Өнөөдөр
Монгол Улсын Гавьяат багш, зурхайч Я.Аюурзана: Билэгдэлтэй үг биелж баяр жаргал авчирдаг ерөөл лугаа юм
- “Хилэнт эх” хэмээх модон хөх луу жилийн өнгө зурхайд хэрхэн бууж байна вэ?
- Хөх луу жил морилон ирж байна. Жилийн өнгө төлөвийг гаргадаг олон аргаас хамгийн магадлал сайтай нь “Шороон үхрийн зурлага” юм. Энэ жил уг зурлагаар ногоон толгойтой, улаан ходоодтой шар үхэр зурагдаж байгаа. Шар өнгө нь шороон махбодын өнгө юм. Энэ нь байгалийн болон таримал ургамлын ургац сайн байхын шинж. Толгой ногоон байгаа нь жилийн эхэнд хавар салхи ихтэй, цасан ба шороон шуургатай. Өвлийн улирлаар үзэхэд эхэн сардаа цасан шуургатай гэж сэрэмжлүүлж байна. Ходоод улаан байгаа нь жилийн дундуур өөрөөр хэлбэл зуны дунд сард халуун болно. Зарим нутагт ган болох магадлалтай. Мөн хавар, зун, намрын дунд саруудад хуурайшилт ихтэй, галын аюулаас болгоомжлууштайг илтгэж байгаа юм.
Үхэр хариулаач нь ногоон дээлтэй, цагаан бүстэй, шар царайтай, үс нь хоёр чихний араар орсон, нэг хөлдөө гуталтай, хөл нүцгэн хүүхэд гүйж яваа юм. Үхэр хариулаач хүүхэд байгаад, үс нь чихний араар хийсэх нь нялхаст ээлтэй, ард олон амгалан байхыг, залууст буюу түшмэдэд маш хатуу, өвгөдөд буюу өндөр дээд албан тушаалтнуудад хатуу, ногоон дээл, цагаан бүстэй гүйж яваа нь хэл ам, хямрал эсэргүүцэл гарах магадлал байна гэж сэрэмжлүүлж байгаа юм. Нэг хөлдөө гуталтай, нөгөө нь нүцгэн байгааг дүрсэлбэл алаг цоог бороотой, зарим нутагт хур багатай, зарим газар үер усны аюул гарч болзошгүйг анхааруулж байна.
- Цагаан сар. Төрт ёсны энэ баяр ойртоход танд юу бодогддог вэ?
- Цагаан сар -төрт ёсны энэ баяр бол олон зуун мянган жил, олон нийгэм төр засгийн үед орхигдолгүй тэмдэглэсээр ирсэн үндэсний уламжлалт өв соёл юм. Ахас ихсээ хүндэлж, золгож мэндэлдэг өвөрмөц сайхан ёс заншил, зан үйлээрээ монголчууд дэлхийн бусад олон ястан үндэстнээс ялгардгаа Цагаан сарын баяраар л үзүүлж байгаа учраас ийм сайхан, ёс журамтай монгол хүн гэдгээрээ бахархдаг.
- Хүүхэд насны цагаан сартай холбоотой сайхан дурсамжаасаа хуваалцаач. Айл их хэснэ биз? Ер нь таны хүүхэд хаана өнгөрсөн бэ?
- Миний хүүхэд нас хөдөө өнгөрсөн. Цагаан сарын шинийн 1-нийг хоног тоолон хүлээнэ. Хөгшин залуугүй биедээ хүндэтгэлтэй хандана. Бага байхад гэртээ золгочхоод хамт өвөлжиж байгаа айлдаа зочилж бууз баншаар дайлуулна. Багачууд бидэнд хийх ажил мундахгүй. Ирэх зочдыг догдлон хүлээнэ. Хүн ирэх бараанаар нохой хорьж өгнө, золгоно, бэлгээ авна. Харин морь унаж чадахтайгаа болоход ахтайгаа авга, нагац нарынхаараа хэсдэг болсон. /инээв/ Тэднээр “Ямар том болоо вэ? гэж хэлүүлэх, морь унаад явах ямар их аз жаргал, баяр хөөртэй гоё гэж санана. Хөл газар хүрэхгүй хөөрч байгаа нь тэр. Харин манайх сургуульд орсноос хойш сумын төвд суудаг болсон. Тэр үед гэртээ золгочхоод багшийндаа очиж золгоно. Дунд ангид байхдаа ангийн болон хичээл заадаг багш нар, ангид хамт суудаг найзынхаараа орж золгоно доо.
