүй хөвсөн байна. Тэр өдөр нуур давалгаа ихтэй ч байж. Хилчид цаг хугацаа алдахгүй хурдан шуурхай эрлийн ажиллагааг зохион байгуулан гурван хүүг аварчээ. Энэ үйл явдлын дараа иргэн Ж.Пунцаг элэг бүтэн амьдралыг бэлэглэсэн хилчдэд талархсан сэтгэлээ юугаар илэрхийлэх билээ гэж дотроо удтал боджээ. Тиймээс хилийн салбарын хилчдэд талархсан сэтгэлээ өөрийн биеэр илэрхийлэхээр ирсэн байхтай бид таарав.
Иргэн Ж.Пунцаг, “Баатарлаг зоригт хилчид болох Хилийн 0306 дугаар ангийн 0219 дүгээр салбарын захирагч, ахмад Э.Энхтүвшин, хөнгөн хөлгийн жолооч, механик, ахлах ахлагч Ү.Чулуунсүх, гэрээт хилчин, байлдагч Э.Санги-Очир нарт талархал илэрхийлэхээр ирлээ. Би өөрөө цэргийн хүн учраас үрсийн минь амийг аварсан эрхэм хүмүүст юу дурсгах вэ гэж их бодсон. Сэлэм хадгалуулья гэж хамгийн түрүүнд сэтгэлд буусан л даа. Тиймээс ч Турк улсаас захиалуулан сэлэм авчруулсан. Миний аав, ах хүний амь аварч явсан гээд хожим дурсаж явбал сайхан юм даа” гэлээ. “Хөрстийг тамгалах үрсийг минь амь үл хайрлан аварсан ачтан танд дурсгав” гэж сэлэм дээр сийлсэн байлаа. Тэрбээр мөн ангийн хамт олонд халуун талархлыг өөрийн гарын бэлгийн хамт гардуулсан юм.
Буйр нуур БНХАУ-тай 30.7 км усаар хиллэдэг. Хилийн 0306 дугаар ангийн 0219, 0312 дугаар салбарууд Буйр нуурын усан хил хамгаалалтыг зохион байгуулахад голлох үүргийг хүлээсээр байна. Жилээс жилд тус чиглэлийг зорих аялагч амрагчдын тоо нэмэгдсээр байгаа нь хилчдийн ачааллыг нэмэгдүүлсээр байгаа юм. Аялагч амрагчдыг даган тодорхой хүндрэлүүд үүсэж буйн нэгэн жишээ нь дээрх болсон явдал юм. Тус салбарын хилчид улсын хил хамгаалалтыг зохион байгуулахаас гадна орон нутгийн иргэд, аялагчдын аюулгүй байдлыг давхар сахиулан зуны саруудад ачаалалтай үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ нь хэдийгээр хилчдийн шууд хүлээх үүрэг биш ч гэлээ ийм хариуцлагыг хилчид үүрсээр байгаа юм. Тиймээс ч хилчдээс ур чадвар, тэсвэр хатуужил шаардаж байгааг мэдэрлээ.
УСАН ХИЛЧДИЙН ӨДӨР
Яг үнэндээ тэднийгээ ийм сайхан тэмдэглэлт өдөртэй гэж мэдэхгүй явжээ. Анх 2009 онд хурандаа Д.Чойбаатар хилийн 0306 дугаар ангийн захирагчаар ажиллаж байхдаа тус өдрийг бий болгосон гэнэ. Жил бүрийн наймдугаар сарын 15-ны өдөр тэд баяраа даруухнаар тэмдэглэн өнгөрүүлдэг. Энэ жил баярынхаа өдөр өргөн хөтөлбөр гаргасан боловч нэвтрүүлгийн зураг авалт давхцаж таарав. Нөгөөтэйгүүр бүсгүйчүүд Улаанбаатар хот руу сургалт цугларалтад хамрагдахаар явсан эзгүй тул эрчүүдэд давхар ачаалал оногджээ. Дор хаяж баярын ширээ засах гэтэл нарийн зууш хийж, ширээгээ чимэглэж чадахгүй байгаагаа бидэнд ярив. Тэдний яриаг сонсоод манай бүлгийн сэтгүүлч бүсгүй ууттай чихрээ барин сандрав.
Усан хилчдийн өдрөөр залуус өдөржин завгүй зураг авалттай өнжив. Тиймээс ч төлөвлөгдсөн баярын арга хэмжээ хойшлогдож зарим нь цуцлагдаж орхив. Энэ явдалд бид хэрэндээ санаа зовнисоор. Тэгтэл салбарын захирагч ер нь аливаа тэмдэглэлт баяраар ихэнхдээ баярлаж амждаггүй гэдгээ ярилаа. Баярын өдрөө өргөн дэлгэр тэмдэглэж амжаагүй ч Хилийн 0219 дүгээр салбарын хилчид он гарсаар 11 хүний алтан амийг аварсан бахдам сайхан мэдээтэй баяраа эгэл даруухан тэмдэглэсэн. Өдөржин зураг авалттай пижигнэсэн бид орой үдэшлэгийн арга хэмжээ хамтран зохиов.
