Тод индэр
Монгол Улсын Гавьяат багш, зурхайч Я.Аюурзана: Энэ туулай нь зөөлөн, эм жил учир аливаа үйл хэрэгт тохиромжтой
Энэ удаад Манба Дацан хийдийн зурхайч, МУ-ын Гавьяат багш Я.Аюурзаныг ярилцлагын ширээнээ урьсан юм. Бид ирэх туулай жилийн тухайд “...Энэ туулай бол зөөлөн, эм жил учир аливаа үйл хэрэгт тохиромжтой, эерэг жил байх болно. Гэвч зарим нэг хүн танаас урваж шарваж, туулай шиг тогтворгүй байдал үзүүлж болзошгүй тул ажил явдалдаа хянуур бай, муу хүнээс сэрэмжил, түүнд бүү найд” гэхчилэн сонирхолтой яриаг өрнүүллээ. Үргэлжлэлийг дараах ярилцлагаас хүлээн авна уу.
- Удахгүй туулай жил гарлаа даа. Өнгөрч буй энэ усан бар жилээс бидэнд сургамжтай, анхаарууштай зүйл юу үлдэж байна вэ. Та өөрийн бодлоосоо хуваалцаач.
- Бар жил дуусч, туулай жил гарахад цөөн хоног үлдлээ. Хүн бүр л дурсамж үлдээсэн бар жилээ дүгнэж, өөрийн амжилт бүтээл, алдаа оноогоо цэгнэж, туулай жилийн зорилтоо дэвшүүлж байна.
Бар жил ямраар зурагдаж, ямар болж өнгөрч байгааг эргэн дүгнэж үзэхэд: Бар жилийн хавар салхи шуургатай, зундаа зарим нутагт гандуу, халуун. Зарим нутагт хур тэгшрэх боловч үер усны аюултай. Өвөлдөө хүйтний нигуур их, малын өвчин гарах боловч төл сайтай, малд буянтай, өндөр дээд албан тушаалтнуудад маш ширүүн, тэмцэлтэй. Эгэл ардууд хүнд хэцүү. Худалдаа наймаа тааруу, тэмцэл хөдөлгөөн хямралтай. Томуу зэрэг өвчний нигууртай гэх мэтээр зурагдсан нь болж өнгөрлөө.
Бар жилийн өнгө төлөв болон өөрийнхөө жилийн төөрөг ямар байхыг цаг тооны бичгээс үзэж жил, сар, өдөр, цагийн онцлогт амьдрал, үйл ажил, явдал мөрөө зохицуулж явсан нь гариг эрхсийн сөрөг нөлөөллөөс сэргийлж, эрсдэлд учралгүй тэгш сайхан явж амжилт бүтээл арвинтай, баяр цэнгэлээр дүүрэн байлаа.
- “Үзэсгэлэн” болгогч хэмээх Усан туулай жилийн өнгө төлөв ямар байх бол оо?
- “Үзэсгэлэн” болгогч /үйлдэгч/ хэмээх усан /харагчин/ туулай жил ямар болохыг зурхайн олон зурлагаар харж дүгнэхэд сайхан жил болох төлөвтэй.
Жилийн ноён нурууг тооцож гаргадаг шороон үхрийн зурлагыг нийтээр их ашигладаг юм. Хаврын уур орох өдрийг алдалгүй зөв тооцож гаргаад жил өдрийнх нь таван махбод болон гарч буй жилийн таван махбодын өнгө ямар байгаагаар тооцож гаргадаг зурхайн маш оновчтой нарийн зурлага юм.
Энэ зурлагаар үхэр болон үхэр хариулаачийн өнгийг гаргаж, түүнийхээ өнгө төлөвөөс тухайн жилийн байгаль цаг уур, хүн зоны ахуй байдал ямар байхыг маш тодорхой танин барьж илтэд онон үзүүлдэг зурлага байгаа юм.
