Бидэнтэй нэгдэх

Тод индэр

Физикийн багш, магистр Ж.Тунгалаг: Ажлаа хүлээлгэж өгөөд л ОМИС-ийн оюутан болсон доо

Огноо:

,

Сэтгүүлч:

Сургуулийн амьдрал. Өртөө гэлтэй ч юм уу. Нэг хэсэг нь төгсөж, дараагийнх нь шинээр элсээд л... Жил бүр сургуульд маань ярианд “өдмөөр” элсэгчид суралцахаар ирнэ. Тэдний нэг бол Оточ Манрамба их сургуулийн 2-р курсийн оюутан, Физикийн багш, магистр Ж.Тунгалаг байгаа юм. Өнгөрсөн жилийн тухайд шинэхэн оюутан учраас хойшлуулаад байсан ярилцлагаа энэ удаад бид хийлээ. Ямартаа ч Дэлхийн болон Монголын багш нарын баярын өдрөөр уулзсандаа баяртай байна. Ингээд  Ж.Тунгалаг багшийнхаа "Шинэ оюутны шинэхэн амьдрал"-аас сонирхсоноо хуваалцаж байна.
 
- Урилга хүлээн авсанд баярлалаа. Үнэндээ тантай ярилцахаар “онилоод” нэг жил өнгөрлөө. Товчхондоо дасах хугацааг хүлээсэн гэх үү дээ. Өнгөрсөн энэ нэг жил хэрхэн өнгөрөв.
- Оюутны эхний жил бодсоноос их ачаалалтай байсан ч харвасан сум мэт өнгөрчээ. Ажлын ширээнээс оюутны ширээнд шилжихэд нээрээ л дасах гэж хэсэг хугацаанд самгардсаан. Сургалтын төлөвлөгөө, багш нарын заах арга барил, хичээлийн зохион байгуулалт нь миний мэдэхээс тэс өөр, өвөрмөц байсан.
Билгүүн номч Б.Ринчен гуайгаас нэг залуу “Олон хэл сурахад толгой их өвдөнө биз” гэж асуухад нь “Үгүй ээ хүүхээ, бөгс л их өвддөг юм даа” гэсэн үгийг биеэр мэдэрсэн дээ. Шантраагүй ч нэлээд ядарсанаа нуугаад яах вэ. Ангийн болон хичээл заасан багш нар маань бүгдээрээ эмчийн хувиар үзэж оношлож, эмчилсэний хүчээр эхний жилээ давсан. Эрүүл мэнд сайжраагүй бол шантарч мэдэхээр байлаа даа.
- Одоо бол шантрахааргүй болжээ дээ. 
- Тийм ээ. Сургуульд элсэхийн өмнөхөн надад хэд хэдэн ажлын байр, өндөр цалин санал болгоход сурахаа хойшлуулдаг ч юм билүү гэж бодож үзсээн. Гэтэл нэг чухал юмнаас хоцорчих мэт мэдрэмж төрөөд сурах чиглэлээ гол болгоод сэтгэл шулуудсан. Шийдвэрээ гаргаад хамгийн түрүүнд аав, ээждээ хэлсэн. Аав минь “Миний охин чадна. Хоёулаа даян дэлхийд алдаршина аа” гэхэд нь би маш их баярласан. Гэхдээ хүний л эх эцэг хойно далдуур санаа зовоостой. Ямар сайндаа л ээжид нууцаар “Энэ маань чаддаг л байгаа даа” гэж хэлсэн байх вэ. Харин ээж 100 мянган төгрөг өгөөд “Миний охин шинэ хувцас аваарай, ангийн чинь хүүхдүүд бүлтийтлээ гоёод, мөнгөтэй ирсэн байгаа даа” гэж билээ. Ээжийнхээ өгсөн мөнгөөр цагаан халад авсан. Төгсөтлөө өмсөнө дөө. 1-р курст орой болгон даалгавар хийгээд суухаар хань минь “Чи ингэж өөрийгөө зовоох хэрэг байна уу? Мэддэг чаддаг ажлаа хийвэл амар биш үү. Ажилд авах газар олон байна шүү дээ” гэж байсан ч одоо бол их дэмжинэ. Хүүхдүүд маань ч ялгаагүй.
- Шинэ оюутны амьдрал хэрхэн эхэлж байв даа. Хичээлийн анхны өдөр...Ямар санагдсан бэ? 
- Анх 7 настай сургуульд орсноос хойш 50 жил боловсролын байгууллагатай амьдралаа холбосон миний хувьд 9-р сарын 1 бол баярын өдөр шүү дээ. Энэ өдөр нээлтдээ оролцоод, багш нартайгаа танилцаад л тарах байх гэж бодсон. Гэтэл хамба багш, хоёр  туслах багшийн хамтаар  найман цагийн хичээл орж, төвөд хэлний бүх үсгээ заасан. Хичээл тарахад нэлээн их даалгавартай харьж, шөнөжин сууж хийж байлаа. Оюутны мэдэх ёстой агуулгын шимийг хураангуйлж сурах бичгийг боловсруулах, шимийг дутаалгүй цээжлүүлж тогтоолгодог арга зүйн давуу талыг тэр үед сайн ойлгоогүй ч сонирхлыг эрхгүй татсан. Үнэндээ “Сайн байна уу, миний нэр Тунгаа” гээд л төвөдөөр яриад эхэлнэ гэж бодсон. Тэгсэн багш нар шууд л төвөд эх сурвалжийг тайлбарлан орчуулаад, бичүүлж цээжлүүлэхээр нь гайхаад, ингэж заалгаад би хэл сурах болов уу гэж эргэлзсэн. Ер нь манай сургалтын уламжлал нь багшийг шүтэж, багшаас сонсон хөтлүүлж, өөрөө бясалган, эрдмийг өөриймшүүлэх цогц үйл явц гэдгийг өнгөрсөн нэг жилд биеэр туулж мэдлээ.
- Багын эмч болох мөрөөдөлтэй байсан юм болов уу гэж таамаглаж байна.  
- ЕБС-ийн 9-р ангид байхдаа УБ хотын (тэр үед улсын олимпиад болдоггүй байсан) химийн олимпиадад байр эзлээд одоогийнхоор АШУҮИС-д суралцах урилга авч байв. Гэхдээ би аймхай, ялангуяа цус хараад ухаан алдчихдаг болохоор эмч болохоос татгалзсан. Ингээд багш нар, аав ээжийнхээ санал нэгдсэн сонголтоор МУИС-ийн физикийн ангид элсэн суралцан, онолын физикээр мэргэшиж төгссөн. Ажил, мэргэжилдээ дуртай болохоор  тасралтгүй тууштай ажилласаар тэтгэвэрт гарсан. Үргэлжлүүлээд ажиллах боломжтой хэдий ч эмч болохын тулд дахин сурахыг чухалчилж ажлаа хүлээлгэж өгөөд л оюутан болсон доо. Энэ бол гэнэтийн шийдвэр байгаагүй. Нэлээн хэдэн жилийн өмнөөс бодож, төлөвлөсөн зүйл. Тэтгэвэртээ гараад уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр сурна гэж ярихад хүмүүс итгээгүй байх л даа. Тэгээд оюутан болчихсон чинь зарим нь эргэлзэж, гайхаж байсан ч хавьгүй олон хүн баяр хүргэж, надаас урам зориг авснаа хэлэхэд талархан хүлээж авсан. Нэг багш маань “Бодоод байсан чинь чи зөв сонголт хийжээ, би чамаар л эмчлүүлнэ шүү, сайн сураарай” гэсэн. Багш маань үе үе ярьж, мэнд мэддэг нь надад үүрэг хариуцлагыг минь тасралтгүй сануулах зорилготой байх. Саяхан чамаас нэг зөвлөгөө авъя гээд ярихаар нь “Багш аа, би зөвлөгөө өгөх, хүн эмчлэх болоогүй шүү дээ” гэсэн чинь “Зүгээр ээ, тэр болтол би дажгүй, чи сайн сураадах, би ганцхан чамаар л эмчлүүлнэ” гээд утсаа тасалсан. /инээв/

