Тод индэр
Б.Мөнхтуяа: Ээж хадны домгийг уншаад “Би л энэ сэдвээр кино хийх ёстой юм байна” гэж бодсон
"Цөөвөр" хэмээх Цагаагчин Үхэр жилийн сар шинийн битүүнд буюу энэ пүрэв гарагт “Ээж хадны домог” нэртэй бүрэн хэмжээний уран сайхны киноны нээлт ойнлайн хэлбэрээр болно. Уг бүтээлийг “Чононгоо фильм” продакшны хамт олон үзэгчдэд хүргэх гэж байгаа бөгөөд ерөнхий найруулагчаар, жүжигчин Б.Эрдэнэцэцэг, зохиолыг тус продакшны продюсер, Базарваанийн Мөнхтуяа бичсэн байна. Ийнхүү дээрх киноны зохиолчтой ярилцлаа.
-Шинэ хүн өлгийдөж авах гэж буйгаас ялгаагүй таны хувьд киногоо театрт, онлайнаар нээх хоёрын ялгааг хэрхэн төсөөлж байна вэ?
-“Чононгоо фильм” продакшны бүтээлч хамт олныхоо нэрийн өмнөөс уншигч та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Энэ удаагийн кино маань манай хамт олны хоёр дахь уран бүтээл юм. Эхнийх нь “Ээж” нэртэйгээр гарсныг ярилцагч та мэдэж байгаа биз ээ. Онлайнаар нээлт хийх арга барил дэлхий дахинаа хэдийнээ нэвтэрсэн. Ялангуяа хамгийн их зах зээлтэй АНУ, БНХАУ-д аль хэдийнээ дэлгэрсэн байдаг юм билээ. Харин бид Монголдоо анх удаа хийх гэж байна. Нээлтийн үйл ажиллагаа цахим сүлжээнд хоёр үндсэн үйл ажиллагаанаас бүрдэж буй. Тодруулбал, шинэ арга барилаар нээгдэх гэж байгаа учир үүнийгээ хүмүүст илүү таниулах үүднээс онлайн билет захиалсан үзэгчдээсээ азтан тодруулаад эхэлсэн. Эхний хоёр азтан энэ сарын 3-нд тодорч, саяхан нээлтээ хийсэн “Galaxy S20 FE” гар утас, сая төгрөгийн хадгаламжийн дэвтэр, хоёр дахь удаагийн хоёр азтан өчигдөр орой мөн адил бэлгээ гардлаа. Харин гурав дахь нь энэ сарын 11-ны 21:00 цагаас тодорно. Тэр хүн “Toyoto aqua” автомашины түлхүүр гардах юм.
-Дууны хөшөө босгох талаар яригдаж байсан. Хэзээ, хаана сүндэрлэх вэ?
-Энэ бидний маркетингийн хоёр дахь үйл ажиллагаа юм. Нээлтийн үйл ажиллагаа битүүнд болох ч шинийн 1-нээс 8-ны хооронд мөн л гар утасны тохиргоогоор киногоо үзүүлсээр байна. Сар шинийн билэгдэлт энэ өдрүүдэд үзэгчдийнхээ худалдаж авсан тасалбарын орлогоор Төв аймгийн Сэргэлэн суманд байрлах Ээж хад хэмээх хүндэт хайрханы дэргэд киноныхоо дууны хөшөөг босгоно. Аялгууг Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Л.Балхжав, шүлгийг сэтгүүлч, яруу найрагч У.Баярсайхан бичиж, “Номин талст” хамтлагийн дуучин Т.Дэлгэрмөрөн дуулсныг уншигчид маань хэдийнээ мэдсэн байх. Хөшөөний үнэ ч нэлээн их өртөгтэйгөөр хийгдэхээр зураг төсөл нь гүйцэтгэгдэж, захиалгаа өгсөн байгаа. Харин хөшөө босгох хугацаагаа Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр буюу “Март-8”-нд зохион байгуулахаар тухайн аймаг, сумын удирдлагуудаас зөвшөөрөл авсан байгаа. Иймд шинийн 1-нээс 8-ны хооронд манай киног үзсэн үзэгчид гар утас, сая төгрөгийн хадгаламжийн дэвтэр, автомашин хожиж чадсангүй гэж бодох зүйлгүй. Харин ч мөнхийн бүтээл болж үлдэх хөшөөний төсөвт билет захиалсан 8888 төгрөгөөрөө өргөл өргөж байна хэмээн дотроо сүсэглэх учиртай. Лам залж, аравнайлуулах учир зүгээр ч нэг хөшөө биш суварга болох юм. Дорноговь аймагт орших Хан Баянзүрх хайрхан буюу хүслийн Хар уул руу очсон хүн бүхэн “Үлэмжийн чанар” дууг дуулдаг шиг Ээж хаданд очиж мөргөсөн хүмүүс манай киноны дууг дуулдаг болох байх гэсэн чин үнэмшилтэй байгаа. Дууг маань ч хүмүүс их сайхан хүлээн авч, эхнээсээ сурч эхлээд байгаа юм билээ. Бид кино бүтээж мөнгө олох гэж биш эдгээр бүтээлээрээ дамжуулж, бусдад эх дэлхийгээ хайрлах үзлийг түгээхийг эрмэлзэж байгаа юм.
-Гар утсаар үзүүлэхийг үзэгчид хэрхэн хүлээн авч байгаа бол ...