Энэ жилийн зураглалыг буулгаж харахад хөх толгойтой, хөх эвэр чих сүүлтэй, цагаан ходоодтой, улаан шийртэй, хөх туурайтай, амаа хамхиж сүүлээ баруун тийш шарвасан,омруу өвчүү нь хөх, ногоон үхэр явж байх юм. Үхэр хариулаач нь хөх дээл гуталтай, шар бүстэй, үсээ зүүн чихнийхээ урдуур, баруун чихнийхээ араар унжуулсан, малгайгаа баруун гартаа барьсан, улаан царайтай, өвгөн хүн олсон шилбүүр бариад үхрийнхээ өмнө гүйж явна.
Дээрх зургаас товч дүгнэж үзвэл хаврын улирлын эхээр цас орж шуурна. Дунд сардаа ч шороон шуурга ихтэй, адаг сардаа хуурайшилт, хавсаргатай. Төл багатай. Зун, намрын эхэн, дунд сард аль алинд нь хур бороотой, үер усны аюулаас сэрэмжлүүлштэй. Зуны адаг сард зарим нутагт гантай, намрын адаг сард нартай, өвлийн эхэн, дунд сард цас ихтэй ч адаг сардаа цас орохгүй, шуурга салхитай. Малаа халдварт өвчнөөс хамгаалах шаардлагатай.
Өвс ургац сайн боловч хураалт багатай. Өндөр дээд албан тушаалтнуудад ээлтэй жил боловч бухимдалтай байхаар байна. Ард нийтдээ хүнд хэцүү, худалдаа наймаа тааруу, хулгай ихтэй, тэмцэл хөдөлгөөн хямралтай, өвчин зовлонтой байхаар зурагдсан байгаа юм.
Хүмүүс шороон үхрийн зургийг нягтлан харж, задлан шинжилж, тайлан уншиж, өөр өөрсдийн үйл ажиллагаандаа хэрэглэж ирсэн уламжлалтай.
- “Үзэсгэлэн” болгогч... Жилийн ёгт нэрийн утга учрыг сайн мэдэхгүй ч үгийн утгаас сайхан жил байх нь гэж таамаглаж байна. Эдгээр ёгт нэрийн тухай бидэнд дэлгэрэнгүй ярьж өгнө үү.
- 12 жилийг таван махбодоор нь үзэхэд энэ жаран жилд усан туулай жил нэг удаа тохиож байгаа нь энэ юм. Жаран жилийг тус бүрд нь өөр өөр ёгт нэрээр нэрлэсэн байдаг нь тэр жилийн өнгө төлөвийг илэрхийлсэн далд утгатай байна. Ер нь зурхайд ёгт нэр их хэрэглэж ирсэн байдаг л даа.
Ламын гэгээний анхдугаар дүр Ц.Лувсанданзанжанцан /1639-1704/ “Үрийн зурхай сайтар номлосон бүхий хураангуй” хэмээх судартаа Усан туулай жилийг “Үзэсгэлэн” үйлдэгч /болгогч/ гэж нэрлэсэн байгаа юм. Тэгээд энэхүү усан туулай жилдээ “Хүмүүн нугууд өвчин үгүй, бие сэтгэл амран, хаад төрөө номчлон тэтгэюү. Хүмүүн нугууд жаргалангийн дуу дуулъюу” гэж номлосон байна л даа. Энэ байдлаас үзэхэд тухайн жилийг ёгтоор нэрлэж, ямар жил болохыг илэрхийлдэг байжээ. Энэ ёгт нэрийн утгаар нь өөрийн чинь хэлж байгаа шиг тухайн жил ямар байхыг хүмүүс ойлгосоор ирсэн байна. Эрдэмтэн мэргэд өвөг дээдсийнхээ жилийг ёгт нэрээр нэрлэж ирснийг одоо хүртэл орхилгүй олон зуун жил хэрэглэсээр иржээ.
- Ер нь туулай жил ямар онцлогтой жил болдог вэ?
- 12 жилийг эр, эм, хатуу, зөөлөн жил гэж ялган үздэг. Өнгөрч буй бар жил бол эр хатуу жил байлаа. Зарим хүмүүс зарим нэг үйл хэргээ хатуу жилд цээрлэж, зөөлөн жилд гүйцэтгэхээр хойшлуулсан ч байдаг. Энэ туулай бол зөөлөн, эм жил учир аливаа үйл хэрэгт тохиромжтой, эерэг жил байх болно. Гэвч зарим нэг хүн танаас урваж шарваж, туулай шиг тогтворгүй байдал үзүүлж болзошгүй тул ажил явдалдаа хянуур бай, муу хүнээс сэрэмжил, түүнд бүү найд.
