Тод индэр
М.Нургул: Цахимаар ирсэн мэдээллийн эх сурвалжийг нягтлаагүйгээс санхүүгийн залиланд өртдөг
Эх сурвалж Монголбанк
Дижитал хэрэглээ эрчимжих тусам залилагчид хэрэглэгчийн хувийн мэдээлэлдээ мэдлэггүй, хайхрамжгүй, болгоомжгүй ханддаг байдлыг нь ашиглан цахим орон зай руу тань халдаж санхүүгийн хохирол учруулах тохиолдол ихсэх болсон. Тиймээс Цагдаагийн ерөнхий газар, Монголбанк, Монголын банкны холбоо болон арилжааны банкуудтай хамтран хэрэгжүүлсэн “Ятгах тусам нягтал” аяны үргэлжлэл болгон санхүүгийн луйвраас сэргийлье “НЯГТЛАХ ТУСАМ АЮУЛГҮЙ” аяныг хоёр сарын хугацаатай зохион байгуулж байна. Энэ удаа Монголбанкны Олон нийтийн боловсрол, мэдээллийн төвийн ахлах мэргэжилтэн М.Нургултэй цахим халдлага, эх сурвалжийн аюулгүй байдлын ярилцлаа.
-Сайн байна уу. Танд энэ өдрийн мэнд хүргэе. ЦЕГ, Монголбанк болон Монголын банкны холбоо, арилжааны банкуудтай хамтран хэрэгжүүлсэн “Ятгах тусам нягтал” аяны үргэлжлэл “Нягтлах тусам аюулгүй” аяныг эхлүүлээд байгаа. Аяны дараагийн үе шатыг хэрэгжүүлэх болсон шалтгаан нь юу бэ?
– Монголбанк, Цагдаагийн ерөнхий газар, Монголын банкны холбоотой хамтран он гарснаас хойш залилах гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, иргэдийн эрх зүйн мэдлэг мэдээллийг дээшлүүлэх зорилгоор “ЯТГАХ ТУСАМ НЯГТАЛ” аяныг нэг сарын хугацаатай хэрэгжүүлэн амжилттай дуусгасан. Уг аян нь иргэд олон нийтэд сайшаагдан, үр дүн сайтай ажил болсон учраас цаашид аяныг дэлгэрүүлэх, эрх зүйн нэмэлт мэдлэг, мэдээлэл, сэрэмжлүүлэг, зөвлөгөө өгөх хэрэгтэй гэж үзсэн юм.
Дижитал хэрэглээ эрчимжих тусам санхүүгийн луйвар, залилах төрлийн гэмт хэрэг нэмэгдэх хандлагатай байна. Мөн энэ төрлийн гэмт хэрэг нь санхүүгийн хямрал, хүндрэл нэмэгдэхийн хэрээр луйварчид иргэдийн сул тал дээр дөрөөлж, залилан мэхлэх аргаар иргэдийн эд хөрөнгө, мөнгийг луйвардах хандлагатай байдаг. Нөгөө талаас төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагууд хамтран иргэдийн санхүүгийн мэдлэг, боловсролд анхаарах ёстой. Өөрөөр хэлбэл төр, хувийн хэвшил иргэд гурав нийлж тухайн улсын санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангадаг байх нь. Үүнд бидний аяны гол зорилго оршиж байна.
Ер нь санхүүгийн луйвар, залилан нь иргэдийн заавал мэдэж байх ёстой санхүүгийн суурь мэдлэгт ордог сэдвүүдийн нэг юм. Тиймээс “Нягтлах тусам аюулгүй” аяныг хоёр үе шаттайгаар эхлүүлээд явж байна. Энэ удаагийн аянг нийгмийн хариуцлагын хүрээнд ХААН Банк хамтран, дэмжин ажиллаж байгаад талархаж байна. Санхүүгийн мэдлэгийг түгээх нь өөрөө санхүүгийн салбартаа маш том давуу талтай.
Цаашид бусад арилжааны банкууд энэхүү аяныг дэмжиж ажиллана гэдэгт итгэлтэй байна.
