Тод индэр
У.Баярсайхан: “Монгол бахархал”-ын өдрөөр Монгол урчууд, дархчуудаараа бахархъя л даа
Сурвалжлагч Т.Болор-Эрдэнэ
“Монгол бахархал”-ын өдрийг тохиолдуулан энэ сарын 16-нд Сүхбаатарын талбайд “Монгол бахархал-2020” шилмэл урчуудын нэгдсэн үзэсгэлэн, үзэсгэлэн худалдаа анх удаа болох гэж байна. Уг арга хэмжээг “Монгол бахархал” сантай хамтран зохион байгуулж буй сэтгүүлч, яруу найрагч Ундраагийн Баярсайхантай ярилцлаа.
-Тун удахгүй нэг сайхан арга хэмжээ Сүхбаатарын талбайд зохион байгуулагдах гэж байгааг сошиалаас мэдлээ. Бэлтгэл ажил ямар шатандаа яваа вэ?
-Оролцогчдын бүртгэл ид үргэлжилж байна. 12 хүртэл бүртгэх ёстой. Манайхан ид бужигнаж байна аа. “Монгол бахархал” сангийн тэргүүн, үндэсний сурын аймгийн гоц харваач, спортын дэд мастер Ч.Ууганцэцэгтэй хамтран энэхүү үйл ажиллагааг бий болгохоор ажиллаж байна. Энэ бүсгүй Монголын үйлдвэрлэгч байгууллага, хувь хүмүүстэй хамтран ажиллаж байсан болохоор тэдэнд тулгардаг гол гол асуудлыг илүү сайн мэднэ л дээ. Тэгээд ч манай улсад жилийн жилд ирж аялдаг жуулчид байгалийн сайхан, үндэсний спорт, урлагийг л ихэвчлэн сонирхдог болохоос уран дарханы бүтээсэн эд эдлэл, үндэсний хувцас, төрөл бүрийн сийлбэрийг тэр бүр анзаардаггүй юм шиг ээ. Тиймээс энэ удаагийн арга хэмжээгээрээ дамжуулан тэдэнд илүү нээлттэй, дөхөм болгохын тулд хичээж байна. Төр засаг маань энэ талд бодлогын хэмжээнд л юм яриад байгаа болохоос яг гарт баригдаж, нүдэнд харагдахуйц үйл ажиллагаа хийхгүй байна. Аливаа зүйл хийх тусмаа чанаржиж, түүнээсээ туршлага хуримтлуулдаг. Тиймээс бидний хийж буй энэ удаагийн ажилд оноо ч харагдана, алдаа ч мэдрэгдэнэ. “Хүсэхээс хясна” гэгчээр энэ жил дэлхий дахинаа “Ковид-19” цар тахал тархсны улмаас жуулчид хараахан ховор байна. Гэхдээ үүнийг цаашид жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулж байх төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Одоогоор 300 орчим хүн оролцохоор мэдүүлэгээ ирүүлээд байна.
-Тэгэхээр ирэх жил цаг сайхан болвол илүү олон оролцогчтой болох нь ээ ...
-Тэгнэ байх шүү. Ирэх жилүүдэд дээрх аюулт өвчин ангижирчхаар Монгол туургатны хэмжээнд хийх төлөвлөгөөтэй байгаа. Тэгвэл аль ч улсын урлаач, уран бүтээлч хэн хэнээсээ туршлага солилцох боломж бүрдэнэ. Мөн энэ үйл ажиллагааны хүрээнд өөр нэг ажил бий.
-Ямар ...
-Монгол, Орос, Англи, Хятад, Герман гэсэн таван хэлээр сэтгүүл гаргана. Ингэхийн зорилго маань дэлхий дахинаа өөрийн улсын урлаач, бүтээлч, үйлдвэржилтийнхээ хүрээг тэлж, сурталчлахад оршиж байгаа юм. Үүнийг дагаад зах зээл нь ч нэмэгдэх сайн талтай. Энэ сэтгүүлд тухайн үйлдвэрлэгчийн товч танилцуулга, бүтээлийнх нь зураг, холбоо барих хаяг гэх мэт багтана.
-Манай улсын урчуудын ур чадвар бусад улсынхтай харьцуулахад ямар төвшинд яваа гэж та дүгнэх вэ...