- Ер нь туулай жилд төрөгсөд ямар ааш араншинтай хүмүүс байдаг вэ?
- Хүний төөрөг бол зөвхөн жилээр тодорхойлогдохгүй л дээ. Манай хүмүүс төрсөн өдрийн төөрөг, гарсан өдрийн гариг мэднэ гэж цэцэлж байдаг даа. Жилээс гадна сар, өдөр, гараг, цаг, мэнгэ, орд, од гээд олон зүйлээр тэр хүний бусдаас ялгарах шинж илэрнэ.
Гэхдээ төрсөн жил бол нэг тодорхой үзүүлэлт болно л доо. Зурхайд амин махбод, бие махбод, эрхтэн махбод, хийморь махбод, сүлд махбод гэж бий. Амин махбодоор усан туулай жилтэй хүн ямар байх вэ? гэх мэтээр таван махбодоор үзэх жишээтэй. Нийтлэг байдлаас нь товч дурдвал туулай жилтэн биеэ даасан, авьяас билэгтэй, нэр алдартай, сайн үйлийг эрхэмлэгч, хянамгай, мэдрэмжтэй, уур багатай, ухаалаг, хариуцлагатай, худалдаа наймаа, тоглоом наадам, бүжиг урлаг, спорт гэх мэт хөдөлгөөнтэй үйлд сайн.
Усан махбодтой учир чимээгүй тайван боловч байнгын оролдлогоороо зорилгодоо хүрч амжилт олдог. Хүчтэй эсэргүүцлийг дарах, номхотгох чадвартай. Аливаа зүйлд амархан зохицох чадвартай гэх мэт олон сайн чанар бий.
- Удахгүй туулай жил гарлаа даа. Өнгөрч буй энэ усан бар жилээс бидэнд сургамжтай, анхаарууштай зүйл юу үлдэж байна вэ. Та өөрийн бодлоосоо хуваалцаач.
- Бар жил дуусч, туулай жил гарахад цөөн хоног үлдлээ. Хүн бүр л дурсамж үлдээсэн бар жилээ дүгнэж, өөрийн амжилт бүтээл, алдаа оноогоо цэгнэж, туулай жилийн зорилтоо дэвшүүлж байна.
Бар жил ямраар зурагдаж, ямар болж өнгөрч байгааг эргэн дүгнэж үзэхэд: Бар жилийн хавар салхи шуургатай, зундаа зарим нутагт гандуу, халуун. Зарим нутагт хур тэгшрэх боловч үер усны аюултай. Өвөлдөө хүйтний нигуур их, малын өвчин гарах боловч төл сайтай, малд буянтай, өндөр дээд албан тушаалтнуудад маш ширүүн, тэмцэлтэй. Эгэл ардууд хүнд хэцүү. Худалдаа наймаа тааруу, тэмцэл хөдөлгөөн хямралтай. Томуу зэрэг өвчний нигууртай гэх мэтээр зурагдсан нь болж өнгөрлөө.
Бар жилийн өнгө төлөв болон өөрийнхөө жилийн төөрөг ямар байхыг цаг тооны бичгээс үзэж жил, сар, өдөр, цагийн онцлогт амьдрал, үйл ажил, явдал мөрөө зохицуулж явсан нь гариг эрхсийн сөрөг нөлөөллөөс сэргийлж, эрсдэлд учралгүй тэгш сайхан явж амжилт бүтээл арвинтай, баяр цэнгэлээр дүүрэн байлаа.
- “Үзэсгэлэн” болгогч хэмээх Усан туулай жилийн өнгө төлөв ямар байх бол оо?
- “Үзэсгэлэн” болгогч /үйлдэгч/ хэмээх усан /харагчин/ туулай жил ямар болохыг зурхайн олон зурлагаар харж дүгнэхэд сайхан жил болох төлөвтэй.