- Яагаад Оточ Манрамба гэж...
- “Манба Дацан” хийдийг байгуулах үеэс нь Д.Нацагдорж хамба багшийн үйл хэргийн тухай сонсож, мэддэг байв. Аав, ээжийгээ үзүүлж, эмчлүүлэх болсноор илүү танил болж, тус эрдмийг нь хүртэн, талархан биширдэг болсон. Би 2006 оноос БМИҮЗ-д их, дээд сургуулиудын байгууллагын магадлан итгэмжлэлийг хариуцаж ажиллах болсноор бусад сургуулийн нэгэн адил ОМИС-тай ажил хэргийн холбоотой байж, сургуулийн үйл ажиллагааны талаар бүхий л мэдээллийг авдаг байлаа. Тэр үеэс Г.Одонцэцэг захиралтай танилцан, эхлээд ажил хэргийн дараа нь найз нөхдийн харилцаатай болж, УАУ-ы талаар гайхамшигтай зүйлүүдийг сонсож, ном бүтээлийг нь шимтэн уншиж, хүндэтгэн биширдэг болсон. Харин одоо багш шавийн барилдлагатай улс боллоо. Хамгийн гол нь өндөр настай аав, ээжийг минь эмчилж, илааршуулж, өвчингүй урт наслуулсан болохоор хоёр багш, мөн шавь нарт нь талархаж бишрэх болсон юм даа. Эднийг хараад өөртөө болон бусдад туслах ийм сайн эмч болох сон гэж мөрөөдөөд, ОМИС-д татагдсан. Уламжлалт анагаахын салбарын мундаг эмч, мэргэжилтнүүд ОМИС хамгийн зөв сонголт гэж намайг дэмжсэн нь бүүр таатай.
-Ингэхэд таны бага нас хаана өнгөрсөн бэ? Дурсамжаар хөглөгдөж, хөөрхөн түүх сөхөхөд бас л гоё шүү.
- Бага нас одоогийнхоор Натур төвийн хавьцаа, хуучнаар бол Цагаан хуаран гэж газар өнгөрсөн. Айлын отгон охин болохоор гэрт хийх ажил бага. Ихэнх цагаа дугуйлан, секцэнд явж, найзуудтайгаа тоглож өнгөрөөнө. Сансарын үйлчилгээний төвийн номын сан, кино театр нь шинэ тохилог, гудамж талбай цэвэрхэн, сайхан тохижилттой байж. Сансарын номын сан гэрээр ном олгоно оо. Нэг удаа өвдөөд авсан номоо аваачиж өгч чадаагүй. Тэгсэн номын санч эгч ээжтэй ирж уулзаад учрыг нь ойлгож, тор дүүрэн ном аваад ирэх нь тэр. Түүнээс хойш хэд хэдэн удаа гэрээр үйлчлээд “Одоо энэ номыг унш“ гэж зааж зөвлөсөөр би номын хорхойтон болсон юм даа. Буянтай сайн хүмүүс энэ амьдралд олон таарна шүү. Багш нарынхаа хичээл номыг сонсож байхад бага насанд хөгшин аав, ээжийнхээ хэлж ярьж байсныг улам их дурсан санаж, бишрэх болсон.

Миний өвөг дээдсүүд Ховд аймгийн Зэрэг сумын эгэл жирийн малчид. Тэтгэвэртээ гараад үр хүүхдээ бараадаад хотод ирж надтай ойр байсан нь их аз завшаан байжээ. Хөгшид маань гэрт байгаа гарын доорх материалаар л өвчин эмгэгийг эмчилчихнэ. Энийг хараад эм тан ховор болохоор хар бор арга хэрэглэдэг байж гэж саяхныг хүртэл боддог байлаа. Гэтэл тэд маань тэжээхүйн ухааны онол номыг нь судлаагүй ч амьдрал ахуйдаа чадамгай хэрэглэдэг байсныг одоо улам бүр ойлгож байна. Амьд сэрүүнд нь асууж, мэдэж авахгүй яав даа. Ганцхан жишээ хэлэхэд, нэг удаа охиноо дагуулаад хөгшин ээжийгээ эргэж очив. 2-3 настай охин зөрүүдлээд ааш гаргах нь надад бол хэвийн. Харин хөгшин ээж маань охины аашийг гайхаад, юу идүүлж, уулгаж байгааг асуулаа. Тэгээд чацарганы шүүс ихээр уулгаснаас шар нь хөдөлж гэхэд нь би итгээгүй л дээ. Гэтэл одоо яг тэр тухай онол номыг нь дэлгэрэнгүй үзэж, үнэн байсанд эргэлзээгүй итгэлээ. Дашрамд хэлэхэд хүүхдийнхээ зан аашны хувирлыг 2-3 насны синдром аяндаа зүгээр болно гэдэг болж. Хүүхдийн идээ, ундааг шим тэжээл талаас нь нарийн тооцдог боловч цаг улирал, бие махбодын онцлог шинжид нь тохируулдаг монгол уламжлалаа сайн мэдэхгүй байна.