- Монголчууд цагаан сараар ах дүү хамаатан садандаа “хувь” өгдөг. Хувь гэдэг нь хэн нэгэнд өгч буй хүндэтгэлийн идээний дээж хэсэг байсан. Хожмоо “хувь” нь хувьсаад бэлэг болсон тухай уншиж байлаа. Бэлгийн тухайд та юу гэж боддог вэ?
- Цагаан сараар “хувь” өгдөг үе байжээ. Тэр үеийн цагаан сараа “хувь сар” гэж нэрлэж байсныг түүхэн шастирт тэмдэглэсэн нь бий. Цаг цагийн хөгжил хувьслаар өөр нэр, ёс заншил нэмэгдэж баяжих нь зүй ёсны хэрэг. “Цаг цагаараа байдаггүй. Цахилдаг хөхөөрөө байдаггүй” гэж монголчууд цэцэлдэг шүү дээ. Цаг үеэ дагаад ах дүүсдээ, ахмадуудадаа хүндэтгэл үзүүлж, бэлэг өгөх зан үйл нь өөрчлөгдөж байна. Намайг багад лам багшдаа хадаг барьж мөргөж, золгодог байлаа. Одоо багш болоод хүн бүрд хүндэтгэл үзүүлж хадаг барьж золгодог болжээ.
Дээхэн үед ирсэн зочид золгоод сууж, хөөрөглөөд, мэндчилж аягатай цайгаа уусны дараа бэлэг сэлтгээ гаргаж дэлгээд гэрийн эзнээс эхлээд хүн бүрд барьдаг байсан юм. Одоо золгож байх үедээ ууттай бэлгээ задлалгүй барьчихдаг болоод байна. Мөнгө бариад золгоод байгаа нь бэлгээ хамт бариад байгаа хэлбэр юм байна. Эдгээрийг буруутгах аргагүй.
- Сар шинийн баяр бол бэлгэшээл шингэсэн баяр. Баярын өдрүүдээр үгийн сайныг хэлцэхийг чухалчилдаг. Үг амьтай тийм ээ?
Сар шинийн мэндчилгээний үгс нь бэлгэтэй сайхан үгс байдаг. Дүү хүн нь ахмадынхаа тохойноос нь өргөсхийн хүндэтгэл үзүүлж золгохдоо “Та амар байна уу?” гэх, хэрвээ багштайгаа золгож байгаа бол “Та амар айлдаж байна уу?” гэж мэндчилнэ. Хариуд нь “Мэнд ээ”, “Амар байна уу” гээд золгоно. Дүү хүн мөн л “Мэнд ээ” гэж хэлээд золгох үйл дуусна. Сүүлийн үед золгохдоо үнсүүлж, үнсэх үйл нэмэгдээд байна. Монголчууд саяхан болтол золгож байхдаа хэнийг ч үнсдэггүй байлаа. Одоо эргээд санахад халдвар хамгааллыг сахиж мэндчилдэг чухал мэндчилгээ байж.
Зарим залуус золгож байхдаа “Сар шинэдээ сайхан шинэлж байна уу?” гэж байх юм. Энэ нь “хөөрөглөж” байхад хэлэгдэх мэндчилгээ юм. Хөөргийг дүү хүн нь эхэлж бариад “Бие тань амархан сайн оров уу?” гэж хэлээд барина. Нөгөө хүн нь “Мэнд ээ, амар сайн оров уу?” гээд хөөргөө зөрүүлдэг. Хөөрөг аваад тамхилж байх үедээ “Та сар шинэдээ сайхан шинэлж байна уу” гэж мэндэлдэг юм. Шинэлэх гэдэг үгийн язгуур нь шинэ гэсэн үг. Шинэ жил гарлаа. Нас нэмэгдэж, шинэ настайгаа золгож шинэ боллоо. Бүх юм шинэчлэгдлээ гэсэн утга санаа байгаа юм. Зарим нь “Та шинэд амархан сайн шинэлж байна уу?”, “Мал сүрэг нь тарган сайн оров уу?”, “Сайхан хаваржиж байна уу?” гэх мэтээр мэндчилдэг. Зарим нэг хүмүүс энэ бүгдийг хурааж, “Тарган сайн оров уу?, Сайн оров уу?”гэж хэлж байх нь бий. Энэ нь зохимж муутай, агуулга нь тодорхойгүй мэндчилгээ болоод байгаа юм.