-Онцгой нөхцөл байдалд буюу коронавирусийн халдвар тархсан эдгээр өдрүүдэд иргэдэд мэдээллийг хэрхэн хүргэж ажиллаж байна вэ?
-Олон нийтийг цуглуулж болохгүй, сургалт зохион байгуулж болохгүй байгаа энэ үед аль болох цахим ертөнцийг ашиглаж мэдээллийг иргэдэд хүргэж ажиллаж байна. Хамтран ажиллаж байгаа байгууллагууд маань олон салбар, нэгжүүдтэй нь аяны талаарх мэдээллийг орон даяар хүргэхэд нилээд том дэмжлэг болж байна. Төв банк гэхэд 17 салбартай. Дээр хэлсэнчлэн олон нийтийн сүлжээ, мэдээллийн сайт, байгууллагуудын цахим хуудсуудаар иргэдэд мэдээлэл хүргэн ажиллаж байна. Иргэн та энэ төрлийн мэдээллийг авахыг хүсвэл хамтран ажиллаж байгаа байгууллагуудын албан ёсны мэдээллийн сайт, цахим хуудаснаас, мөн олон нийтийн мэдээллийн портал сайтуудаас мэдээлэл авч болохоос гадна, өөрт ойрхон цагдаагийн байгууллагаас хууль эрх зүйн тусламж, мэдээлэл авах боломжтой.
– Цахим орчинд хуурамч мэдээллийг сайн нягтлаагүйгээс мэдээллээ алдаж, санхүүгийн эрсдэлд орох тохиолдол их байна? Ер нь эх сурвалжийн аюулгүй байдал гэж юуг хэлэх вэ?
-Тиймээ. Сэдвүүдийг нэг бүрчлэн ярих нь зөв байх. Эх сурвалжийн аюулгүй байдал гэж юу вэ? Ямар эх сурвалжаас мэдээлэл ирээд байгаа вэ? гэдгийг эхлээд ярих хэрэгтэй. Сүүлийн жилүүдэд дэлхий нийтэд цахим хэрэглээ хурдтай хөгжиж байна. Манай улсад ч гэсэн энэ хэрэглээ өндөр байгаа. Гурван сая гаруй иргэнтэй мөртлөө хоёр сая долоон зуун иргэн цахим орчинг идэвхтэй хэрэглэдэг. Цар тахлын үед иргэд гэрээсээ онлайнаар ажиллах, бараа бүтээгдэхүүнээ худалдах, худалдаж авах зэрэг цахим орчны харилцаа нэмэгдсэн.
Харин луйварчид энэ боломжийг хүлээж байдаг. Шинэ нөхцөл байдал үүсэх бүрт залилан хийх аргаа нарийн төлөвлөж ажилладаг. Хамгийн гол нь танд юу дутагдалтай болохыг таниас түрүүнд мэдэж ажиллах аргаа боловсруулдаг гэсэн үг.
Хэдэн жилийн өмнө иргэдийн мэдлэг, мэдээлэл муутайг далимдуулан мэйлээр та азтан боллоо, та “Green card” хожлоо гэх санал их ирдэг байсан бол хүүтэй мөнгө зээлнэ, барьцаагүй мөнгө зээлдүүлнэ гэх мэт залилангийн хэргүүд нэмэгдэх хандлагатай болсон. Өнөөдрийн байдлаар иргэдэд мөнгө хэрэгтэй байгаа учраас хүүтэй мөнгө зээлэх, хоногийн зээл их авч байна. Тэгэхээр энэ мэт нийгэмд үүссэн халуун сэдэв дээр л луйварчид тоглолт хийдэг. Мөн ажлын санал тавих, онлайн бизнес санал болгох, бараа бүтээгдэхүүн санал болгох гэх мэтчилэн олон аргаар залилах болсон байна. Өөрөөр хэлбэл залилагч этгээд тухайн цаг үед иргэдийн дунд ямар асуудал тулгамдаж байна түүн дээр санхүүгийн луйварчид тоглолт хийдэг гэсэн үг. Сүүлийн үед цахимаар үйлдэх гэмт хэргүүд өссөн учраас иргэдэд хандаж хэлэхэд энэ төрлийн мэдлэг, мэдээллээ нэмэгдүүлэх, цахим орчинд болгоомтой байх, фэйсбүүк, мэйл хаягныхаа нууц үгийг тогтмол солих хэрэгтэй. Тэгж байж та цахим орчинд аюулгүй байх эхний алхам нь бүрдэж байна гэж хэлмээр байна.