-Би мэргэжлийн урлаач биш болохоор ийм, тийм гэж хэлэх боломжгүй. Гэхдээ судлаачид, ахмад урчуудтай ярилцаж байхад “Илүү гарна уу гэхээс дутуугүй” гэдэг. Үүнийгээ тэд хийсэн бүтээлээрээ ч нотолж байгаа болов уу. Жишээ нь дээхний Дарьганга, Тожил хийцтэй мөнгөн эмээлийг хэдэн үеэрээ эдэлж, хэрэглээд элээгээгүй байна. Гэвч харамсалтай нь одоо тэр хийцээр хийх хүн ховордож байна гэж сонсогдсон. Нэмж хэлэхэд өнөөдөр манай улсын залуус хоолойнхоо бяраар, биеийнхээ бяраар, ухааныхаа бяраар дэлхийд гайхагдаж байна. Онцолбол, “Чингис хаан” одонт, гавьяат жүжигчин Г.Ариунбаатар, олимпын аварга Н.Түвшинбаяр, Э.Бадар-Ууган, гавьяат тамирчин Н.Төгсцогт нарын зэрэг эрхмүүд. Тэгвэл тэдэнтэй ижил хэмжээний үнэлэгдэх, хүндлэгдэх хүмүүс бол урчууд, дархчууд юм. Тэд дэлхийн хэмжээнд яригдах ёстой. Хамгийн гол нь тэд өөрсдөө болон харьяа байгууллагууд нь дэмжиж, арга эвийг нь олж сурталчилгааг нь явуулдаггүй. Тиймээс миний бие тэс өөр мэргэжлийн хүн хэдий ч бусад нөхдийнхөө хамт Монгол брэндийг олон улсад хүлээн зөвшөөрүүлэхийн тулд энэ ажлаа эхлүүлээд байгаа минь энэ. Аливаа зүйлийг “Хийе” гэж бодоод яваад байх бус хийгээд үзэх нь сайхан биз дээ.
-Оролцогчид та бүхний саналыг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Их сонирхож, соргогоор хүлээн авч байна. Өмнө нь манай улсад ийм томоохон хэмжээний үзэсгэлэн худалдаа болж байгаагүй болохоор хэдэн зуун км-ын цаанаас ч хамаагүй ирэхээр мэдэгдсэн. Энэ ташрамд Нийслэлийн аялал жуулчлалын газар, Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих газар дэмжиж ажиллахаа мэдэгдсэнд талархаж байгаа.
-Жишээ нь Говь-Алтай аймагт хувиараа хөдөлмөр эрхэлж байгаа иргэн тухайн аймагтаа л үйлчилгээгээ явуулж байгаа. Харин нийслэл хотод ирснээр бизнесийн зах зээл нь ч тэлэгдэх байх даа ...
-Яг зөв. Бид энэ замыг нь л улам уужуу болгох гээд байгаа юм. Түүнээс биш ямар нэгэн ашиг харсан юм байхгүй шүү. Дээрээс нь нэг зүйл онцолж хэлэхэд худалдан авагчдад ч давуу талтай болно. Жишээ нь нэг сайхан Монгол гутал хийсэн хүн манай энэ үйл ажиллагаанд авч ирэхдээ зөвхөн гар дээрх үнээрээ худалдана. Түүнээс биш лангууны түрээснээс эхлээд олон нэмэгдэл тооцогдохгүй. Бидний судалгаагаар ямар ч байсан 20-30 хувийн хямдралтай зарагдах юм билээ. Томоохон дэлгүүрүүдэд бүр их хэмжээгээр нэмэгддэг ч гэх нь бий. Түүнчлэн үйлдвэрлэгч, худалдан авагч нар шууд харилцаж, тогтмол түнш болж болно. Мөн үзэсгэлэнгийн үеэр олон улсын зах зээлд бүтээгдэхүүн гаргах зорилготой хүмүүс судалгаа хийнэ. Одоогийн байдлаар хоёр хүн олон улсын зах зээлд экспортлох талаар холбоо барьсан байгаа.
-Оролцогчдын бүтээлийг хэдэн төрөлд ангилж бүртгэж байгаа вэ?
-Оролцогчдыг бүтээлээ ирүүлэх байдлаас харахад гурван төрөлд хувиарлах нь зүйтэй гэж шийдсэн. Тодруулбал, дахин давтагдашгүй үнэт өв, уламжлалт буюу урлангийн, үйлдвэржилтийн гэж. Эхний төрөлд нь олон жилийн ур ухаан шингэсэн бүтээл байхаас гадна уран зураг, уламжлагдан ирсэн үнэт зүйлс, археологийн олдворууд багтана. Эдгээр зүйлс зарим судлаач, урлаач нарт хадгалагддаг юм билээ. Харин удаах хоёр төрлийг иргэд яг бодитоор харьцуулж харах боломжтой. Үнэндээ энэ хоёр тэс өөр харагддаг юм билээ.