-Одоо юм хөгжсөн болохоор wifi ордог телевизтэй айлууд түүгээрээ үзэж болно. Эсвэл яг өөртөө төвлөрч үзэхийг хүссэн хүмүүс гар утсаараа үзэхэд илүү тохиромжтой тул бид энэ төрлийг сонгосон юм. “Вимео” нь бүрэн хэмжээний уран сайхны, баримтат, богино хэмжээний видео бүтээл болон дууны клип, реклам сурталчилгааны зориулалтын бичлэгийг хадгалж давхар live, stream хийж болохуйц өргөн хэрэглээний сайт юм. Энэхүү сайт нь тухайн хэрэглэгчдэд бичлэгээ ил тавих эсвэл нууц байлгах боломжийг санал болгодог бөгөөд мэргэжлийн кино уран бүтээлчид энэхүү сайтыг ашиглан кино наадмууд руу зориулалтын линк болон код ашиглан шүүгчдийн бүрэлдэхүүн рүү илгээдэг. Өнгөрсөн оны статистик судалгаагаар тус сайтын хэрэглэгчдийн тоо 200 сая гаруйд хүрсэн байдаг юм билээ. Мөн ямар ч гацалтгүйгээр үзэгчдэд хүрдгээрээ онцлогтой.
-Тасалбарын үнэ 8888 төгрөг юм билээ. Энэ тооны билэгдлийг юу гэж онцлох вэ?
-Азичууд 8-ийн тоог өсөн дэвжихийн билэгдэл гэж үздэг. Ялангуяа бизнес эрхэлдэг хүмүүс. Тиймээс энэ билэгдлийг илүүд үзсэн.
-Зохиогчтой нь уулзаж байгаагийнх нэг асуултад тодруулга авъя. Дээрх хайрханы тухай домог олон байдаг. Та яг алийг нь сонгосноо хэлж болох уу?
-2012 оны сүүлчээр ээж маань тэнгэр болсон юм. Аавыгаа алдахдаа миний сэтгэл арай зөөлөн өвдсөн. Учир нь тэр үед ээж маань дэргэд байсан учраас. Уг нь би аавын амины охин гэж хэлэгддэг байсан мөртлөө шүү. Харин ээжийгээ алдахдаа дэндүү их эзгүйрсэн. Гэвч 2013 онд охин маань хүүтэй болж сэтгэл минь тайвширсан. Ирж, буцдаг тавилан энэ аж. Тэгээд би өөртөө “Уран бүтээл рүүгээ орохгүй бол болохгүй нь” гэж хэлээд 2016 онд “Чононгоо фильм” продакшнаа байгуулсан. Тийнхүү анхны киногоо “Ээж” гэж нэрлэсэн.
-“Ээж хадны домог” киноны зохиолын хувьд ...
-Би бусдын л адил энэ хайрханд очиж залбирдаг. Тэгж явах үед олон домог сонссон, уншсан. Жишээ нь “Хөгшин ноён залуухан сайхан эмэгтэйд дурлаж хатнаа болгох гэсэн боловч тэр бүсгүй нь сэтгэлтэй хүнтэй байсан тул орон нутгаасаа дайжиж, өдгөө тогтож мөнхөрсөн газар ирж. Гэтэл нөгөө ноён түшмэлүүдээ явуулж, “Ирэхгүй гэвэл толгойг нь ч хамаагүй аваад ирээрэй” гэсэн тул толгойгүй болж тогтсон гэнэ билээ. Харин хожим толгойг нь суурилуулсан” гэх. Мөн “Долоон ямаатай эмгэн тэр газар олон жил амьдарч байгаад сүүлд хүн хэлбэртэй чулуу болж тогтсон гэнэ” гээд л. Гэхдээ эдгээр домгийн аль нь ч миний сэтгэлийг хөдөлгөөгүй. Харин ээжийгээ алдсанаас хойш Ээж хаданд очиж мөргөхөд яг л ээжтэйгээ уулзсан мэт сэтгэгдэл төрсөн. Тэр агшныг мэдсэн юм шиг фэйсбүүкээр “Ээж хадны үнэн зөв домгийг мэддэг хүн байна уу” гэсэн давлагаа явсан юм. Тэгэхэд нэг хүн “Өнчирч үлдсэн таван хүүхдийг өөрийнхөө нэг хүүтэй хамт өсгөж хүмүүжүүлсэн ч дайн тулаанд өргөж авсан таван хүүгээ алдаж. Ингээд төрсөн хүүгээ ч дайнд мордуулсан ээж Хэнтийн нуруунаас Төв аймгийн Сэргэлэн сум хүртэл сунаж мөргөхдөө “Хүүг минь л эсэн мэнд ирүүлээч” гэж гуйж. Ингээд төгсгөл болсон газраа чулуу болж тогтжээ” гэсэн байв. Тэр бол надад маш их таалагдсан. Би Хэнтий аймгийн Мөрөн сумын гаралтай л даа. Ээж маань найман хүүхэд төрүүлсэн. Гэхдээ жил бүр аймгаасаа цэрэгт мордож байгаа хөвгүүдийг үдэж өгөх гээд өргөх сүүгээ бэлдчихээд шөнө унтахгүй хүлээгээд суудаг байсан. Харин манай сумын хөвгүүд цэрэгт явахдаа “Өлзийхутаг гуай би цэрэг явах гэж байна” гэж заавал ирж хэлж, үнсүүлээд морддог. Татагдаж ирэхээрээ дахиад л бууж, үнэсүүлж золгодог заншилтай болчихсон. Тэр үед ээж маань бүгдэд нь хоол, цай хийж өгч дайлж цайлаад мордуулдаг байлаа. Яг л “Өндөр ээж” кино шиг. Би ийм л сайхан сэтгэлтэй хүний үр. Тийм болохоор би энэ киног хийх ёстой юм байна гэж шийдсэн. Мөн ээжийн минь амьдралтай ижил домог уншигдсан болохоор эргэлт буцалтгүй орсон доо.