- Оюутан найзууд чинь Z generation-ууд. Тэд ямар онцлогтой улс байна вэ?
- ОМИС-ийг хүүхдүүд тохиолдлоор сонгодоггүй юм билээ. Манай ангийнхан гэхэд энэ сургуульд, энэ мэргэжлээр сурна гэдэг зорилготой, ирээдүйдээ бат итгэлтэй нөхдүүд. Элсэхээсээ өмнө сургууль, багш нар, үзэж судлах хичээлийнхээ тухай асууж лавлан, дээд курсийнхнээс арга туршлага судалчихсан, миний мэдэхгүй нарийн ширийнийг ч олоод мэдчихсэн байна лээ. Тэгэхээр Зэт үеийнхэн асуудалд олон талаас нь нухацтай ханддаг байгаа биз. Бусдаас зөвлөгөө авдаг ч эцсийн бүлэгт өөрөө л шийднэ. Бусдад найдаад байдаггүй, өөртөө найдна. Зөөлөн ааштай, дөлгөөхөн оюутнууд бий. Ер нь манай сургуулийнхан аядуу намуун улс. Оюутнууд бол курс ахих тусмаа улам дөлгөөхөн болдог санагдсан. Бодвол үзэж судалж буй ном сургаалтайгаа  холбоотой байх. Мөн багш нарын үлгэр дуурайлал ч нөлөөлдөг болов уу. Манай сургуулийн, манай ангийн бас нэг онцлог нь хоёр дахь мэргэжлээрээ сурч буй 30,40-өөд насныхан, мөн миний үеийнхэн гээд 18-56 насныхан хамт суралцдаг. Хэдийгээр хүн бүрийн сурах арга барил өөр ч залуу хүүхдүүдийн хурд, ой тогтоолт яах аргагүй сайн. Харин бидний хувьд арга барил, туршлагаараа илүүрхээд байх шиг /инээв/. Ах захын ёс, нас намба байвч насаараа түрий барьж, хойш суух гэх мэтээс зайлсхийж хичээж л явна. Ямартаа ч олон сайн найзтай болсондоо баяртай байгаа. Би тэдэнд туслахаас илүү тэд маань надад түшигтэй, халамжтай байдаг нь хайр хүрэм. Бүгдээрээ тэнцэшгүй сайн эмч болоод намайг аварна гэдэгт итгэдэг юм.
- Таны нүүрномоос энэ их эрч хүч хаанаас ундардаг байна аа гэж бодсон шүү. Сурахад оройтоно гэж байх уу? гэдгийг зөвхөн танаас л асуумаар санагддаг.
- Ковидын үеэс өмнө би нүүрномыг бараг ашиглаж байсангүй. Харин ковидын үед гэртээ хоригдсон хүмүүс ямар хоол хийж байна, гоё хоолны жор байна уу гэснээр хоолны жор оруулсан. Зав ихтэй байсан болохоор шинэ жор туршиж, постлоод амжилттай болсон гэх үү дээ. Туршиж үзлээ, гоё боллоо, магтууллаа гэсэн комментууд их урам өгдөг юм билээ. Ингээд өөрийн мэддэг чаддаг, хүнд хэрэг болох зүйлийг харамгүй хуваалцахаар 2-3 жилийг цахим орчинд их идэвхтэй өнгөрөөлөө. Би гэрийн ажил, хоол хийх, жижиг сажиг гар урлал хийх сонирхолтой. Оюуны ачаалалтай ажилладаг хүнд нэг талаас алжаал тайлах, нөгөө талаас кайф авах хобби болдог. Гэр бүл, найз нөхдөө гарынхаа цай хоолоор дайлж, баяр ёслолын онцгой өдрүүдэд өмнө нь идэж үзээгүй цоо шинэ хоолоор дайлах гоё мэдрэмж. Тиймээс хуучин жороо баяжуулах, шинэ жор олох  байнгын сэдэл тэмүүлэлтэй гэх үү дээ.
Бүхий л зүйлийг сайжруулж, шинэлэг болгохын үндэс суурь нь их, бага хэмжээгээр суралцана гэсэн үг. Мэдээж залуу бага насандаа эрдэм номд шамдах нь туйлын зөв. Суралцахыг хойшлуулж хэрхэвч болохгүй. Гэхдээ залуудаа сурчихсан, нас явчихсан гээд хойш суух ямар ч утгагүй. Сурах хэрэгцээ зөндөө байна. Тодорхой мэргэжил эзэмшихгүй юм гэхэд өөрт хэрэгтэй зүйлийг сурах л хэрэгтэй. Жишээ нь: иог, бясалгал, хөгжим, уран зураг, спорт гэх мэт. Би уг тэтгэвэрт гарахынхаа өмнө спортын мастер Б.Цэцгээ багшид шавь орж, байт харваагаар хичээллэж эхэлсэн юм. Даанч эмч хүн, ялангуяа судас барьж оношлохын тулд хуруу гараа гамнах хэрэгтэй учраас болиод иог сурч эхэлсэн. Цаг завтай болохоороо уран зураг, гар урлалын чиглэлээр суралцана даа.
- Нүүрномын тухай дурдсаных. Сайн тогооч юм аа. Цаг улиралдаа тохирсон хоол ундны ач тусын талаар товчхон манай уншигчдад хэлж өгч болох уу.  
- Би багадаа бие султай, их эмзэг, байнга өвддөг хүүхэд байлаа. Хөгшин ээж, ялангуяа ээж минь эмч домч, эм тариа гэхээс илүү хоол ундаар тордож, байгалийн аргаар чийрэгжүүлдэг байсны хүчээр би эрүүлжсэн. Жишээ нь рахитаас болоод майжиг хөлтэй байсан гэвэл одоо хэн ч итгэхгүй дээ. Аав минь хашаандаа ачааны машин дүүрэн элс авчирч, тэр хавийн хүүхдүүдтэй хамт тоглуулдаг. Ээж минь өдөр бүр айлаас үнээний шинэ, цэвэр сүү авчирч хөөрүүлж уулгасаар рахитыг эмчилсэн. Одоо бол хөл тэгшхэн шүү /инээв/. Ээж минь хоол, цайг гараа гаргаж, сэтгэлээ шингээж хийдэг, дэндүү халамжтай учраас би “Алтны дэргэдэх гууль шарлана” гэдэгтэй адил их зүйлийг сурсан. Эгчийн чанасан хар цай нь хүртэл амттай, шимтэй гээд дүү нар нь хөлсөө дуслуулаад уудаг юм. Би аав, ээжийгээ өтлөхийн цагт халамжилж, хоол ундаар тэтгэхийг чухалчлах болсноор монголчууд бидний уламжлалт идээ, ундны сайхныг, сайныг бүүр илүүтэй мэдэх болсон. Өөрөө туршиж, хэрэгжүүлсэн үр дүнг бол бусдад харамгүй түгээхийг хичээдэг л дээ. Хамгийн энгийн жишээ гэхэд хярам, сүүтэй цай биеийг шимжүүлж ядаргаа тайлдагийг хүн бүр  мэддэг ч амар хялбараар нь байхуу, кофе, тэр байтугай дан ус уудаг болсон. Гэтэл энэ нь шим тэжээл болохгүй, хоолны шингэцэд муу нөлөөтэйг тэр бүр анзаардаггүй. Цаг улирлаас гадна нас, хүйс, ажил амьдралын хэв маяг, өөрийн төрөлх өвөрчлөл (хий, шар, бадган), амьдарч буй байгаль орчин гэх мэтийг анхаарч, тохируулан хооллох нь чухал гэдгийг  УАУ-аар тодорхойлсон байдаг. Энэ тухай манай сургуулийн болон багш нарын пэйж хуудаснаас дэлгэрэнгүй уншиж, зөвлөгөө авах боломжтой учраас би энд дурдаад илүүц биз ээ. Харин өөр зүйлийн тухай яримаар байна. Болох уу?
- Тэгэлгүй яах вэ болно шүү дээ.
-УАУ-д суралцсанаар анх удаа буддын сургааль номлолоос уншиж, номч мэргэдийн лекц, ярилцлагыг шимтэн сонсдог болсон. Сургалтын төлөвлөгөөнд ийм хичээлүүд байхгүй учраас хичээлийн бус цагаар, өөрийн боломжоор судалж байгаа ч яах аргагүй сургууль, багш нарын минь ач тус шүү дээ. Аав минь өөд болоход хүнд үеийг даван туулах хүчийг надад өгч, аавд минь зориулж багш, оюутнууд өглөө бүр Манла хурж, буян үйлдэж байна. Ийм боломж зөвхөн манай сургуульд л байгаа байх. Сургууль, багш нар, оюутнууддаа баярлаж талархснаа яаж илэрхийлэхээ ч би мэдэхгүй, буянд даган баясаж байна. Буддын сургааль номлолын тухайд сонсож, мэдсэн бүхнээ аль болох олон хүнд хүргэх сэн, үр хүүхэд, ач зээ нар минь буддизмд суралцаасай гэж хүсч байна. Манай улсын хувьд төр, шашин тусгаар учраас боловсролын байгууллагад шашны сургалт, үйл ажиллагааг хориглодог. Үүнд мэдээж сайн тал бий ч, муу тал нь нийгэмд бугшсан ёс суртхууны доройтол, бүүр уналт гэж болохоор муу муухай хэргүүд удаа дараа гарч байна. Тэр байтугай гэр бүл, хамаатан садан, найз нөхдийн харилцаанд хэм хэмжээнээс хэтэрсэн муу муухай зүйлүүд болж байна. Үүний эсрэг сайн сайхан зүйлийг авчрах зөв зүйл буддизмд байгаа нь бидний хувьд завшаантай. Иймд сургуульд заадаггүй тэр эрдэм мэдлэгийг хүүхдүүд гэр бүл, ойр дотнын хүрээллээс авах нь чухал. Боловсролын системын дутагдалтай тал болох зөөлөн ур чадварыг гэр бүлийн үнэт зүйл болгон хөгжүүлэх боломж байна.