-Иргэдийн сонирхлыг хамгийн их татах гэвэл юу байх бол ...
-“Эрийн гурван наадам” компанид хадгалагдаж буй Хүннүгийн үеийн булшнаас олдсон эвэр нум байна. Үүнийг Монгол Улсын хүндэт мэргэн Т.Батмөнх гуай эзэмшдэг юм билээ. Эртний гэхээсээ гадна Монголын хамгийн том нумд тооцогддог тул иргэд их сонирхох байх. Мөн XVII зууны үед БНХАУ-ын зураач Монголчуудын ахуй амьдралыг харуулсан зураг байршина. Үүнийг зураач Д.Чулуунбаатар хоёр жилийн өмнө БНХАУ-аас авч ирсэн гэсэн. Энэ мэтчилэн маш олон зүйл дэлгэгдэнэ ээ.
-Үзэсгэлэнгийн дараа тухайн үнээрээ дэлгүүрт тавигдана гэсэн байх аа ...
-Тийм. Эхлээд бид “Монгол бахархал”-ын өдөр буюу энэ сарын 16-нд төв талбайдаа нээлтээ хийгээдхье. Дараа нь “Их наяд”-ын “Traple” event hall-д танхимын үзэсгэлэнгээ гурван өдөр гаргана. Ингээд 20-ноос нэгдүгээр хороололд байрлалтай “Grand plaza-2” худалдааны төв, “UBH” center, хотын зүүнд талд бас нэг томоохон дэлгүүрт “Монгол бахархал” нэртэй дэлгүүрээ нээнэ. Хамгийн гол нь бүх бараа бүтээгдэхүүн дээрх дэлгүүрт төв талбайд зарагдаж байсан үнээрээ худалдаалагдана. Үүнд лангуу болон арчилгааны гэх мэт төлбөр нэмэгдэхгүй. Бүтээгчийн гар дээрх үнээр л зарагдана гэсэн үг. Нөгөөтээгүүр бид маш өндөр харуул хамгаалалттайгаар, цэвэр орчинд, хэрэглэгчдийг ая тухай үйлчлүүлэхэд анхаарч ажиллана. Тэнд гэрэл зураг авах студи, хүүхэд тоглох орчин зэргийг бүрдүүлнэ. Тэгвэл иргэд хүүхдээ аюулгүй орчинд тоглуулж байх хугацаандаа худалдан авалтаа сэтгэл амар хийх юм. Манай улсад ирсэн зочид болон иргэд маань нийслэл хотод үзэх зүйлээр ховор байдаг. Тиймээс эдгээр дэлгүүрээ бид музейгээс дутахааргүй тохижуулж, хэрэглэгчдийн мэлмийг баясгавал сайхан биз дээ. Тэгээд ч үйлдвэрлэгчид маань бүтээгдэхүүнээ зарахдаа сайндаа л фэйсбүүкдээ оруулж байна. Харин бид үүнийг нь шинэчилж, худалдаалах маркетингаас эхлээд лангууг нь хүртэл бэлдэх юм. Тэгэхээр тэд өөрийн гэсэн байнгын худалдан авагчтай болоход нь дөт болно. Үүнээс гадна энэ удаагийн арга хэмжээний төгсгөлд байгаль орчиндоо ээлтэй буяны үйл санаачилсан байгаа.
-Тодруулбал ...
-Оролцогч нараасаа хуримтлуулсан хураамжаасаа тодорхой хувийг байгаль хамгаалах чиглэлийн санд хандивлана. Энэ бол хүн бүр нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд хийх ёстой ажлын нэг шүү дээ.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Эх сурвалж: MNB.mn
Тод индэр
С.Эрдэнэболд: Парламент хүний эрхийг тогтолцооны төв болгохоор ажиллаж байна
Улсын Их Хурлын Хүний эрхийн дэд хорооны дарга С.Эрдэнэболдтой ярилцлаа.
-Хүний эрхийг хангах, хамгаалахад манай эрх зүйн орчин ямар байна вэ?
-Би 2024 оны 10 дугаар сарын 22-нд Дэд хорооны даргаар сонгогдсон. Түүнээс хойш хүний эрхийг зүгээр нэг нийгмийг доргиосон, шуугиан тарьсан үед хөндөж яриад өнгөрдөг бус, эрх зүйн орчинд тогтвортой, тасралтгүй анхаарч шинэчлэл хийх шаардлагатайг ойлгосон. Хууль тогтоох байгууллагын хувьд бид зөвхөн хууль батлаад зогсох биш, түүний хэрэгжилт, хүний эрхэд үзүүлэх нөлөөлөлд хяналт тавих үүрэгтэй.