-Гэхдээ “Сайны хажуугаар саар” гэгчээр Д.Мягмартогтох гэдэг сэтгүүлч залуу танай киноны маркетингийг буруугаар мушгин гуйвуулсан байна билээ. Тантай албан ёсоор уулзсан уу?
-Үгүй. Гэхдээ би тэр залууд албан ёсоор гомдол гаргана. Эхлээд хэл амгүйгээр киноныхоо нээлтийн үйл ажиллагааг дуусгая гэж бодож байна. Манай киноны 70 орчим хувьд хүүхэд тоглосон. Эдгээр жаахан хүүхэд тэр сайхан хайрханы тухай домгийг дэлгэцэд мөнхлөх гэж хичээж байхад. Нээлтийн арга хэмжээгээ сэтгэл догдлон хүлээж суухад тэр залуу хүний ярилцлага, маркетингийн ажлыг өөрийнхөө хүслээр өөрчилж, фотошоп хийж, нийгмийн сүлжээнд харлуулж, дэлгэсэнд үнэхээр гомдолтой байна.
-Бизнес хийдэг нэг нөхөр Ээж хаданд гэр барьж, мөргөх гээд ирсэн хүмүүсийг таксаар оруулдаг байсан гэсэн яриа байдаг. Энэ талаар та сонссон уу?
-Сонссон. Улаанбаатар, Бээжин хоёрын хооронд хувиараа бизнес эрхэлдэг байсан залуу гэдэг. Тэр “Вагонд гахай үүрч зовж байхаар Ээж хаданд гэр бариад мөргөж, залбирах гээд ирсэн иргэдээс тодорхой хэмжээний такс аваад байвал харьцангуй биед амар юм биш үү” гэж сэтгээд ном журмынх нь дагуу албан бичиг бүрдүүлж, гэр барьсан юм билээ. Эхний хугацаанд ашиг олж гайгүй ажиллаж байтал хоёр хүүхэд нь нэг өдөр юу ч харахгүй болсон гэсэн. Тэгэхээр нь эхлээд гадаад, дотоодын эмнэлгээр явсан ч тусыг эс олсон тул ламд үзүүлтэл “Хүү минь ээ, чи лусын нүдийг боосон байна шүү дээ. Тэр лусын нүдний боолтыг аваарай” гэж. Ингээд тэр залуу нөгөө гэрээ хуу татаж аваад удаагүй байтал хоёр хүүхдийнх нь нүд зүгээр болсон гэсэн. Тэр мөчид “Энэ хайрхан миний хоолоо олж идэх арга биш байна” гэж хэлээд явсан гэдэг. Энэ бол үнэн бодит зүйл. Тэгэхээр зүгээр ч нэг чулуу биш байгаа биз.
-Ярианыхаа сэдвийг өөрчилчхөд таныг уншигчид маань “Чухам ямар мэргэжилтэй бол” гэж бодож магадгүй ...
-Найруулагч мэргэжилтэй л дээ. 2007 оноос хойш л өөрийн гэсэн продакшн байгуулах хүсэл тээсэн. Тэр жил би “Үхэж үл болно” киноны анхны группт туслах найруулагчаар ажилласан. Тэгэхдээ олон зүйл сурсан, их хүсэл тэмүүлэх авсан. Тухайн үед миний зохиолоор дөрвөн кино хийгдчихсэн байлаа.
-Тодруулбал, ямар ямар кино вэ?
-“Буцааж нэхэхгүй хайр”, “Нулимсанд дэвтсэн хайр”, “Дутуу эдэлсэн жаргал”, “Тэнгэрт харвасан од”. Мөн Архангай аймгийн театртай хамтарч “Битгий яваач” нэртэй жүжгийг УДЭТ-ийн найруулагч Ч.Түвшинтэй хамтарч тавьсан.
-Таны дараагийн томоохон төсөл юу байгаа вэ?
-Чингис хааны хатдуудаар цуврал кино хийе гэсэн төсөл эхлүүлээд байна. Их хааны тухай кино байгаа ч хатадынх нь тухай хийвэл илүү сонирхолтой юмуу гэж бодсон. Ингээд хатдыг нь судлав. Чононгоо бол нүүдэлчин Алтайн домогт бичигдсэн байдаг. Чоно өсгөсөн гэдэг. Энэ домог Японд ч байдгийг мэдээд бусад улсад ч байх магадлалтай юм байна гэж бодсон. Дараа нь Алунгоо, Өэлүн, Бөртэ нарын зэргээр эхлүүлж дөрвөн охин, дөрвөн бэр гээд хөврөхөөр 17 бүлэг болж байгаа юм. Энэ төслөө би олон улсынх болгох зорилготой байгаа. Жишээ нь Хулан хатны дүрд БНСУ-ын супер эмэгтэй жүжигчинг тоглуулаад Монгол жүжигчидтэйгээ хамтарвал зах зээл нь ч илүү юмуу. Мөн Монголын түүхийг дэлхий илүү мэддэг болно. Бусад хатдыгаа ч ялгаагүй. Одоогоор нэг бүлэг нь яригдаад эхэлчихсэн байгаа. Судалгаа шинжилгээний ажилдаа орсон. 2023 онд Монгол, Англи Улсын дипломат харилцаа тогтоосны 60 жилийн ой тохионо. Энэ цаг үеийг ашиглаж, аль нэг хатны дүрээ Англичуудад санал болохоор ярьж байгаа.