-Санхүүгийн луйвар, залиланг хэрхэн мэдэх вэ? Тодорхой шинж тэмдэг гэж байна уу?
-Хамгийн эхлээд энэ надад яг хэрэгцээтэй байгаа зүйл мөн үү? Үнэн үү? гэдгийг судлахад цаг гаргаж судлаж хэвших хэрэгтэй.
Луйварчид бараг хүн бүрийг бай болгосон байдаг. Зарим луйвар, заль мэхийг олж танихад хялбар байдаг бол зарим нь жинхэнэ санал, эсвэл наймаа мэт санагдах учраас олж танихад хэцүү байдаг.
Хамгийн энгийн жишээ гэвэл танд мэйл ирлээ гэж бодоход тухайн мэйл ямар агуулгатай байна вэ гэдгийг шалгана. Мэдээж таны мэдэхгүй хаягнаас ирнэ. Мэдэхгүй фэйсбүүкээс найзын хүсэлт, мэссэнжерт тань хүсэлт ирвэл бодит хаяг мөн үү, дундын найз байна уу гэх мэтээр эх сурвалжаа сайн шалгах хэрэгтэй. Мөн хуурамч мэдээлэлд ихэнхдээ линк дагалддаг. Доорх линк дээр дарснаар идэвхижнэ, бүртгэгдэнэ. Уг линкний өргөтгөлийг анзаарах хэрэгтэй.
Жишээ нь бид ихэнхдээ www гэж хайдаг. Та анзаарсан бол урьд талд нь https:// гэсэн өргөтгөлтэй байдаг. Харин луйвар хийдэг хаяг өргөтгөлөөс “S” үсгийг авсан буюу http:// гэж бичигдсэн байдаг. Ганц үсэг дээр тоглолт хийнэ гэсэн үг. Иймэрхүү нарийн зүйлийг хүн тэр болгон анзаарахгүй. Эхний гурван үсгээ хараад тэгээд цаашаа шалгаад байдаггүй. Мөн таны харилцдаг банкнаас, эсвэл санхүүгийн байгууллагаас мэйл ирэхэд өргөтгөл нь баталгаатай эсэхийг харж хэвшээрэй. Мөн тухайн банкны нэр нь com, mn зэрэг улс орнуудаас шалтгаалж өөр өөрөөр бичигддэг. Солонгос бол kr, Оросынх ru гэх мэт. Тэгэхээр өргөтгөл хэсэг чухал гэдгийг давтаж хэлмээр байна. Шалгахаасаа төвөгшөөсөн нэг үйлдэл л таныг том эрсдэлд оруулж болзошгүй гэдгийг маш сайн бодох хэрэгтэй. Ер нь бол шалгах маш амархан. Тухайн байгууллага, банкны сайт руу орох, лавлах утасруу нь залгаад л болоо шүү дээ.
-Танд дээрх маягаар санал ирсэн тохиолдол байна уу?
-Би өөрт тохиолдсон бодит жишээг хэлж болно. Магадгүй танайх олон улсын байгууллагуудтай хамтран ажилладаг бол DHL илгээмж ирлээ гээд мессеж ирдэг. Манай найз явуулсан илгээмж үү, хэн явуулсан нь сайн мэдэгдэхгүй. Илгээмжээ авахын тулд хавсралтаа татаж авах шаардлага тавьсан. Би DHL руу утсаар лавлахад манай email биш гэсэн хариу өгсөн. Магадгүй тухайн хавсралтад таны компьютерт нэвтрэх вирус явж байгааг үгүйсгэхгүй. Та танихгүй хаягнаас ирсэн аливаа линк, татах материалыг нээснээр өөрөө хаалгаа нээгээд өгч байгаатай ялгаагүй. Тийм учраас хавсралттай, үл таних, мэдэхгүй хаягнаас ирсэн мэйлүүдийг нээхгүй устгаж хэвшинэ үү.