-УИХ энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд бүх үйл ажиллагаагаа “хүн төвтэй” байхаар тодорхойлж, стратегиа баталсан, энэ хүрээнд хүний эрхийн чиглэлд ямар ахиц гарч байна вэ?
-Энэ стратеги бол парламентын үйл ажиллагааг илүү чадавхжуулах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, гарч буй шийдвэр бүр хүний эрхийн шалгуурыг давах ёстой гэдэг хатуу үзэл баримтлалтай. Өнгөрсөн намрын чуулганаар л гэхэд 100 орчим шийдвэр, хууль, тогтоол гарсан. Улсын Их Хурлаас гарч буй аливаа шийдвэр хүний эрхийг зөрчихгүй байх зарчмыг бид баримталж ажиллаж байна.
-Хүний эрхийн дэд хороо иргэний нийгмийн байгууллагуудтай байнгын уулзалт зохион байгуулаад багагүй хугацаа өнгөрсөн. Энэ механизм хэр үр дүнтэй байна вэ?
-Хүний эрхийн дэд хороо 2024 оны 12 дугаар сараас эхлэн сар бүрийн хоёр дахь долоо хоногийн Лхагва гарагт төр хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагууд, олон улсын байгууллагууд, судлаачидтай хамтран, хүний эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлээр сэдэвчилсэн уулзалт-хэлэлцүүлгийг хийж байна. Бодлогын түвшинд санал дэвшүүлж, хэлэлцдэг. Үүний үр дүнд хүний эрхийн чухал асуудлуудыг нийгмийн олон талт оролцоотойгоор хэлэлцэж, гарц шийдэл гаргаж эхэлсэн. Тухайлбал, өнгөрсөн оны 12 дугаар сард UPR буюу НҮБ-ын Хүний эрхийн Зөвлөлийн ээлжит нэгдсэн хэлэлцүүлэгт илгээх Монгол Улсын тайлангийн талаар, энэ оны 1 дүгээр сард НҮБ-ын зөвлөмжийн хэрэгжилтийн тухай, 3 дугаар сард хүүхдийн хорих ангийн нөхцөл байдлыг, 4 дүгээр сард Байгаль орчны холбогдох хууль тогтоомж дахь хүний эрх хэрэгжилтийн талаар, 5 дугаар сард гэр бүлийн хүчирхийллийн нөхцөл байдал, гарц шийдлийн талаар онцлон, хэлэлцсэн байна.
-Эрх зүйн орчныг сайжруулах чиглэлээр ямар алхамууд хийгдэж байна вэ?
-Хамгийн энгийн жишээ гэхэд төрийн байгууллага хоорондын уялдаа муу, мэдээллийн зөрүү нь хүний эрхийн асуудалд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Нэг асуудлаар байгууллага бүр өөр мэдээлэлтэй, нэг сэдвийн талаар өөр ойлголттой ажиллаж байна. Хууль тогтоогчдын зүгээс үүнийг төрийн байгууллага хооронд уялдаагүй байдал, тогтолцооны хийдэл гэж үзэж байгаа.
Монгол Улсад өнөөдрийн байдлаар 2000 гаруй журам нийгмийн харилцааг зохицуулж, тэдгээрт хүний эрхийг хязгаарлаж, зөрчсөн заалтууд байх нь түгээмэл байна. Бид энэ байдлыг өөрчилж, хүний эрхийг хязгаарлах бол зөвхөн хуульд үндэслэн, байж болох хамгийн бага хэмжээнд хязгаарладаг болох эрх зүйн шинэчлэл хийх зорилттойгоор шат дараалсан ажлуудыг хийж, хэрэгжүүлж байна.
Парламентын гишүүн “…иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн, … Монгол Улсын Үндсэн хуулийг дээдлэн сахиж…” гэж тангараг өргөдөг бөгөөд энэ агуулгаараа “хүний эрхийг хамгаалах” тангарагтай гэсэн үг. Бид тангарагаа сахиж, ажил хэрэг болгохын тулд парламентын хяналтын чиг үүргээ илүү эрчимжүүлж, хариуцлагатай гүйцэтгэх шаардлагатай.
-Улсын Их Хурал энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд "хүн төвтэй" стратегийг хэрэгжүүлснээр ямар үр дүнд хүрэх вэ?