-Мөн таны ажлын өрөөнд “Хор” нэртэй киноны зураг харагдсан. Энэ ямар учиртай вэ?
-Улс төрийн сэдэвтэй кино хийгдэнэ. Зураг авалт нь одоогоор 30 хувьтай яваа. Манай улсын нийгэмд болж байгаа бүх муу, муухай зүйл илчлэгдэнэ. Зураг авалтаа дуусгах хугацаа болчхоор байгаа хэдий ч цар тахал үнэндээ хөл тушиж байна. Гэхдээ үзэгчиддээ удахгүй хүргэнэ ээ. Манай улсын тэргүүн эгнээний жүжигчид сонгогдсон байгаа.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
Б.Бат-Эрдэнэ: Бидний хувьд роботоо найдвартай ажиллах байдал дээр нэлээд анхаарч ажилласан
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор "РОБОКОН 2025" Олон улсын роботын тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 22-ноос 26-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдана. Энэ тэмцээн Монгол Улсаас хоёр баг оролцож байгаа. Багуудын бэлтгэл хэрхэн хангагдаж байгаа талаар ШУТИС-ийн МХТС-ийн Электроникийн тэнхмийн багш Б.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
“ABU Робокон 2025 ” олон улсын тэмцээн удахгүй болох гэж байна. Энэ тэмцээнд оролцох багууд бэлтгэлээ хэр хангаж байна бэ?
-Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээндээ амжилттай оролцсон. Олон улсын тэмцээнд гаднын томоохон улс орны аваргууд оролцох учраас догдлол, бага зэргийн айдастай байна. Туршилтын роботуудаар бэлтгэлээ боломжийн хангаж байна.
-Энэ удаагийн тэмцээнд 14 орны баг оролцож байгаа. Өрсөлдөгч багуудаа хэр судалсан бэ?
-Бид Япон улсын Робокон тэмцээнийг очиж үзсэн. Япон багууд бол үнэхээр сайн юм байна лээ. Мөн Тайланд, Хонконг, Вьетнам улсын үндэсний тэмцээний бичлэгийг үзсэн. Эдгээр улсын багуудын тоглолтын стратегийн талаар ерөнхий ойлголтыг авсан. Бид хэрхэн тоглох стратеги төлөвлөгөө гаргаж, бэлтгэлээ хийж байна. Олон улсын тэмцээн Монгол Улсад зохион байгуулагдаж байгаа учраас оролцогч оюутнуудын маань хувьд нутгийн тэнгэр ивээнэ гэдэгт итгэж байна. Бидний хувьд роботоо найдвартай ажиллах байдал дээр нэлээд анхаарч ажилласан.
-Тоглолтын үед техникийн саатал гэмтэл гарахыг үгүйсгэхгүй. Техникийн бүрэн бүтэн байдлаа хэр хангаж байна?
-Тоглолтын үед гарч болох томоохон эвдрэл, гэмтэл саатлаа гаргахаас урьдчилан сэргийлэх сэлбэг хэрэгслээ бэлдэн ажиллаж байна.
-Энэ жилийн тэмцээний онцлог нь сагс бөмбөг учраас хөдөлгөөн шидэлт нэлээд их хийгдэнэ?
-Үндэсний тэмцээн болон бусад орны тэмцээнүүдийг харахад Роботуудын эвдрэл их ажиглагдаж байна. Залах үед, хурдтай явж байгаад мөргөлдөх үед эвдрэл гэмтэл гарах тохиолдол ажиглагдаж байна.
- Роботод бүтээх явцад хүндрэлтэй зүйл гарч байсан уу. Роботоо бүтээхэд хэр их хугацаа зарцуулсан бэ?
-Үндэсний роботын тэмцээнд оролцох бэлтгэлээ есөн сараас эхэлж хангасан. Роботуудаа 11 дүгээр сараас хойш эхлэн бүтээж 7-8 төрлийн робот бүтээн туршсан. Робот бүтээж туршиж үед бидний хүссэн үр дүнд хүрэхгүй тохиолдолд дараа санаагаа хэрэгжүүлж ажилласан. Үндэсний аваргад оролцохдоо 7-8 робот бүтээж туршсан бол олон улсын тэмцээнд зориулж 10 орчим робот бүтээж туршсан байна. Олон улсын багууд маш хурдтай хүчтэй, технологийн шийдэл нь сайн зүйлүүд ажиглагдаж байгаа. Бид ч гэсэн дутахгүй өрсөлдөнө гэж төлөвлөж байна.
-Роботоо бүтээхдээ тоног төхөөрөмжөө яаж шийддэг бэ?
-Оюутнууд өөрсдийн роботын бүтээж байгаа учраас багш нараас зөвлөгөө авч роботын шийдлээ өөрсдөө олж бүтээдэг. Манай сургууль электроник програмчлалын сургууль учир роботын механик шийдлийг бүтээж туршихад хугацаа их зарцуулдаг. Сүүлийн жилүүдэд “Робот ба Хиймэл оюун ухаан” механик, электроник, хиймэл оюун ухаан нийлсэн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буй учир энэ дутагдлыг нөхөж чадаж байгаа гэж үзэж байна. Робот бүтээхэд хөрөнгө санхүүгийн зардал мөш их гардаг. Зарим тохиолдолд үүнээс үүдэн рбоботын шийдлээ турших боломжгүй тохиолдол ч байдаг. Нэг, хоёрдугаар курсийн оюутнуудын хувьд дөнгөж мэргэжлийнхээ хичээлтэй танилцаж байгаа учраас роботуудаа хялбар, энгийн шийдлээр бүтээсэн. Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээний роботоо сайжруулаад оролцож байна. Харин нөгөө баг маань 3-4 курсийн оюутнууд байгаа учраас ахисан түвшний шийдлүүдийг роботууддаа хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.