-Бид фэйсбүүкт хаана, юу хийж байгаа бүхий л мэдээллээ нээлттэй тавчихдаг болсон. Үүнээс луйварчид санаа авах боломжийг бид өөрсдөө олгож байгаа юм шиг?
-Тиймээ. Фэйсбүүкээс их олон мэдээллийг харах боломжтой болсон. Гэр бүлийн байдал, ажиллаж байгаа газар, найз нөхдийг нь мэдчихнэ. Муухан үзмэрчээс илүү мэдээлэл өгнө шүү дээ. Тиймээс мэдээллээ цахим орчинд хуваалцахдаа хязгаарлалт тавьж байгаарай. Ингэснээр та өөрийгөө эрсдэлээс хамгаалж чадна.
Эцэст давтаж хэлэхэд санхүүгийн луйварчид таны үлдээсэн мөрөөс тань зовлонг олж мэдчихээд тан дээр ирдэг тул таныг луйвардах арга мэхээ аль хэдийн боловсруулсан байдаг шүү. Нөгөө талаас аливаа нэг бараа бүтээгдэхүүн, бизнес, хөрөнгө оруулалт хэзээ ч 100 хувийн өгөөж өгдөггүй гэдгийг маш сайн ойлгох ёстой.
Сүүлийн сугалаа нэрээр хүмүүсийг залилах тохиолдол их байна. Жишээ нь “Приус 30”-ын азтан тодруулна. Та 3000 мянгөн төгрөгөөр бүртгүүлээд гэнэтийн байдлаар азтан болоорой гэх мэт. Үүнд хүмүүс бага мөнгөөр их зүйлтэй болох хүсэлдээ хөтлөгдөж азаа үздэг. 3000 төгрөг надад юу ч биш, оролцоод азаа үзье гэж бодоод мөнгөө илгээдэг. Цаана нь та дансны мэдээллээ л алдаж байгаа шүү дээ. Тэрнээс биш 3000 мянган төгрөгөөр машины азтан болно гэж юу байх вэ дээ. Нөгөө талаас та зүгээр нэг луйварчинг тэжээгээд байна шүү дээ. Баталгаатай зүйл бол ядаж пэйж дээр нь холбоо барих утас, хаяг, оффис, байгууллагын нэр байх ёстой. Гэтэл тийм зүйл байхгүй байхад л хүмүүс тэр сугалаанд нь оролцоод байдаг.
– Иргэд санхүүгийн дэлгэрэнгүй мэдээллийг хаанаас олж авах боломжтой вэ? Танайхаас энэ тал дээр ямар ажлуудыг зохион байгуулж байна вэ?
-Монголбанк, СЯ, СЗХ, БСШУСЯ хамтран “Олон нийтийн санхүүгийн суурь мэдлэгийг дээшлүүлэх үндэсний хөтөлбөр” хэрэгжүүлээд дөрвөн жил болж байна. Энэ хугацаанд санхүүгийн суурь мэдлэг олгох сэдвүүдийн бэлтгэн, сургалт соён гэрээгүүлэх ажлуудыг тогтмол хийж ирлээ.
Мөн санхүүгийн суурь мэдлэгтэй холбоотой 10 сэдвийн сургалтыг www.sankhuugiinbolovsrol.mn сайтнаас авах бүрэн боломжтой.
Суурь сэдэв болгоны талаар мэдээллүүд дэлгэрэнгүй орсон байгаа. Дээрээс нь “Санхүүгийн боловсрол” facebook пэйж хуудас ажиллаж байгаа. Иргэн та энэ төрлийн мэдээллийг хайлтын системээс хайхад хангалттай тооны мэдээлэл олох боломжтой.