-Хүний эрхийн асуудал нь ямар нэг даргын пи ар, эсвэл сонгуулийн үеэр ярьдаг сэдэв биш. Энэ бол чөлөөт, ардчилсан нийгмийн суурь, үнэт зүйл. Хүний эрхийг хамгаалах нь Улсын Их Хурлын гишүүн бүрийн, төрийн байгууллага бүрийн, төрийн бүх шатны байгууллагын үүрэг юм.
Парламентын үнэт зүйл нь олон хууль баталснаараа бус, баталсан хуулиуд нь амьдрал дээр хүний эрхийг бодитойгоор хангаж, хамгаалж чадсан эсэхээр хэмжигдэнэ. Иргэн бүрийн жижиг мэт санагдах асуудлыг ч томруулж харж, хамгаалж, шийдвэрлэх нь парламентын хариуцлага юм.
Тод индэр
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Ялалтын баярын ёслолд оролцлоо
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч Ухнаагийн Хүрэлсүх ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путины урилгаар Аугаа их Эх орны дайны ялалтын түүхт 80 жилийн ойн баярын цэргийн хүндэтгэлийн ёслолд оролцлоо.
Ялалтын баярын жагсаалд ОХУ-ын 11 мянга гаруй цэргийн алба хаагч, Монгол Улс, БНХАУ, Азербайжан, Беларусь, Тажикстан, Казахстан, Туркменистан, Кыргызстан, Египет, Узбекистан, Вьетнам, Лаос, Мьянмар зэрэг 13 орны 1,500 гаруй цэргийн алба хаагч оролцлоо.
28 офицер, 50 ахлагч, цэргийн гэрээт хоёр алба хаагчаас бүрдсэн Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний бие бүрэлдэхүүний жагсаалыг 032 дугаар ангийн захирагч, дэд хурандаа Э.Билэгсайхан ахаллаа.
Алба хаагчид өнгөрсөн сард ОХУ-ын Батлан хамгаалах яамны харьяа “Звенигородский” цэргийн амралт, сувиллын газар Казахстан, Тажикстан, Туркменистан улсын цэргийн багтай хамтран бэлтгэлээ хийжээ.
Монгол Улс, монголын ард түмэн дайны эхний өдрөөс “Бүхнийг фронтод, бүхнийг ялалтын төлөө” уриан дор хөдөлмөрлөж, Зөвлөлт Холбоот Улс, Улаан армид “Хувьсгалт Монгол” танкийн цуваа, “Монгол ард” нисэх хүчний эскадриль, 500 мянган агт морьдоос гадна зургаан удаа дулаан хувцас, хоол хүнс, бүхий 740 вагон тусламжийн бараа нийлүүлж, ялалтад өөрийн хувь нэмрээ оруулсан юм.
Тод индэр
Н.Мөнхбаяр: Сэлбэ дэд төвийн газар чөлөөлөлтөөс татгалзсан 30 орчим иргэн байна
Сэлбэ дэд төвийн гэр хорооллыг орон сууцжуулах төслийг Чингэлтэй дүүргийн 14, 18 дугаар хороо, Сүхбаатар дүүргийн 14 дүгээр хорооны нутаг дэвсгэрийн 158 га талбайд хэрэгжүүлж буй.
Энэ хүрээнд 2206 нэгж талбарыг чөлөөлөхөөс 1736 иргэнтэй нөхөн олговрын гэрээ байгуулж, нөхөх олговрыг олгоод байна.
Энэ талаар нийслэлийн Газар зохион байгуулалтын албаны Газар чөлөөлөх хэлтсийн дарга Мөнхбаяр “Сэлбэ дэд төвийн 158 га газрын нөлөөлөлд 2206 иргэний газар өртсөн. Өнгөрсөн оны гуравдугаар сарын 18-нд иргэдээс нийгэм, эдийн засгийн судалгаа болон санал асуулга авч, 70-аас дээш хувийн дэмжлэг авсан тул төслийн газар чөлөөлөлтийн ажлыг эхлүүлсэн. Өнөөдрийн байдлаар 1736 иргэнтэй нөхөн олговрын гэрээ байгуулж, иргэдийн мөнгийг дансанд нь шилжүүлсэн. Үүнээс 1562 айл байсан газрыг чөлөөлж цэвэрлээд байна” гэлээ.
Мөн газар чөлөөлөөгүй 280 орчим нэгж талбар үлдсэн бөгөөд үүний 30 орчим нь уг төслийг огт дэмжээгүй байна. Иймээс эдгээр иргэдтэй өдөр бүр уулзаж, сонсох ажиллагаа хийж байгааг хэллээ.