-Өрсөлдөгч багтай тоглох тактикаа боловсруулж байгаа биз дээ?
-Тодорхой хэмжээнд боловсруулж байна. Япон улсын роботод тохолт хийдэг. Бидний хувьд тохолт гэхээс илүүтэй шидэлтүүд дээр анхаарч тоглоно. Мөн хамгаалалтаа сайн хийж тоглоно. Тухайн үед тоглолт явц хэрхэн өөрчлөгдөхийг таашгүй. Амжилт гаргахын төлөө хичээнэ дээ. Алдаа бага гаргаж хугацаа сайн тооцоолох, багийн гишүүд хоорондоо сайн ойлголцож, тоглох ёстой. Өмнө зохион байгуулагдаж байсан робокон тэмцээнд спортын чиглэл байгаагүй. Талбай дээр уралдаж, янз бүрийн зүйлийг байрлуулдаг байсан. Энэ жилийн тэмцээний хувьд спортын чиглэл, хоорондоо хөдөлгөөн хийж тоглох учраас нэлээд өвөрмөц болно. Бидний хувьд өөрсдөө сагс тоглож үзээд роботын хөдөлгөөн ийм байх ёстой гэдэг тооцооллоо хүртэл гаргаж байгаа.
-Тоглолтын хугацаа ямар байх вэ?
-Тоглолтын хугацаа 2 минут 40 секунд, нэг удаагийн довтлогын хугацаа 20 секунд байдаг Бидний хувьд 4-5 удаагийн довтолгоондоо нэлээд сайн оноо цуглуулахаар хичээж байна.
-Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээнд ШУТИС-ийн Мэдээлэл холбоо технологийн сургуулийн хоёр баг амжилттай оролцож тэргүүлсэн?
-Нэг, хоёрдугаар курсийн оюутнуудын баг буюу “Түвшин электроник” баг тоглолтын бэлтгэлээ маш сайн хангасан. Харин нөгөө багт ахлах курсийн оюутнууд байсан. Роботын шийдлүүд нь арай өөр байсан учраас роботоо бүтээхэд их хугацаа зарцуулж тоглолтын бэлтгэлээ арай бага хийсэн нь үндэсний тэмцээний явцад ажиглагдсан.
Тод индэр
Г. Агааноров: “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR ” олон улсын тэмцээнд 13 орны 14 баг оролцоно
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR ” олон улсын тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 22-ноос 26-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдана. Энэ удаагийн тэмцээн Монгол Улсаас хоёр баг оролцож байгаа. “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR” олон улсын төслийн Ерөнхий продюсер Г.Агааноровтой ярилцлаа. Тэрбээр 2004 оноос “ABU Robocon” олон улсын роботын тэмцээнтэй холбогдож, өнөөг хүртэл сэтгэл зүрхээ зориулан ажиллаж байна.
-Та манай уншигчдад “ABU Робокон” олон улсын роботын тэмцээний талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?
-“Робокон” тэмцээн Япон улсаас үүсэлтэй. Анх зөвхөн тухайн орны үндэсний тэмцээн байсан бол хожим Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо (ABU)-гоор дамжин, Ази, номхон далайн бүсийн орнуудын тэмцээн болсон түүхтэй. Монголын үндэсний олон нийтийн радио, телевиз, Ази номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо (ABU)-ны гишүүн телевиз. Энэ хүрээнд тус холбооноос зохион байгуулдаг “Робокон” тэмцээнд Монгол Улсын баг 2002 оноос оролцож эхэлсэн түүхтэй.
Манай улс “Робокон” тэмцээнд 23 жил оролцож байгаа. Олон улсын “Робокон” тэмцээнийг жил бүр гишүүн орнуудад зохион байгуулагддаг. онцлогтой. Монгол Улс “ABU Robocon” олон улсын тэмцээнийг анх 2019 онд зохион байгуулж байсан. Зургаан жилийн дараа буюу 2025 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн У.Хүрэлсүхийн ивээл дор зохион байгууллагдаж байна.
-Энэ удаагийн тэмцээнд хэчнээн баг оролцож байгаа бэ?
“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээнд Камбож, Египет, Фижи, БНХАУ-ын засаг захиргааны онцгой бүс Хонконг, Энэтхэг, Индонез, Япон, Малайз, Монгол Непал, Шри Ланка, Тайланд, Вьетнам улсын багууд оролцоно. Нийт 13 орны 14 багийн 400 гаруй оролцогчид ирнэ. Зохион байгуулагч улс давуу эрхтэйгээр хоёр баг оролцуулдаг.
Монгол Улсаас оролцож байгаа хоёр багийн хувьд 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 24-нд болсон “Робокон” үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээнд ШУТИС-ийн Мэдээлэл холбоо технологийн сургуулийн “Түвшин Электроникс”, “HICH TECH” багууд амжилттай оролцож тэргүүн байр болон дэд байрыг эзэлж олон улсын тэмцээнд оролцох эрхтэй болсон.