- Нээрээ л тийм шүү. Ингэхэд та боловсролын салбарт хэдэн жил ажилласан бэ? Ажлын гараагаа хаанаас эхэлж байв.
- 1989 онд МУИС-ийн физикийн ангийг төгсөөд сургуульдаа Онолын физикийн тэнхимд лаборантаар ажлын гараагаа эхлээд жил хүрэхгүй хугацаанд багш болсон. Монголдоо төдийгүй дэлхийд үнэлэгдсэн мундаг профессор багш нараар хичээл заалгаж, судалгааны ажлаа удирдуулж, багшийн ажлын гараагаа тэднийхээ хайр халамжинд эхлүүлсэн. Би ч их хувь заяатай хүн шүү. Энэ тухай ямагт бодож, бахархаж талархаж явдаг.
     1987 онд МУИС-ийн дэргэдэх гүнзгийрүүлсэн сургалттай сургуулийг байгуулж, байгалийн шинжлэх ухааны чиглэлээр онцгой авьяастай хүүхдүүдийг сонгон сургаж байсан. Энэ сургуульд 1989-1998 он хүртэл ажилласан ба тэр үеийн шавь нараараа маш их бахархдаг. Улс орон даяар шалгарч, олимпиад тэмцээнд түрүүлсэн, шилдэг хүүхдүүдэд цоо шинэхэн багш хичээл заах гэж шөнөжин бэлтгээд, их л хичээдэг байлаа. Одоо бодоход хааяа санаа зовдог л юм. Ингээд 1998-2006 онд Дорнод их сургуульд сургалт эрхэлсэн дэд захирлаар ажиллаж, боловсрол судлалаар мэргэших гараагаа эхэлсэн. Багш боловсролын хөтөлбөрийг хариуцаж ажиллахын тулд тэр чиглэлээр өөрийгөө хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага тулгарсан учраас тэр үеийн нөхцөл байдлыг ашиглан олон улсын төсөл, хөтөлбөрт баг хамт олноороо оролцож, хөдөө орон нутагт ажиллаж, амьдрахын сайхныг мэдэрсэн алтан үе байгаа юм. Харин 2006-2022 онд БМИҮЗ-д ажиллаж, боловсролын үнэлгээ, хяналт-шинжилгээ, магадлан итгэмжлэлийн чиглэлээр мэргэшин, бараг л бүх их, дээд сургууль, коллежид зөвлөгөө, мэдээлэл өгч, хамтран ажиллалаа.
- Өнөөдөр боловсролын чиг хандлага тэр тусмаа дээд боловсрол дэлхийд аль зүгт явна вэ? Монголчууд бид хөл нийлүүлэх алхах чадаж байна уу?
- Монголчууд эрт дээр үеэс төрийн, дацангийн, гэрийн сургуулиар залуу үеэ бэлтгэж, төр шашны хосолсон тогтолцоог уламжлан хөгжүүлж ирсэн дорнын өвөрмөц түүхтэй. Харин өнгөрсөн зуунд өрнийн соёл, боловсрол хүч түрэн орж ирсэн. Одоо бол өөрсдийн уламжлалыг хадгалан дэлхийн жишгийг баримжаалсан боловсролын тогтолцоотой болжээ. Хэдийгээр шүүмжлэл их байдаг ч ололт чамгүй бийг олон жишээнээс харж болно. Тухайлбал, дэлхийн улс орнууд дээд боловсролынхоо хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийг зорьж байхад бид хэтэрхий олон сургуульд хэтэрхий их хүн сурч байна гэж шүүмжилж, хааж боож байна. Олон улс оронд охид сурч чаддаггүй бол манайд дийлэнх нь охид суралцаж байна. Сургалтын төлбөр хямд. Ер нь хүссэн хүн дээд боловсрол эзэмшихэд саадгүй нь сайн талтай. Нийцтэй, чанартай болгох тухайд асуудал тулгарч байгаа нь үнэн. Мэргэжлийн үүднээс хандаж хэлэхэд 1998 оноос боловсролын магадлан итгэмжлэлийг дэлхийн жишгээр хөгжүүлж ирсэн нь боловсролын чанарыг сайжруулах, олон улсад хүлээн зөвшөөрүүлэхэд түлхэц болсон. Цаашдаа ч хувь нэмрээ оруулна гэдэгт итгэдэг. Нөгөө талаас сургуулиудын үүрэг хариуцлага, чанар чансаагаар өрсөлдөх эрмэлзлэл чухал. Манай сургуулиуд энэ чиглэлээр дэлхий нийтийн жишгээс хол хоцролгүй зүтгэж байгаа нь олон жишээ баримтаар нотлогдоно.
- Асуух зүйл ундраад л байна. Гэхдээ энэ удаад ингээд орхиё. Ярилцсанд баярлалаа.

Ярилцсан П.Ундраа
"Уламжлалт анагаах ухаан" сонин
Дэлгэрэнгүй унших
АНХААРУУЛГА: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд тус сайтын сэтгэгдэл хэсгийг түр хугацаанд хаасан болно.

Тод индэр

Б.Бат-Эрдэнэ: Бидний хувьд роботоо найдвартай ажиллах байдал дээр нэлээд анхаарч ажилласан

Огноо:

,

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор "РОБОКОН 2025" Олон улсын роботын тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 22-ноос 26-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдана. Энэ тэмцээн Монгол Улсаас хоёр баг оролцож байгаа. Багуудын бэлтгэл хэрхэн хангагдаж байгаа талаар ШУТИС-ийн МХТС-ийн Электроникийн тэнхмийн багш Б.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.  

“ABU Робокон 2025 ” олон улсын тэмцээн удахгүй болох гэж байна. Энэ тэмцээнд оролцох багууд бэлтгэлээ хэр хангаж байна бэ?

-Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээндээ амжилттай оролцсон. Олон улсын тэмцээнд гаднын томоохон улс орны аваргууд оролцох учраас догдлол, бага зэргийн айдастай байна. Туршилтын роботуудаар бэлтгэлээ боломжийн хангаж байна.

-Энэ удаагийн тэмцээнд 14 орны баг оролцож байгаа. Өрсөлдөгч багуудаа хэр судалсан бэ?