-Санхүүгийн луйвар нь ганц нэг банкны, ЦЕГ-ын асуудал биш болж. Олон талын оролцоо чухал юм байна шүү?
-Яг тийм. Аяны эхний алхам буюу “Ятгах тусам нягтал” аянаар бүхий л боломжтой сувгуудаар иргэдэд мэдээлэл хүргэхийг хичээсэн. Харин энэ удаагийн “Нягтлах тусам аюулгүй” аяныг мөн л олон байгууллагууд дэмжин оролцож байна. Арилжааны банкууд нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд аяныг дэмжин ажиллаж байна. Санхүүгийн луйвар гэдэг чинь таны хэлдгээр ганц санхүүгийн байгууллагын асуудал биш болжээ. Системийн, салбарыг эрсдэлд оруулах хэмжээнд яригдах болсон.
Банкны салбар өөрөө итгэл дээр оршдог маш эмзэг байгууллага.
Нэг гадны жишээ дурдъя. Америкт нэг өдөр бороо оржээ. Хэсэгхэн зуур ширүүн бороо орох үед иргэд банкны үүдэнд бөөнөөр зогссон байна. Үүнийг харсан иргэд банк дампуурах гэж байна гэж ойлгоод сүүлд нөгөө банк дампуурсан тохиолдол гарчээ. Тиймээс итгэл гэдэг чинь өөрөө маш чухал. Бүх банк санхүүгийн тогтвортой байдлын төлөө хамтдаа алхаж байгаа учраас ХААН Банк энэ аяныг дэмжиж ажиллаж байгаад талархаж байна. Цаашид гэсэн дараа дараагийн арилжааны банкууд гарч ирээд энэ аяныг дэмжиж ажиллана гэдэгт итгэлтэй байна. Бидэнд ярих сэдэв их байна. Анхааруулах зүйл ч их байна.
-Санхүүгийн луйвар залилан нь ганц хоёр сарын аянгаар дүгнэхээс илүүтэйгээр уг аяны хүрээнд иргэд олж авсан мэдээллээ цаашид мэдлэг болгох хэрэгтэй юм байна гэж миний хувьд дүгнэж байна л даа.
-Таны хэлсэн зөв. Хүн нэг өглөө босоод санхүүгийн мэдлэгтэй болчихлоо гэж хэлэх боломжгүй. Яагаад гэвэл санхүүгийн мэдлэг гэдэг нь өөрөөр МЭДЛЭГ, ЧАДВАР, ХАНДЛАГА гэсэн гурван зүйлд дээр яригддаг.
МЭДЛЭГ: Та надаас эх сурвалжийн аюулгүй байдлын талаар мэдлэг авчихлаа.
ЧАДВАР: Тэр мэдлэгээ хэрэгжүүлж эхлэх, эх сурвалжаа шалгаж эхлэхийг хэлж байна.
ХАНДЛАГА: Эх сурвалжаа шалгах дадлыг өөртөө бий болгож байна. Санхүүгийн сахилга баттай болгож байна гэсэн үг.
Бидний үүрэг нь иргэдийг алдахаас нь өмнө сэрэмжлүүлж, мэдлэг, мэдээллээр хангах юм. Эцэст нь иргэддээ зөвлөхөд “Та өөрөө л өөрийгөө хамгаалж чадна. Таны асуудлыг хэн ч мэдэхгүй. Иймд та мэдээллийн эх сурвалжаа сайн шалгаж, нягталж байгаарай” гэж давтан хэлмээр байна.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
-
Чөлөөт бүс2025/02/25
10 мянга, 5000 төгрөгийн дэвсгэртийг 30 жилийн өмнө анх хэвлүүлжээ
-
Тод мэдээ2019/07/23
Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн асуудлаар цуврал хэлэлцүүлэгт оролцохыг хүсэг...
-
Тод мэдээ2025/04/03
БНСУ-д хөдөлмөрийн гэрээний ажилтан илгээсээр байна
-
Тод мэдээ2022/03/23
ТБХ: Хэлэлцээрийн төслүүдийг зөвшилцөхийг дэмжлээ