-Монголд зохион байгуулагдаж буй “ABU Робокон” тэмцээн өмнөх жилүүдээс юугаараа онцлог вэ?
-“Робокон” тэмцээнийг зохион байгуулж буй улс орон дүрмээ өөрсдөө боловсруулдаг. Тэмцээний дүрмийг хоёр жилийн хугацаанд Токио хотын их сургуулийн доктор, МУИС-ийн багш Ө.Батбаяр боловсруулж 2024 оны наймдугаар сард Вьетнам болсон олон улсын тэмцээн дээр Монгол Улс дүрмээ танилцуулсан юм.
2019 онд анх зохион байгуулж байхдаа Монгол орны газар нутаг бүсчлэлийг харуулсан говь, хангай, тал хээр, уулын бүсэд түүх соёлыг уялдсан даалгаварыг биелүүлж байсан. Нэг зүйлийг хэлэхэд Монголчууд XIII зуунд Чингис хаан алт, мөнгөн гэрэгэг бусад орнуудад элч илгээж байсан нь өнөө цагийн гадаад паспорт, шуудан харилцааны эхлэлийг тавьж байсан. Монгол Улсын түүх соёлыг олон улсад Робоконоор дамжуулан сурталчилан танилцуулж байсан. Харин энэ жилийн тухайд дэлхийн дахинд оюутанзалуучуудын сонирхлыг маш их татаж байгаа Сагсан бөмбөгийн спортоос санаа сэдэл авч хийж байгаа. Тухайлбал, хоёр роботод стандарт сагсны шалыг бодвол арай бага буюу 15x8 харьцаатай, сагсны шийдний өндөр нь 2м 43 см болгосон. Улаан, хөх талын багууд талбай дээр сагсан бөмбөгийн дүрмээр тоглоно.
-“Робокон” тэмцээн зохион байгуулах орныг хэрхэн шалгаруулдаг юм бэ?
-Манай улсын дараа буюу 2026 онд Хонконг олон улсын Робокон тэмцээнийг зохион байгуулна. Ерөнхийдөө 2-3 жилийн өмнө саналаа өгдөг. Тухайн саналдаа тэмцээн зохион байгуулах дүрмээ боловсруулж, танилцуулдаг. Тэмцээн зохион байгуулах асуудлыг Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо шийддэг.
-Монгол Улсаа төлөөлж оролцож байгаа хоёр багийн бүрэлдэхүүн хэчнээн оюутан залуучууд багтаж байгаа бэ?
-Робокон тэмцээнд зөвхөн оюутнууд оролцдог. Нэг багт үндсэндээ гурван гишүүн, багштайгаа хамт оролцдог. Багийн туслах гишүүдтэйгээ 12-15 хүний бүрэлдэхүүнтэй байдаг юм. Бусад хөгжөөн дэмжигчээр оролцдог.
Оюутнуудын мэдлэг чадвар ур ухаан, хэр их хөдөлмөрлөж, бэлтгэл сургуулилт сайн хийж, үйлдлээ сайн гүйцэтгэсэн амжилт гаргадаг. Монголын баг үйлдлээ хурдан гүйцэтгэж олон оноо авах тал дээр илүү анхаарч, бэлтгэлээ хангаж байгаа.
Манай улсын хувьд хоёр удаа дэд байрт шалгарч байсан. Өнгөрсөн 2019 онд эх орондоо зохион байгуулахдаа дэд байр эзэлж байсан. Мөн цар тахлын үед онлайноор оролцож дэд байранд шалгарч байсан. Энэ удаа Монгол Улсын баг амжилтаа ахиулж, тэргүүн байранд орохын төлөө бэлтгэлээ хангаж байна. Энэ олон жилийн хугацаанд хамгийн их амжилт үзүүлсэн роботуудтай баг бол Вьетнам, БНХАУ, Япон улс юм.
-Тэмцээн хэзээ болох вэ?
-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 24- нд “Аса Арена”-д 10:00 цагт хэсгийн тоглолт эхэлнэ.
-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээний нээлтэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх үг хэлж, оролцож байгаа оюунтан залуучуудад мэндчилгээ дэвшүүлнэ. Тэмцээнийг МҮОНРТ шууд дамжуулна.
-Тэмцээний тоглолтын минут богино уу?
-Өнгөрсөн жилүүдэд зохион байгуулагдаж байсан тэмцээн талбай дээр хоёр зэрэг үйлдлээ гүйцэтгэдэг байсан. Хугацаан гурван минут байсан. Энэ жилийн тэмцээн сагс учраас том талбай дээр явагдаж байгаа учраас 7-10 минутын хугацаанд явагдана. Зарим тохиолдол 12 минут ч болж байгаа. Ерөнхийдөө хугацаа харилцан адилгүй байна.
-Тэмцээн эхлэхэд цөөхөн хоног үлдлээ. Бэлтгэл ажил хэдэн хувь хангагдсан бэ?