-Бид Япон улсын Робокон тэмцээнийг очиж үзсэн. Япон багууд бол үнэхээр сайн юм байна лээ. Мөн Тайланд, Хонконг, Вьетнам улсын үндэсний тэмцээний бичлэгийг үзсэн. Эдгээр улсын багуудын тоглолтын стратегийн талаар ерөнхий ойлголтыг авсан. Бид хэрхэн тоглох стратеги төлөвлөгөө гаргаж, бэлтгэлээ хийж байна. Олон улсын тэмцээн Монгол Улсад зохион байгуулагдаж байгаа учраас оролцогч оюутнуудын маань хувьд нутгийн тэнгэр ивээнэ гэдэгт итгэж байна. Бидний хувьд роботоо найдвартай ажиллах байдал дээр нэлээд  анхаарч ажилласан.

-Тоглолтын үед техникийн саатал гэмтэл гарахыг үгүйсгэхгүй. Техникийн бүрэн бүтэн байдлаа хэр хангаж байна?

-Тоглолтын үед гарч болох томоохон эвдрэл, гэмтэл саатлаа гаргахаас урьдчилан сэргийлэх сэлбэг хэрэгслээ бэлдэн ажиллаж байна.

-Энэ жилийн тэмцээний онцлог нь сагс бөмбөг учраас хөдөлгөөн шидэлт нэлээд их хийгдэнэ?

-Үндэсний тэмцээн болон бусад орны тэмцээнүүдийг харахад Роботуудын эвдрэл их ажиглагдаж байна. Залах үед, хурдтай явж байгаад мөргөлдөх үед эвдрэл гэмтэл гарах тохиолдол ажиглагдаж байна.

- Роботод бүтээх явцад хүндрэлтэй зүйл гарч байсан уу. Роботоо бүтээхэд хэр их хугацаа зарцуулсан бэ?

-Үндэсний роботын тэмцээнд оролцох бэлтгэлээ есөн сараас эхэлж хангасан. Роботуудаа 11 дүгээр сараас хойш эхлэн бүтээж 7-8 төрлийн робот бүтээн туршсан. Робот бүтээж туршиж үед бидний хүссэн үр дүнд хүрэхгүй тохиолдолд дараа санаагаа хэрэгжүүлж ажилласан. Үндэсний аваргад оролцохдоо 7-8 робот бүтээж туршсан бол олон улсын тэмцээнд зориулж 10 орчим робот бүтээж туршсан байна. Олон улсын багууд маш хурдтай хүчтэй, технологийн шийдэл нь сайн зүйлүүд ажиглагдаж байгаа. Бид ч гэсэн дутахгүй өрсөлдөнө гэж төлөвлөж байна.

-Роботоо бүтээхдээ тоног төхөөрөмжөө яаж шийддэг бэ?

-Оюутнууд өөрсдийн роботын бүтээж байгаа учраас багш нараас зөвлөгөө авч роботын шийдлээ өөрсдөө олж бүтээдэг. Манай сургууль  электроник програмчлалын сургууль учир роботын механик шийдлийг бүтээж туршихад хугацаа их зарцуулдаг. Сүүлийн жилүүдэд “Робот ба Хиймэл оюун ухаан” механик, электроник, хиймэл оюун ухаан нийлсэн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буй учир энэ дутагдлыг нөхөж чадаж байгаа гэж үзэж байна. Робот бүтээхэд хөрөнгө санхүүгийн зардал мөш их гардаг. Зарим тохиолдолд үүнээс үүдэн рбоботын шийдлээ турших  боломжгүй тохиолдол ч байдаг. Нэг, хоёрдугаар курсийн оюутнуудын хувьд дөнгөж мэргэжлийнхээ хичээлтэй танилцаж байгаа учраас роботуудаа хялбар, энгийн шийдлээр бүтээсэн. Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээний роботоо сайжруулаад оролцож байна. Харин нөгөө баг маань 3-4 курсийн оюутнууд байгаа учраас ахисан түвшний шийдлүүдийг роботууддаа хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.

-Өрсөлдөгч багтай тоглох тактикаа боловсруулж байгаа биз дээ?

-Тодорхой хэмжээнд боловсруулж байна. Япон улсын роботод тохолт хийдэг. Бидний хувьд тохолт гэхээс илүүтэй шидэлтүүд дээр анхаарч тоглоно. Мөн хамгаалалтаа сайн хийж тоглоно. Тухайн үед тоглолт явц хэрхэн өөрчлөгдөхийг таашгүй. Амжилт гаргахын төлөө хичээнэ дээ. Алдаа бага гаргаж хугацаа сайн тооцоолох, багийн гишүүд хоорондоо сайн ойлголцож, тоглох ёстой. Өмнө зохион байгуулагдаж байсан робокон тэмцээнд спортын чиглэл байгаагүй. Талбай дээр уралдаж, янз бүрийн зүйлийг байрлуулдаг байсан. Энэ жилийн тэмцээний хувьд спортын чиглэл, хоорондоо хөдөлгөөн хийж тоглох учраас нэлээд өвөрмөц болно. Бидний хувьд өөрсдөө сагс тоглож үзээд роботын хөдөлгөөн ийм байх ёстой гэдэг тооцооллоо хүртэл гаргаж байгаа.

-Тоглолтын хугацаа ямар байх вэ?

-Тоглолтын хугацаа 2 минут 40 секунд, нэг удаагийн довтлогын хугацаа 20 секунд байдаг Бидний хувьд 4-5 удаагийн довтолгоондоо нэлээд сайн оноо цуглуулахаар хичээж байна.

-Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээнд ШУТИС-ийн Мэдээлэл холбоо технологийн сургуулийн хоёр баг амжилттай оролцож тэргүүлсэн?

-Нэг, хоёрдугаар курсийн оюутнуудын баг буюу “Түвшин электроник” баг тоглолтын бэлтгэлээ маш сайн хангасан. Харин нөгөө багт ахлах курсийн оюутнууд байсан. Роботын шийдлүүд нь арай өөр байсан учраас роботоо бүтээхэд их хугацаа зарцуулж тоглолтын бэлтгэлээ арай бага хийсэн нь үндэсний тэмцээний явцад ажиглагдсан.

Дэлгэрэнгүй унших

Тод индэр

Г. Агааноров: “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR ” олон улсын тэмцээнд 13 орны 14 баг оролцоно

Огноо:

,

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR ” олон улсын  тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 22-ноос 26-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдана. Энэ удаагийн тэмцээн Монгол Улсаас хоёр баг оролцож байгаа. “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR” олон улсын төслийн Ерөнхий продюсер Г.Агааноровтой ярилцлаа. Тэрбээр 2004 оноос “ABU Robocon” олон улсын роботын тэмцээнтэй холбогдож, өнөөг хүртэл сэтгэл зүрхээ зориулан ажиллаж байна.

-Та манай уншигчдад “ABU Робокон” олон улсын роботын тэмцээний талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?

-“Робокон” тэмцээн Япон улсаас үүсэлтэй. Анх зөвхөн тухайн орны үндэсний тэмцээн байсан бол хожим Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо (ABU)-гоор дамжин, Ази, номхон далайн бүсийн орнуудын тэмцээн болсон түүхтэй. Монголын үндэсний олон нийтийн радио, телевиз, Ази номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо (ABU)-ны гишүүн телевиз. Энэ хүрээнд тус холбооноос зохион байгуулдаг “Робокон” тэмцээнд Монгол Улсын баг 2002 оноос оролцож эхэлсэн түүхтэй.