Залуус ч үдэшлэгийн арга хэмжээнд ач холбогдол өгч хослол өмсөн, үнэртэй усаа цацан гангарсан байлаа. Үүнийг харсан манай багийн сэтгүүлч бүсгүйчүүд сандран уруулаа будан, плажаа өмсөн гангарцгаан хөл болцгоов. Харилцан бие биенийгээ хүндэтгэж байгаа нь тэр шүү дээ. Монгол Улсын анхны баатар Шагдарын Гонгорын нэрэмжит салбарын жагсаалын талбайд хөгжөөнт тоглоом тоглож, бүжинхэн нэгэн үдшийг хамтдаа сайхан өнгөрүүлэв.
Ийнхүү хөх мөнгөн тэнгэр, газрын саан эмжээр Буйр нуурын усан хилийг хамгаалж байгаа хилчдийнхээ алба үйл ажиллагааны талаар нэвтрүүлэг, сурвалжлага бэлтгэсэн бид тавьсан зорилгодоо амжилттай хүрээд буцлаа. Монгол Улсын усан хил тайван байна. Мэргэшсэн хилчдээр мануулж байгаа учраас нутгийн ард түмэн ч хилчдэд бат итгэл хүлээлгэжээ.
Эх сурвалж: Хил хамгаалах ерөнхий газар
Тод индэр
Ц.Төрхүү: Үсний сэв, хоолны тос, арьс ширний үйлдвэрийн хаягдлаас үүдэлтэй лагийн хэмжээ хэрээс хэтэрсэн
НИТХ-ын дарга А.Баяр, НИТХ-ын МАН-ын бүлгийн дарга Д.Ихбаяр, АН-ын бүлгийн дарга Т.Батцогт, Төлөөлөгч Б.Золзаяа, Э.Хулан, Э.Одонтуяа нар УСУГ-т ажиллалаа. Өдгөө 66 жилийн, 1900 гаруй ажилчинтай тус байгууллагын жаргал, зовлон нийслэлчүүдэд шууд хамаатай.
Ундны ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээ, Улаанбаатар хотын цэвэр, бохир усны шугам сүлжээний засвар үйлчилгээ, усны ухаалаг хэрэглээ, цэвэрлэх байгууламжийн хэвийн, найдвартай ажиллагаа, Улаанбаатар хотын ус хангамжийн сүлжээг хянах, удирдах зэрэг асуудлыг хариуцан шийдвэрлэдэг УСУГ-ын үйл ажиллагаа, тулгамдсан асуудал, ирээдүйн зорилтыг онцлон Ц.Төрхүү дарга мэдээлэл өгч, танилцууллаа.
Тэрбээр, “Үсний сэв, хоолны тос, арьс ширний үйлдвэрийн хаягдал, ахуйн болон аюултай хог хаягдлаас болж лагийн хэмжээ хэрээс хэтэрсэн. Энэ бол аюул. Манай тулгамдсан асуудал. Яагаад бэрхшээл вэ гэхээр, Улаанбаатарын хэмжээнд долоон цэвэрлэх байгууламж үйл ажиллагаа явуулж байна. Бид ганц Төв цэвэрлэх байгууламжийг л чухалчлаад яриад байдаг. Гэтэл эдгээр долоон байгууламж бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаад хоногтоо хамгийн ихдээ 200-аад мянган метр куб ус хүлээн авах чадалтай. Гэтэл өнөөдөр энэ ачаалал 3-4 дахин нэмэгдчихсэн. Тэр хэрээр лагийн хэмжээ ихсэж байна. Хоёрдугаарт, усны үнэ тариф, татаасын асуудлыг ярихгүй бол шинэ цэвэрлэх байгууламж ашиглалтад орлоо ч бид зардлаа даахгүй. Тиймээс ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээ, бусад асуудалд анхаарахгүйгээр нийслэлчүүдийн ус хангамж найдвартай боллоо гэж санаа амрах нөхцөл үүсэхгүй” гэв.
НИТХ-ын дарга А.Баяр “Цэнхэр алт болох ус шавхагддаг баялаг. Бодлогын хувьд шийвэрлэх, хамтран ажиллах, зайлшгүй олон нийтэд тулгамдсан асуудлаа танилцуулж ойлгуулах шаардлага байна. Тиймээс энэ ажлыг НИТХ-ын нийт Төлөөлөгчдөд танилцуулахаас гадна “Эх оронч сурагч” хөтөлбөрийн хүрээнд ЕБС-ийн сурагчдад усны үнэ цэн, ухаалаг хэрэглээг таниулах ажлыг хамтарч эхлүүлье” гэлээ.