-Бэлтгэл хангагдаад жигдэрч байгаа. Миний хувьд Робокон тэмцээний зохион байгуулалт дээр олон жил ажиллаж байна. Бидний хувьд 2010 оноос хойш олон улсын тэмцээн зохион байгуулна гэж ярьсаар байж 2019 онд анх удаа зохион байгуулж байсан. Энэ төслийг хэрэгжүүлэхэд оролцогч сургууль болон удирдаж оролцож байгаа багш хамгийн чухал нөлөө үзүүлдэг. Олон багшийн хүч чармайлт, хөдөлмөр зүтгэл дээр Монголын багийн амжилт бий болдог. Монголчууд оюуны асар их мэдлэгтэй. Ази, Номхон далайн орнуудын оюутан залуучуудаас дутахгүй. Ер нь энэ тэнцүү өрсөлдөх чадвартай. Робокон тэмцээний 23 жилийн хугацаанд ойролцоогоор 5000 орчим оюутан залуучууд багийн үндсэн болон туслах гишүүн оролцсон байна. Робокон тэмцээн оролцож байсан хүүхдүүд их мундаг явдаг. Онолын мэдлэг, практиктай хослуулж явуулдаг учраас оюутан залуучуудад мэдлэг ур чадвар, бүтээлч сэтгэлгээ, цагийн менежмент зэргийг хослуулж чаддагаар бусдаас давуу талтай. Робокон оролцож байсан оюутан залуучууд Оюутолгой, Эрдэнэс тавантолгой, Эрдэнэт үйлдвэр зэрэг Монголын томоохон бүтээн байгуулалтын ажилд манлайлан ажиллаж байна.
-Зохион байгуулалтын багт нийт хэдэн уран бүтээлч ажиллаж байна вэ?
-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээний зохион байгуулалт дээр МҮОНРТ-ийн уран бүтээлчид болон инженер техникийн ажилчид, сайн дурынхантай нийлээд 200 гаруй хүмүүс ажиллаж байна. Энэ жилийн тэмцээнд Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар дэмжигчээр оролцож байгаа. Харин ерөнхий ивээн тэтгэгчээр Зуун манлай бүтээн байгуулалт Монгол Улсын Баатар "Эрдэнэт үйлдвэр" ТӨҮГ, Монголын харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн тэргүүлэгч “ Энгийн ухаалгаар” уриатай Мобиком оролцож байгаа. Мөн “Аса арена”, Z.com, MindTech,KSJ зэрэг компаниуд ивээн тэтгэгчээр оролцож байгаа юм.
Тод индэр
Артерийн судсаар химий тариа хийх нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дүнтэй эмчилгээ хийх боломжийг олгодог
БНХАУ-ын Гуанжоу хотод байрлах “Modern Cancer Hospital Guangzhou” буюу Гуанжоугийн орчин үеийн хавдрын эмнэлгийн Интервенцийн эмчилгээний тасгийн эмч Бан Жун Хуатай ярилцлаа. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй олон оронд хавдрын 18-20 төрлийн эмчилгээг санал болгодог болсон. Түүний нэг нь химийн эмчилгээ. Гэхдээ химийн эмчилгээг маш нарийн мэс заслын аргаар, хавдрын голомт руу чиглэсэн байдлаар хийдэг болоод байгаа юм.
-Та өөрийгөө танилцуулаач, хими эмчилгээний чиглэлээр хэдэн жил ажиллаж байна вэ?
-Сайн байцгаана уу, би Гуанжоугийн Орчин үеийн эмнэлгийн Интервенцийн эмчилгээний тасгийн эмч Бан Жун Хуа байна. Би энэ салбарт 25 гаруй жил ажилласан туршлагатай. Харин хавдрын Интервенцийн эмчилгээгээр сүүлийн 15 жилийн турш ажиллаж байна. Манай эмчилгээний аргыг сонгосон нийт өвчтөний тоо 20 мянгаас давсан бөгөөд хүний биеийн бүх хэсгийн хавдрын эмчилгээг хийж ирсэн. Бид олон жилийн турш хавдрын эмчилгээний чиглэлээр ажилласан туршлагатай.
-Химийн эмчилгээг нарийн судсаар биш бичил мэс заслын аргаар, артерын судсаар хийхэд сөрөг нөлөө бий юу?
-Интервенцийн эмчилгээ нь 40–60 жилийн түүхтэй. Манай эмнэлэг байгуулагдсан цагаасаа хойш энэ технологийг ашигласан байдаг. Энэ нь бүрэн боловсорсон, найдвартай эмчилгээний арга тул ямар нэг сөрөг үр дагавар байхгүй, санаа зовохгүй байж болно. Энэхүү эмчилгээ нь дүрс оношлогооны төхөөрөмжийн тусламжтайгаар удирдан чиглүүлж, зүү эсвэл катетер ашиглан хавдрын байршилд маш нарийвчлалтай хүрч очин шаардлагатай эмчилгээг хийдэг. Манай Интервенцийн эмчилгээ нь артерийн судсаар дамжин орж, хавдарт цусан хангамж өгдөг судсыг олж илрүүлээд, өндөр тунгаар хими эмийг яг тэр судас руу нь тарьж өгдөг гэдгээрээ давуу талтай.
-Эмчилгээний үр дүн нарийн судсаар химийн тариа хийж эмчилснээс илүү гэж ойлголоо. Энэ талаар та дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?
-Артерийн судсаар дамжуулан өгөх эмийн концентраци буюу хавдар руу чиглэсэн нөлөөлөл нь венийн судсаар тарьдаг уламжлалт аргынхаас 10 дахин өндөр байдаг. Энэ нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дүнтэй эмчилгээ хийх боломжийг олгодог. Хэрвээ тухайн судсанд тохирсон нөхцөл байвал бид хавдрын цусан хангамжийг хаах эмчилгээ болох судас боох буюу эмболизаци аргыг ашиглах боломжтой. Ерөнхийдөө хавдрын эмчилгээнд эм хийх хоёр зам бий. Уламжлалт арга бол венийн судсаар хийх. Харин бид артерийн судсаар дамжуулан хийх аргыг ашигладаг юм. Артерийн судсаар хийх арга нь дараах хэд хэдэн давуу талтай.