Манай улс “Робокон” тэмцээнд 23 жил оролцож байгаа. Олон улсын “Робокон” тэмцээнийг жил бүр гишүүн орнуудад зохион байгуулагддаг. онцлогтой. Монгол Улс “ABU Robocon” олон улсын тэмцээнийг анх 2019 онд зохион байгуулж байсан. Зургаан жилийн дараа буюу 2025 онд  Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн У.Хүрэлсүхийн ивээл дор зохион байгууллагдаж байна.

-Энэ удаагийн тэмцээнд хэчнээн баг оролцож байгаа бэ?

“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээнд Камбож, Египет, Фижи, БНХАУ-ын засаг захиргааны онцгой бүс Хонконг, Энэтхэг, Индонез, Япон, Малайз, Монгол Непал, Шри Ланка, Тайланд, Вьетнам улсын багууд оролцоно. Нийт 13 орны 14 багийн 400 гаруй оролцогчид  ирнэ. Зохион байгуулагч улс давуу эрхтэйгээр хоёр баг оролцуулдаг.

Монгол Улсаас  оролцож байгаа хоёр багийн хувьд 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 24-нд болсон “Робокон” үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээнд ШУТИС-ийн Мэдээлэл холбоо технологийн сургуулийн “Түвшин Электроникс”, “HICH TECH” багууд амжилттай оролцож тэргүүн байр болон дэд  байрыг эзэлж олон улсын тэмцээнд оролцох эрхтэй болсон.

-Монголд зохион байгуулагдаж буй “ABU Робокон” тэмцээн өмнөх жилүүдээс юугаараа онцлог вэ?

-“Робокон” тэмцээнийг зохион байгуулж буй улс орон дүрмээ өөрсдөө боловсруулдаг. Тэмцээний дүрмийг хоёр жилийн хугацаанд Токио хотын их сургуулийн доктор, МУИС-ийн багш Ө.Батбаяр боловсруулж 2024 оны наймдугаар сард Вьетнам болсон олон улсын тэмцээн дээр Монгол Улс дүрмээ танилцуулсан юм.

2019 онд  анх зохион байгуулж байхдаа Монгол орны газар нутаг бүсчлэлийг харуулсан говь, хангай, тал хээр, уулын бүсэд түүх соёлыг уялдсан даалгаварыг биелүүлж байсан. Нэг зүйлийг хэлэхэд Монголчууд XIII зуунд Чингис хаан алт, мөнгөн гэрэгэг бусад орнуудад элч илгээж байсан нь өнөө цагийн гадаад паспорт, шуудан харилцааны эхлэлийг тавьж байсан. Монгол Улсын түүх соёлыг олон улсад Робоконоор дамжуулан сурталчилан танилцуулж байсан. Харин энэ жилийн тухайд дэлхийн дахинд  оюутанзалуучуудын сонирхлыг  маш их татаж байгаа Сагсан бөмбөгийн спортоос санаа сэдэл авч хийж байгаа. Тухайлбал, хоёр роботод стандарт сагсны шалыг бодвол арай бага буюу 15x8 харьцаатай, сагсны шийдний өндөр нь 2м 43 см болгосон. Улаан, хөх  талын багууд талбай дээр сагсан бөмбөгийн дүрмээр тоглоно.

-“Робокон” тэмцээн зохион байгуулах орныг хэрхэн шалгаруулдаг юм бэ?

-Манай улсын дараа  буюу 2026 онд Хонконг  олон улсын Робокон тэмцээнийг зохион байгуулна. Ерөнхийдөө 2-3 жилийн өмнө саналаа өгдөг. Тухайн саналдаа тэмцээн зохион байгуулах дүрмээ боловсруулж, танилцуулдаг. Тэмцээн зохион байгуулах асуудлыг Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо шийддэг.

-Монгол Улсаа төлөөлж оролцож байгаа хоёр багийн бүрэлдэхүүн хэчнээн оюутан  залуучууд багтаж байгаа бэ?

-Робокон тэмцээнд зөвхөн оюутнууд оролцдог. Нэг багт  үндсэндээ гурван гишүүн, багштайгаа хамт оролцдог. Багийн туслах гишүүдтэйгээ 12-15 хүний бүрэлдэхүүнтэй байдаг юм. Бусад хөгжөөн дэмжигчээр оролцдог.

Оюутнуудын мэдлэг чадвар ур ухаан, хэр их хөдөлмөрлөж, бэлтгэл сургуулилт сайн хийж, үйлдлээ сайн гүйцэтгэсэн амжилт гаргадаг. Монголын баг үйлдлээ хурдан гүйцэтгэж олон оноо авах  тал дээр илүү анхаарч, бэлтгэлээ хангаж байгаа.

Манай улсын хувьд хоёр удаа дэд байрт шалгарч байсан. Өнгөрсөн 2019 онд эх орондоо зохион байгуулахдаа  дэд байр эзэлж байсан. Мөн цар тахлын үед онлайноор оролцож дэд байранд шалгарч байсан. Энэ удаа Монгол Улсын баг амжилтаа ахиулж, тэргүүн байранд орохын төлөө бэлтгэлээ хангаж байна. Энэ олон жилийн хугацаанд хамгийн их амжилт үзүүлсэн роботуудтай баг бол Вьетнам, БНХАУ, Япон улс юм.

-Тэмцээн хэзээ болох вэ?

-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 24- нд “Аса Арена”-д  10:00 цагт  хэсгийн тоглолт эхэлнэ.

-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээний нээлтэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх үг хэлж, оролцож байгаа оюунтан залуучуудад мэндчилгээ дэвшүүлнэ. Тэмцээнийг МҮОНРТ шууд дамжуулна.

-Тэмцээний тоглолтын минут богино уу?

-Өнгөрсөн жилүүдэд зохион байгуулагдаж байсан тэмцээн талбай дээр хоёр зэрэг үйлдлээ гүйцэтгэдэг байсан. Хугацаан гурван минут байсан. Энэ жилийн тэмцээн сагс  учраас  том талбай дээр явагдаж байгаа учраас 7-10 минутын хугацаанд явагдана. Зарим тохиолдол 12 минут ч болж байгаа. Ерөнхийдөө хугацаа  харилцан адилгүй байна.

-Тэмцээн эхлэхэд цөөхөн хоног үлдлээ. Бэлтгэл ажил хэдэн хувь хангагдсан бэ?

-Бэлтгэл хангагдаад жигдэрч байгаа.  Миний хувьд Робокон тэмцээний зохион байгуулалт дээр олон жил ажиллаж байна. Бидний хувьд 2010 оноос хойш олон улсын тэмцээн зохион байгуулна гэж ярьсаар байж 2019 онд анх удаа зохион байгуулж байсан.  Энэ төслийг хэрэгжүүлэхэд оролцогч сургууль болон удирдаж оролцож байгаа багш хамгийн чухал нөлөө үзүүлдэг. Олон багшийн хүч чармайлт, хөдөлмөр зүтгэл дээр Монголын багийн амжилт бий болдог. Монголчууд оюуны асар их мэдлэгтэй. Ази, Номхон далайн орнуудын оюутан залуучуудаас дутахгүй. Ер нь энэ тэнцүү өрсөлдөх чадвартай. Робокон тэмцээний 23 жилийн хугацаанд ойролцоогоор 5000 орчим  оюутан залуучууд багийн үндсэн болон туслах гишүүн оролцсон байна. Робокон тэмцээн оролцож байсан хүүхдүүд их мундаг явдаг. Онолын мэдлэг, практиктай хослуулж явуулдаг учраас оюутан залуучуудад мэдлэг ур чадвар, бүтээлч сэтгэлгээ, цагийн менежмент зэргийг хослуулж чаддагаар бусдаас давуу талтай. Робокон оролцож байсан оюутан залуучууд Оюутолгой, Эрдэнэс тавантолгой, Эрдэнэт үйлдвэр зэрэг Монголын томоохон бүтээн байгуулалтын ажилд манлайлан ажиллаж байна.