Тод индэр
Б.Жавхлан: Гадаад валютын улсын нөөц таван тэрбум ам.долларт хүрлээ
Уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх, гадаад валютын улсын нөөцийн нөхцөл байдлын талаар Сангийн сайд Б.Жавхлан Засгийн газрын хуралдаанд мэдээлэл хийлээ.
“Монгол Улсын Ерөнхий сайдын захирамжаар экспорт нэмэгдүүлж, тулгамдаж буй асуудлыг шуурхай шийдвэрлэх үүрэг бүхий Ажлын хэсэг уул уурхайн экспортод тулгараад буй асуудлыг цогц байдлаар шийдвэрлэж, экспортыг эрчимжүүлж, гадаад валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч ажиллаж байна. Тус Ажлын хэсгийн дарга, Сангийн сайд Б.Жавхлан,
Нэгдүгээр улирлын нийт дүнгээр нүүрс 17.4 сая.тонн, төмрийн хүдэр 1.8 сая тонн экспортолсон нь өмнөх оны мөн үетэй ижил түвшинд байгаа бол зэсийн баяжмалын экспорт 456 мянган тоннд хүрч 24 хувиар өссөн дүнтэй байна.
Ажлын хэсэг банкны салбарын төлөөлөлтэй уулзаж, гадаад валютын улсын нөөцийг хамгаалах чиглэлд хамтран ажиллах талаар хэлэлцэж, Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн хурлаар холбогдох асуудлыг шийдвэрлэж, бодлогын зөвлөмж гарган ажиллаж байна.
Энэ сарын 1-ний байдлаар гадаад валютын улсын нөөц өмнөх долоо хоногоос 305 сая ам.доллароор нэмэгдэж, таван тэрбум ам.долларт хүрлээ гэж мэдээллээ.
Тод индэр
О.Батнайрамдал: Бакалаврын төвшинд суралцагчдад тэтгэлэг, магистр, докторын төвшинд бол зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна
Монгол Улсын Их хурлын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хорооны 2024 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдрийн 02 тоот тогтоолоор Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаа, журмын биелэлтэд хяналт шалгалт хийх, холбогдох санал, дүгнэлт гаргах шийдвэрийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг байгуулсан. Энэхүү ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал ахалж байна. Түүнтэй уулзаж ярилцсан юм.
-Ажлын хэсэг байгуулагдах шаардлага юу байв?
-Засгийн газрын татвар төлөгчдийн мөнгөөр санхүүждэг 23 сангийн нэг нь Боловсролын зээлийн сан юм. Хамгийн үнэ цэнэтэй, тэр хэрээрээ хамгийн их хөрөнгө оруулалттай сан юм. Гэхдээ энэ сан өнгөрсөн хугацаанд зээл олгох журмаасаа эхлээд эргэн төлөлт хүртэл олон асуудлыг дагуулсаар байна. Нийтдээ 360 тэрбум төгрөгийн гадаад зээлийн санхүүжилт олгосон боловч эргэн төлөлтөд асуудал үүсч байна. Боловсролын зээлийн сан журмаар зохицуулагдаж ирсэн. Энэхүү мөрдөгдөж буй журам 27 хуудас бүхий олон удаагийн нэмэлт өөрчлөлт орсон учраас ойлгомжгүй, ишлэлээс ишлэгдсэн маягтай баримт бичиг болжээ. Тиймээс журам бүрэн шинэчлэглэх зайлшгүй шаардлага үүссэн. Ингээд 2025 оны сонгон шалгаруулалтаас өмнө Боловсролын сангийн зээлийн журмыг шинэчлэхээр ажиллаж байна. Манай ажлын хэсэг санал, дүгнэлтээ боловсруулан Байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлж, холбогдох яаманд хүргүүлэхэд бэлэн болоод байна.
-Боловсролын зээлийн сангийн журмын төсөлд ямар ямар өөрчлөлт оруулах саналыг боловсруулсан бэ?