Нэгдүгээрт, Хавдарт маш нарийн чиглэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хавдрын бүсэд эмийн концентраци маш өндөр байхад, эргэн тойрон дахь эрүүл эдүүдэд эмийн концентраци харьцангуй бага байдаг. Иймээс зорилтот хэсэгт өндөр тунтай эмийн нөлөө үзүүлэх боломжтой бөгөөд энэ нь хавдрын эмчилгээнд маш их үр дүнтэй байдаг.
Хоёрдугаарт, артерийн судсаар хийх хими нь мөн бүтэн биеийн хими эмчилгээний үйлчилгээг үзүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл, венийн судсаар өгдөг уламжлалт аргын үр нөлөөг давхар үзүүлдэг гэсэн үг.
Гуравдугаарт, энэ арга нь дархлааны системд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага, богино хугацаанд хязгаарлагддаг. Мөн артерийн аргаар хийх хими эмчилгээ нь судасны гэмтэл бараг үүсгэдэггүй. Хэрвээ гэмтэл гарсан ч гэсэн энэ нь хавдрыг тэжээж буй судсанд хамаарах тул хавдарт цусан хангамж багасах нь эмчилгээний үр дүнг сайжруулна.
Нарийн судсаар эм хийх үед ихэвчлэн гаднах, өнгөц байрлалтай судаснууд гэмтэл авах магадлалтай байдаг. Тиймээс төв судсанд гуурс тавьсны дараа эмийг хийх шаардлагатай болдог. Энэ нь мөн адил бага зэргийн инвазив буюу жижиг хэмжээний мэс ажилбар юм. Манай артерийн замаар хийх эмчилгээтэй адилхан бөгөөд үндсэн ялгаа төдийлөн байхгүй.
-Артерийн судсаар хийх хими эмчилгээг бүхий л төрлийн хорт хавдрын үед ашиглах боломжтой юу. Байрлалаасаа хамаараад хийх боломжгүй байх тохиолдол бий юу?
-Биеийн бүх хэсгийн хорт хавдарт артерийн судсаар хүрсэн тохиолдолд бид эмчилгээ хийх боломжтой байдаг нь нэг давуу талтай. Нарийн судсаар хийх эмчилгээнээс давуу талтай өөр нэг зүйлийг хэлье. Хэрвээ артерийн замаар эм хийсний дараа хэрэв тухайн үед бөглөлт хийхэд тохиромжтой судас байвал бид тэр судсуудыг боож, эмболизаци хийж чаддаг. Ингэснээр хавдрын цусны хангамжийг тасалдуулж чаддаг юм.
-Танай эмнэлэгт хийж байгаа химийн тарианы чанарын талаар та юу хэлэх вэ?
-Дэлхий даяар ашигладаг, хамгийн чанартай эмнүүдийг бид эмчилгээндээ хэрэглэдэг. Хэрэв өвчтөн шаардлагатай гэж үзвэл гадаадаас импортолсон эмийг ч хэрэглэж болно. Эсвэл Хятадад үйлдвэрлэсэн дотоодын эмийг ч ашиглаж болно. Аль аль нь чанарын баталгаатай бөгөөд ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй. Эдгээр эмүүд нь холбогдох зөвшөөрлийн дагуу үйлдвэрлэгдсэн бөгөөд дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, эмчилгээний зориулалтаар нийлүүлэгддэг.
Гэхдээ тухайн өвчтөн бүрийн эмчилгээний төлөвлөгөө нь Хятадад ирснийх нь дараа тодорхой болдог. Бид өвчтөн бүрийн онцлогт тохируулсан, хувийн буюу индивидуалчлагдсан эмчилгээний горим боловсруулдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүн бүрийн биеийн байдлаас шалтгаалан зөвхөн түүнд тохирсон эмчилгээний хувийн төлөвлөгөө гаргадаг юм. Эмийн чанар, технологийн дэвшил бол аль батлагдсан, боловсронгуй болсон. Өвчтөнд яаж нөлөөлөх, үр дүн гарах нь эмчийн ур чадвар, туршлагаас хамаардаг гэдгийг энд зориуд дурьдаж хэлье.
-Дэлхий дээр химийн эмчилгээтэй холбоотой шинэ аргууд ойрын үед нэвтрэх үү. Магадгүй Хятад улсад ч юм уу тийм туршилт хийж байгаа, шинэ эмчилгээ нэвтрүүлэх гэж байгаа талаар мэдээлэл байна уу?
-Шинэ төрлийн хими эмчилгээний эмүүд гарч ирж магадгүй. Гэхдээ одоогийн энэ технологи бол аль хэдийнэ батлагдсан, тогтсон арга юм. Та мэс заслыг жишээ болгож бодоход, аль хэсэгт хийх вэ гэвэл биеийн аль ч хэсэгт хийх боломжтой шүү дээ. Энэ л зарчим юм. Өөрөөр хэлбэл, шинэ төрлийн судас боох буюу бөглөх материалууд болон шинэ хими эмчилгээний эмүүд дээр голчлон судалгаа хийгдэж байна. Мэдээжийн хэрэг, энэ чиглэлд ахиц дэвшил гарна. Учир нь дэлхийн шинжлэх ухаан, технологи тасралтгүй хөгжиж байгаа учраас анагаах ухааны чиглэлийн дэвшлүүд ч мөн адил уялдаа холбоотойгоор хөгжиж байна.