 -Зохион байгуулалтын багт нийт хэдэн уран бүтээлч ажиллаж байна вэ?

-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээний зохион байгуулалт дээр МҮОНРТ-ийн уран бүтээлчид  болон инженер техникийн ажилчид, сайн дурынхантай нийлээд 200 гаруй  хүмүүс ажиллаж байна. Энэ жилийн тэмцээнд Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар дэмжигчээр оролцож байгаа.  Харин ерөнхий ивээн тэтгэгчээр Зуун манлай бүтээн байгуулалт Монгол Улсын Баатар "Эрдэнэт үйлдвэр" ТӨҮГ, Монголын харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн тэргүүлэгч “ Энгийн ухаалгаар” уриатай Мобиком оролцож байгаа. Мөн “Аса арена”, Z.com, MindTech,KSJ зэрэг компаниуд ивээн тэтгэгчээр оролцож байгаа юм.

Дэлгэрэнгүй унших

Тод индэр

Артерийн судсаар химий тариа хийх нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дүнтэй эмчилгээ хийх боломжийг олгодог

Огноо:

,

БНХАУ-ын  Гуанжоу хотод байрлах “Modern Cancer Hospital Guangzhou” буюу Гуанжоугийн орчин үеийн хавдрын эмнэлгийн Интервенцийн эмчилгээний тасгийн эмч Бан Жун Хуатай ярилцлаа.  Дэлхийн өндөр хөгжилтэй олон оронд хавдрын 18-20 төрлийн эмчилгээг санал болгодог болсон. Түүний нэг нь  химийн эмчилгээ. Гэхдээ химийн эмчилгээг маш нарийн мэс заслын аргаар, хавдрын голомт руу чиглэсэн байдлаар хийдэг болоод байгаа юм. 

-Та өөрийгөө танилцуулаач, хими эмчилгээний чиглэлээр хэдэн жил ажиллаж байна вэ? 

-Сайн байцгаана уу, би Гуанжоугийн Орчин үеийн эмнэлгийн Интервенцийн эмчилгээний тасгийн эмч Бан Жун Хуа байна. Би энэ салбарт 25 гаруй жил ажилласан туршлагатай. Харин  хавдрын Интервенцийн эмчилгээгээр сүүлийн 15 жилийн турш ажиллаж байна. Манай эмчилгээний аргыг сонгосон нийт өвчтөний тоо 20 мянгаас давсан бөгөөд хүний биеийн бүх хэсгийн хавдрын эмчилгээг хийж ирсэн.   Бид олон жилийн турш хавдрын эмчилгээний чиглэлээр ажилласан туршлагатай.

-Химийн эмчилгээг нарийн судсаар биш бичил мэс заслын аргаар, артерын судсаар хийхэд сөрөг нөлөө бий юу?

-Интервенцийн эмчилгээ нь 40–60 жилийн түүхтэй. Манай эмнэлэг байгуулагдсан цагаасаа хойш энэ технологийг ашигласан байдаг. Энэ нь бүрэн боловсорсон, найдвартай эмчилгээний арга тул ямар нэг сөрөг үр дагавар байхгүй, санаа зовохгүй байж болно. Энэхүү эмчилгээ нь дүрс оношлогооны төхөөрөмжийн тусламжтайгаар удирдан чиглүүлж, зүү эсвэл катетер ашиглан хавдрын байршилд маш нарийвчлалтай хүрч очин шаардлагатай эмчилгээг хийдэг. Манай Интервенцийн эмчилгээ нь артерийн судсаар дамжин орж, хавдарт цусан хангамж өгдөг судсыг олж илрүүлээд, өндөр тунгаар хими эмийг яг тэр судас руу нь тарьж өгдөг гэдгээрээ давуу талтай. 

-Эмчилгээний үр дүн нарийн судсаар химийн тариа хийж эмчилснээс илүү гэж ойлголоо. Энэ талаар та дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?

-Артерийн судсаар дамжуулан өгөх эмийн концентраци буюу хавдар руу чиглэсэн нөлөөлөл нь венийн судсаар тарьдаг уламжлалт аргынхаас 10 дахин өндөр байдаг. Энэ нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дүнтэй эмчилгээ хийх боломжийг олгодог. Хэрвээ тухайн судсанд тохирсон нөхцөл байвал бид хавдрын цусан хангамжийг хаах эмчилгээ болох судас боох буюу эмболизаци аргыг ашиглах боломжтой. Ерөнхийдөө хавдрын эмчилгээнд эм хийх хоёр зам бий. Уламжлалт арга бол венийн судсаар хийх. Харин бид артерийн судсаар дамжуулан хийх аргыг ашигладаг юм. Артерийн судсаар хийх арга нь дараах хэд хэдэн давуу талтай.

Нэгдүгээрт, Хавдарт маш нарийн чиглэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хавдрын бүсэд эмийн концентраци маш өндөр байхад, эргэн тойрон дахь эрүүл эдүүдэд эмийн концентраци харьцангуй бага байдаг. Иймээс зорилтот хэсэгт өндөр тунтай эмийн нөлөө үзүүлэх боломжтой бөгөөд энэ нь хавдрын эмчилгээнд маш их үр дүнтэй байдаг. 

Хоёрдугаарт, артерийн судсаар хийх хими нь мөн бүтэн биеийн хими эмчилгээний үйлчилгээг үзүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл, венийн судсаар өгдөг уламжлалт аргын үр нөлөөг давхар үзүүлдэг гэсэн үг. 

Гуравдугаарт, энэ арга нь дархлааны системд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага, богино хугацаанд хязгаарлагддаг. Мөн артерийн аргаар хийх хими эмчилгээ нь судасны гэмтэл бараг үүсгэдэггүй. Хэрвээ гэмтэл гарсан ч гэсэн энэ нь хавдрыг тэжээж буй судсанд хамаарах тул хавдарт цусан хангамж багасах нь эмчилгээний үр дүнг сайжруулна.

Нарийн судсаар эм хийх үед ихэвчлэн гаднах, өнгөц байрлалтай судаснууд гэмтэл авах магадлалтай байдаг. Тиймээс төв судсанд гуурс тавьсны дараа эмийг хийх шаардлагатай болдог. Энэ нь мөн адил бага зэргийн инвазив буюу жижиг хэмжээний мэс ажилбар юм. Манай артерийн замаар хийх эмчилгээтэй адилхан бөгөөд үндсэн ялгаа төдийлөн байхгүй.

-Артерийн судсаар хийх хими эмчилгээг бүхий л төрлийн хорт хавдрын үед ашиглах боломжтой юу. Байрлалаасаа хамаараад хийх боломжгүй байх тохиолдол бий юу?