- Ер нь бол Боловсролын зээлийн сан алсын хараагаасаа эхлээд стратегийн хувьд шинэчлэл хийх шаардлага буй болжээ. Жишээлбэл, Боловсролын зээлийн сан гэх атлаа нийт санхүүжилтийн 87 орчим хувь нь тэтгэлэг болж олгогдож байна. Эдийн засгийн бүтэц өөрчлөгдөх тусам хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдаад эрэлт хэрэгцээтэй мэргэжилтэй нийцүүлэн Боловсролын зээлийн сангийн стратегийг тодорхойлох ёстой. Боловсролын зээлийн сангийн санхүүжилтийн 35-45 хувь нь Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэгт буюу бакалаврын боловсрол эзэмшихэд олгогдож байна. Гэтэл дэлхийн 100 топ сургуульд тэнцсэн хүүхдэд зээл хэлбэрээр олгогдож байна. Энэ нь харьцангуй ялгаатай байдал үүсээд байгаа юм. Мөн өндөр мөнгөн дүнгээр буюу 100-200 мянган ам. долларын зээл авсан оюутан бакалавраа төгсч ирээд зээлийг эргэн төлөх нь асуудалтай. Ер нь дөнгөж бакалаврын түвшний боловсрол эзэмшээд өндөр хэмжээний зээл төлөх нь хэцүү учраас зээлийн эргэн төлөлт ч тааруу явж ирсэнтэй холбоотой байх.
Тэгэхээр бакалаврын төвшинд эргэн төлөгдөх нөхцөлгүйгээр тэтгэлэг, магистр, доктор буюу ахисан төвшинд зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна. Өөрөөр хэлбэл, ахисан төвшинд зээлээр суралцагч санхүүгийн хувьд зээлийг эргэн төлөх боломжтой болсон байна. Хоёрдугаарт, гадаадын их, дээд сургуульд суралцах хүүхдийн сонгон шалгаруулалтыг эрэмбэ, ерөнхий тест явуулж шалгаруулж байна. Зөвхөн эрэмбийг харах нь өрөөсгөл учраас тухайн хүүхэд өөрсийн санаачлагаар тэтгэлэг авсан бол үнэлэгдэж, оноожуулалтад нь ордог байх ёстой. Мөн тухайн сургуулийн төлбөрийн хэмжээг оноожуулалтад тусгах нь зөв хэмээн үзэж байна. Яагаад гэвэл зарим сургууль эрэмбэ нь ойролцоо атлаа хэд дахин илүү төлбөртэй байх тохиолдол байдаг. Жишээлбэл, АНУ-ын Стэнфордын Их сургуульд 200 мянган ам.доллараар суралцуулахаар нэг хүүхэд явуулах нь уу эсвэл эрэмбээрээ ойролцоо Токиогийн их сургуульд яг энэ төсвөөр 10 хүүхэд суралцуулах уу гэдгийг бололцох ёстой. Энэ мэт уялдааг оноожуулалтад шингээж өгч байж, харилцан ашигтай, хүртээмжтэй зээлийн олголтыг шинэчлэн хэрэгжүүлэх боломжтой хэмээн үзсэн.
- Төрийн албан хаагчдыг мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэхэд зээлийн сангаас тэтгэлэг өгч болох уу?
- Төрийн албан хаагчдыг бодлогоор дэмжин чадавхжуулах хүрээнд гадаад болон дотоодын сургалтын байгууллагад магистр, докторын үндсэн хөтөлбөрт хамруулах боломжийг бүрдүүлнэ. Мөн шаардлагатай тохиолдолд гадаад хэлний бэлтгэлд хамруулах боломжийг олгоно. Түүнээс гадаадад суралцаад төгссөн хүүхэд тухайн орондоо ажлын туршлага хуримтлуулж ирэх боломжийг олгох уян хатан зохицуулалтыг тусгалаа. Хэрвээ эргэн ирэхгүй бол тэтгэлэг зээл хэлбэрт шилжиж, эргэн төлөгдөх нөхцөлттэй байна. Тухайн суралцагч энэ бүхнээ бүрэн ялгаж ойлгосон байхын тулд журмын шинэчлэл мөн чиглэж байна. Мөн зорилтот бүлэгт чиглэсэн буцалтгүй тусламжаар суралцах боломжийг журамд тусгах ёстой юм.
-Зээлийн эргэн төлөлтөөр дараагийн зээлийг олгох зарчмаар төсөвлөсөн. Тэгэхээр зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулахад хэрхэн анхаарч ажиллах вэ?
- 2025 оны улсын төсөвт Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаанд 158,4 тэрбум төгрөг төсөвлөгдсөн. Түүний 33,6 тэрбум нь зээлийн эргэн төлөлтөөс санхүүжихээр тусгасан. Өөрөөр хэлбэл, эргэн төлөлт заавал хийгдэж байж Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулна. Зээлийн эргэн төлөлт хийгдэхгүй бол дотоодын их,дээд сургуульд суралцагч хүүхдүүд Монгол банкны хар жагсаалтад бичигддэг. Харин гадаадад суралцахаар зээл аваад эргэн төлөлт хийгээдгүй бол энэ хар жагсаалтад ордоггүй. Энэ ялгавартай байдлыг халах хэрэгтэй учраас журмын төсөлд санал тусгасан байгаа. Зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулах, зээлийн санг шударга ёсны зарчимд нийцүүлэхийн тулд шинэчлэл хийхээр саналыг боловсруулсан юм.