Хөөргийг барихдаа ахмад хүнийхээ хөөргийг хүндэтгэлтэй аваад өөрийн хөөргийг гарт нь бариулж байх нь түүнийг ихэд хүндэтгэж байгаа хэлбэр юм. Хөөргийг зөрүүлэхдээ харшуулахгүй байх ёстой. Өөрийн хөөрөгний толгойг суллаад жаахан дээш татах маяг үзүүлээд бусдад барьдаг. Хөөрөгний доороос чигчий хуруугаар унахаас сэрэмжлэн доороос нь түшиж бариад их л хүндэтгэлтэй өгч авалцдаг.
Хөөрөгний толгой дээр хуруугаараа дарж хүнд барьдаггүй. Толгойг доош дарж чангалах, толгой дээр нь дарж хүнд барих нь гашуудалтай байгаа юм уу, тэр хүнээ үл хүндэтгэсэн, эсвэл өөр санаатай байгааг илэрхийлсэн хэрэг болдог. Монголчуудын мэндлэх хүндлэх ёс журам нь маш их нарийн агуулгатай байдаг юм. Цагаан сараар мэндчилэхээс эхлээд бусад яриа хөөрөө нь билэг дэмбэрэлтэй сайхан үг хэлж, яриа өрнүүлдэг. Үг амьтай. Билэгдэлтэй үг биелж баяр жаргал авчирдаг ерөөл лугаа юм.
- Бас энэ өдрүүдээр цээрлэх ёсон бас байна аа. Ингэхээр өв соёлын том баяр төдийгүй хүмүүжлийн их ач холбогдолтой баяр юм шиг ээ. Тухайлбал, сар шинээр уйлах, хэрэлдэх, ширүүн үг хэлэхгүй гэх мэтчилэн.
- Хүмүүжлийн маш их ач холбогдолтой. Бусдыг хүндэтгэх хайрлах, энэрэл асралын сэтгэлийг үүсгэх, ахас ихсийг хүндэтгэх ёс зүй болон зочлох, зочлуулах мэндчилэх монголын өвөрмөц, ёс заншилд суралцдаг ач холбогдол бий. Цагаан сарын өдрүүдээр айлд зочилж очиход танихгүй зочид байвал тэдэнтэй бас золгож, мэндчилдэг. Энэ нь монгол хүн хэнийг ч хүндэлж хайрладаг сайхан сэтгэлтэй хүн гэдгээ харуулж байгаа юм. Хүүхдүүд маань таних, танихгүй хэнийг ч хүндэлж хайрладаг ёс зүйд суралцаж байгаа юм. Айлд зочилж буй хүн ёслол хүндэтгэлийн идээ зоогийг ёс журмыг бодож зооглодог. 40 наснаас доош хүн архи амсдаггүй. Түүнд архи хундагладаггүй. Цагаан сараар хүмүүс ер нь архи ууж согтуурдаггүй. Иймд ширүүн үг, хэл ам, хэрүүл үүсдэггүй. Ийм үйлээс хүн бүр цээрлэдэг. Энэ нь өөрийгөө болон бусдыг хүндэлж буй хэрэг.
Монголын цагаан сар бол ач холбогдол өндөртэй, дэлхийд бусдаас ялгарах маш их сайхан өвөрмөц соёл, ёс заншилтай юм. Бидний бахархалт, орхиж болохгүй, зайлсхийж болшгүй хүндэтгэн үзэх баяр юм.
- Ярилцсанд баярлалаа.
Өнөөдөр
Улаанбаатарт өдөртөө 18 хэм дулаан
Малчид, иргэд, тээвэрчдийн анхааралд: Ойрын өдрүүдэд ихэнх нутгаар дулаарч хуурайшилт нэмэгдэж байгаа тул, гал түймрийн аюулаас сэрэмжтэй байхыг анхааруулж байна.
2024 оны тавдугаар сарын 03-ны 08 цагаас 20 цаг хүртэл: Нутгийн хойд хэсгээр солигдмол үүлтэй, бусад нутгаар багавтар үүлтэй. Орхон-Сэлэнгийн сав газар болон Хэнтийн уулархаг нутгаар бороо, уулаараа нойтон цас орно. Салхи нутгийн хойд хэсгээр баруун хойноос, бусад нутгаар баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр, говь, тал, хээрийн нутгаар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Дархадын хотгор, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчмоор 6-11 хэм, Увс нуурын хотгор, Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Орхон-Сэлэнгийн сав газраар 11-16 хэм, говийн бүс нутаг, Дорнод-Монголын тал нутгаар 23-28 хэм, бусад нутгаар 15-20 хэм дулаан байна.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр. 16-18 хэм дулаан байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Үүлшинэ. Бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 7-12 метр. 18-20 хэм дулаан байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр. 15-17 хэм дулаан байна.