-Биеийн бүх хэсгийн хорт хавдарт артерийн судсаар хүрсэн тохиолдолд бид эмчилгээ хийх боломжтой байдаг нь нэг давуу талтай. Нарийн судсаар хийх эмчилгээнээс давуу талтай өөр нэг зүйлийг хэлье. Хэрвээ артерийн замаар эм хийсний дараа хэрэв тухайн үед бөглөлт хийхэд тохиромжтой судас байвал бид тэр судсуудыг боож, эмболизаци хийж чаддаг. Ингэснээр хавдрын цусны хангамжийг тасалдуулж чаддаг юм.

-Танай эмнэлэгт хийж байгаа химийн тарианы чанарын талаар та юу хэлэх вэ?

-Дэлхий даяар ашигладаг, хамгийн чанартай эмнүүдийг бид эмчилгээндээ хэрэглэдэг. Хэрэв өвчтөн шаардлагатай гэж үзвэл гадаадаас импортолсон эмийг ч хэрэглэж болно.  Эсвэл Хятадад үйлдвэрлэсэн дотоодын эмийг ч ашиглаж болно. Аль аль нь чанарын баталгаатай бөгөөд ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй. Эдгээр эмүүд нь холбогдох зөвшөөрлийн дагуу үйлдвэрлэгдсэн бөгөөд дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, эмчилгээний зориулалтаар нийлүүлэгддэг. 

Гэхдээ тухайн өвчтөн бүрийн эмчилгээний төлөвлөгөө нь Хятадад ирснийх нь дараа тодорхой болдог. Бид өвчтөн бүрийн онцлогт тохируулсан, хувийн буюу индивидуалчлагдсан эмчилгээний горим боловсруулдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүн бүрийн биеийн байдлаас шалтгаалан зөвхөн түүнд тохирсон эмчилгээний хувийн төлөвлөгөө гаргадаг юм. Эмийн чанар, технологийн дэвшил бол аль батлагдсан, боловсронгуй болсон.  Өвчтөнд яаж нөлөөлөх, үр дүн гарах нь эмчийн ур чадвар, туршлагаас хамаардаг гэдгийг энд зориуд дурьдаж хэлье.  

-Дэлхий дээр химийн эмчилгээтэй холбоотой шинэ аргууд ойрын үед нэвтрэх үү. Магадгүй Хятад улсад ч юм уу тийм туршилт хийж байгаа, шинэ эмчилгээ нэвтрүүлэх гэж байгаа талаар мэдээлэл байна уу?

-Шинэ төрлийн хими эмчилгээний эмүүд гарч ирж магадгүй. Гэхдээ одоогийн энэ технологи бол аль хэдийнэ батлагдсан, тогтсон арга юм. Та мэс заслыг жишээ болгож бодоход, аль хэсэгт хийх вэ гэвэл  биеийн аль ч хэсэгт хийх боломжтой шүү дээ. Энэ л зарчим юм. Өөрөөр хэлбэл, шинэ төрлийн судас боох буюу бөглөх материалууд болон шинэ хими эмчилгээний эмүүд дээр голчлон судалгаа хийгдэж байна. Мэдээжийн хэрэг, энэ чиглэлд ахиц дэвшил гарна. Учир нь дэлхийн шинжлэх ухаан, технологи тасралтгүй хөгжиж байгаа учраас анагаах ухааны чиглэлийн дэвшлүүд ч мөн адил уялдаа холбоотойгоор хөгжиж байна.

Дэлгэрэнгүй унших
сурталчилгаа
Тод индэр9 цаг 57 минут

Б.Бат-Эрдэнэ: Бидний хувьд роботоо найдвартай ажиллах байдал дээр нэ...

Тод индэр10 цаг 3 минут

Г. Агааноров: “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR ” олон улсын тэмцээн...

Тод мэдээ10 цаг 5 минут

АНУ: Аялал жуулчлал, ажил хэргийн шугамаар зорчих Замби, Малави улсы...

Тод мэдээ10 цаг 8 минут

Дэлхий дахинаа гадаад оюутнуудын урсгал Их Британи, Ази болон Дундад...

Тод мэдээ10 цаг 10 минут

Цахилгаан дугуй, скүүтэрийн зогсоол хийж байна

Тод мэдээ10 цаг 14 минут

Нийслэлээс ус бохирдуулдаггүй, урьдчилан цэвэрлэх байгууламжтай үйлд...

Тод мэдээ10 цаг 23 минут

Үер, усны аюулаас болгоомжил!

Өнөөдөр10 цаг 53 минут

Улаанбаатар, Төв, Сэлэнгэ, Дархан-Уул аймгийн нутаг, Дундговийн хойд...

Өнөөдөр10 цаг 56 минут

УБЦТС: Энэ долоо хоногт хийгдэх засварын хуваарь

Өнөөдөр11 цаг 10 минут

МИАТ: Цаг уурын онцгой нөхцөлөөс шалтгаалан нислэгийн цагийн хуваарь...

Тод мэдээ2025/08/18

Т.Даваадалай: Улаанбаатар хотыг нэгдсэн стандарттай, хүртээмжтэй хот...

Тод мэдээ2025/08/18

Зөвшөөрөлгүй ногоон байгууламжийг устгасан болон эзэмшил бүхий газра...

Тод мэдээ2025/08/18

Нийслэлийн цэцэрлэгийн цахим бүртгэл өнөөдөр дуусна

Тод мэдээ2025/08/18

Карго хүргэлтийн ажилчид гар утас хулгайлжээ

Тод мэдээ2025/08/18

Нийслэлийн хэмжээнд өнгөрсөн долон хоногт объектын гал түймрийн 34 д...

Тод мэдээ2025/08/18

Мансууруулах, сэтгэцэд нөлөөт бодис хэрэглэсэн, хадгалсан этгээдүүди...

Тод мэдээ2025/08/18

Усны тухай хуулийн хэрэгжилтэд хяналт шалгалт явуулж байна

Өнөөдөр2025/08/18

УБЦТС: Өнөөдөр хийгдэх засварын хуваарь

Өнөөдөр2025/08/18

Улаанбаатарт өдөртөө 26 хэм дулаан

Тод мэдээ2025/08/15

Хиймэл оюун ухаанд суурилсан камераар иргэнд зөрчлийн мэдээлэл алдаа...

Тод мэдээ2025/08/15

А.БАЯР: Дрифт хийх сонирхолтой иргэдийн хүслийг хааж боож болохгүй

Тод мэдээ2025/08/15

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн ажиллуулдаг байгууллагыг бодитоор урамшуулд...

Тод мэдээ2025/08/15

Оюутолгойн бүлэг ордын ашиглалтын талаар хянан шалгах түр хорооны да...

Тод мэдээ2025/08/15

Н.Учрал: Хөгжлийн банкны ТУЗ-д Азийн хөгжлийн банк төлөөллөө ажиллуу...

Тод мэдээ2025/08/15

Согтууруулах ундаа хэрэглэсэн жолооч машинтайгаа урсгал сөрж, осол г...

Тод мэдээ2025/08/15

УБЦТС: Өнөөдөр хийгдэх засварын хуваарь

Өнөөдөр2025/08/15

Улаанбаатарт өдөртөө 24 хэм дулаан

Тод мэдээ2025/08/14

Таван шарын нүхэн гарцын гармын хойд хэсгийн авто замыг засаж шинэчи...

Тод мэдээ2025/08/14

Өмнөговь аймаг дулааны цахилгаан станц барих төслийг санхүүжүүлэх зо...

Тод мэдээ2025/08/14

Монгол Улсын Их Хурлын 2026 оны төсвийн төслийг олон нийтээр хэлэлцү...

Санал болгох