2024 оны тавдугаар сарын 04-нөөс 2024 оны тавдугаар сарын 08-ныг
хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв
04-нд Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, говийн бүс нутгийн зүүн өмнөд хэсгээр, 5-нд говийн бүс нутгийн зүүн хэсэг, Орхон-Сэлэнгийн сав газар болон Туул голын хөндийгөөр, 7-нд баруун аймгуудын нутгийн хойд, төвийн аймгуудын нутгийн баруун хойд хэсгээр бороо, уулаараа нойтон цас орно. Салхи ихэнх хугацаанд секундэд 6-11 метр, 6-нд Алтайн салбар уулсаар, 7-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутгийн зарим газраар секундэд 16-18 метр хүрч ширүүсэж, шороон шуурга шуурна. Дархадын хотгор, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 1-6 хэм хүйтэн, өдөртөө 9-14 хэм, Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар шөнөдөө 1 хэм хүйтнээс 4 хэм дулаан, өдөртөө 13-18 хэм, говийн бүс нутгаар шөнөдөө 9-14 хэм, өдөртөө 23-28 хэм, бусад нутгаар шөнөдөө 3-8 хэм, өдөртөө 18-23 хэм дулаан байна. 6, 7-нд ихэнх нутгаар нэмж дулаарна.
Өнөөдөр
“Е-Мongolia” платформын “Жолоочийн лавлагаа, мэдээлэл” хэсэгт үнэмлэхийн мэдээлэл шинэчлэгдсэн бол замын хөдөлгөөнд оролцох боломжтой
Цагдаагийн байгууллагаас “Жолоодох эрхийн үнэмлэх”, “Олон улсын жолоодох эрхийн үнэмлэх”, “Жолоодох эрхийн түр үнэмлэх”-ийг Венын конвенцын шаардлагад нийцүүлсэн шинэ загварын үнэмлэхийг хэвлэж байгаа бөгөөд энэ оны 02 дугаар сарын 20-ны өдрийг хүртэлх хугацаанд “Жолоодох эрхийн үнэмлэх”-ийн захиалга ирүүлсэн 34.600 иргэний үнэмлэхийг хэвлэж олгоод байна.
Харин өнөөдрийн байдлаар төрийн үйлчилгээний И-Монголиа системээр 16.384, орон нутгаас ирүүлсэн эрх сэргээх, үнэмлэх нөхөн авах 1633, нийслэл болон орон нутгийн шинээр жолооч болсон, ангилал нэмсэн 15.403, нийт 33.420 иргэний жолоодох эрхийн үнэмлэхийн захиалга хэвлэлтэд хүлээгдэж байна. Энэ нь тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхийн үнэмлэх, бэлдэц, дагалдах хэрэгсэл, нийлүүлэлт тодорхойгүй хугацаагаар хойшлогдсоны улмаас иргэдэд үзүүлж байгаа үйлчилгээнд доголдол үүссэн билээ.
Иймд иргэд таны жолоодох эрхийн үнэмлэх хэвлэгдээгүй бол “Е-Мongolia” платформ ашиглан “Жолоочийн лавлагаа, мэдээлэл” хэсэгт үнэмлэхийн төлөв "баталгаажсан" эсвэл "хүчинтэй" болсон, мөн бичиг баримтууд хэсэг дэх жолооны үнэмлэхийн мэдээлэл тань шинэчлэгдсэн бол Монгол Улсын хаана ч замын хөдөлгөөнд оролцох боломжтой юм.
Өнөөдөр
Нарны замыг хааж, засварлана
Соёолжийн нүхэн гарц орчмоос "Нарантуул" олон улсын худалдааны төвийн уулзвар хүртэлх авто замыг 2024 оны тавдугаар сарын 6-ны 22:00 цагаас 2024 оны тавдугаар сарын 9-ний 06:00 цагийн хооронд хааж хэсэгчилсэн засвар, шинэчлэлт хийнэ.
Тэгш байдал алдагдсан, суулт үүссэн авто замын хашлагыг асфальтбетон хучилтын түвшинд тааруулан засварлах, инженерийн шугам сүлжээний худгийн тагийг асфальтбетон хучилтын түвшинд тааруулах, авто замын зорчих хэсгийг хүчитгэх асфальтбетон хучилтыг хийх юм.
Мөн хэвтээ тэмдэг тэмдэглэгээ болон босоо тэмдэг суурилуулах, явган хүний замын гарцыг хийнэ.
Иймд иргэд, жолооч нарт бусад замыг сонгон хөдөлгөөнд оролцохыг Нийслэлийн Замын хөгжлийн газраас уриалж байна.
Сэтгэгдэл