Жилийн ноён нурууг тооцож гаргадаг шороон үхрийн зурлагыг нийтээр их ашигладаг юм. Хаврын уур орох өдрийг алдалгүй зөв тооцож гаргаад жил өдрийнх нь таван махбод болон гарч буй жилийн таван махбодын өнгө ямар байгаагаар тооцож гаргадаг зурхайн маш оновчтой нарийн зурлага юм.
Энэ зурлагаар үхэр болон үхэр хариулаачийн өнгийг гаргаж, түүнийхээ өнгө төлөвөөс тухайн жилийн байгаль цаг уур, хүн зоны ахуй байдал ямар байхыг маш тодорхой танин барьж илтэд онон үзүүлдэг зурлага байгаа юм.
Энэ жилийн зураглалыг буулгаж харахад хөх толгойтой, хөх эвэр чих сүүлтэй, цагаан ходоодтой, улаан шийртэй, хөх туурайтай, амаа хамхиж сүүлээ баруун тийш шарвасан,омруу өвчүү нь хөх, ногоон үхэр явж байх юм. Үхэр хариулаач нь хөх дээл гуталтай, шар бүстэй, үсээ зүүн чихнийхээ урдуур, баруун чихнийхээ араар унжуулсан, малгайгаа баруун гартаа барьсан, улаан царайтай, өвгөн хүн олсон шилбүүр бариад үхрийнхээ өмнө гүйж явна.
Дээрх зургаас товч дүгнэж үзвэл хаврын улирлын эхээр цас орж шуурна. Дунд сардаа ч шороон шуурга ихтэй, адаг сардаа хуурайшилт, хавсаргатай. Төл багатай. Зун, намрын эхэн, дунд сард аль алинд нь хур бороотой, үер усны аюулаас сэрэмжлүүлштэй. Зуны адаг сард зарим нутагт гантай, намрын адаг сард нартай, өвлийн эхэн, дунд сард цас ихтэй ч адаг сардаа цас орохгүй, шуурга салхитай. Малаа халдварт өвчнөөс хамгаалах шаардлагатай.
Өвс ургац сайн боловч хураалт багатай. Өндөр дээд албан тушаалтнуудад ээлтэй жил боловч бухимдалтай байхаар байна. Ард нийтдээ хүнд хэцүү, худалдаа наймаа тааруу, хулгай ихтэй, тэмцэл хөдөлгөөн хямралтай, өвчин зовлонтой байхаар зурагдсан байгаа юм.
Хүмүүс шороон үхрийн зургийг нягтлан харж, задлан шинжилж, тайлан уншиж, өөр өөрсдийн үйл ажиллагаандаа хэрэглэж ирсэн уламжлалтай.
- “Үзэсгэлэн” болгогч... Жилийн ёгт нэрийн утга учрыг сайн мэдэхгүй ч үгийн утгаас сайхан жил байх нь гэж таамаглаж байна. Эдгээр ёгт нэрийн тухай бидэнд дэлгэрэнгүй ярьж өгнө үү.
- 12 жилийг таван махбодоор нь үзэхэд энэ жаран жилд усан туулай жил нэг удаа тохиож байгаа нь энэ юм. Жаран жилийг тус бүрд нь өөр өөр ёгт нэрээр нэрлэсэн байдаг нь тэр жилийн өнгө төлөвийг илэрхийлсэн далд утгатай байна. Ер нь зурхайд ёгт нэр их хэрэглэж ирсэн байдаг л даа.
Ламын гэгээний анхдугаар дүр Ц.Лувсанданзанжанцан /1639-1704/ “Үрийн зурхай сайтар номлосон бүхий хураангуй” хэмээх судартаа Усан туулай жилийг “Үзэсгэлэн” үйлдэгч /болгогч/ гэж нэрлэсэн байгаа юм. Тэгээд энэхүү усан туулай жилдээ “Хүмүүн нугууд өвчин үгүй, бие сэтгэл амран, хаад төрөө номчлон тэтгэюү. Хүмүүн нугууд жаргалангийн дуу дуулъюу” гэж номлосон байна л даа. Энэ байдлаас үзэхэд тухайн жилийг ёгтоор нэрлэж, ямар жил болохыг илэрхийлдэг байжээ. Энэ ёгт нэрийн утгаар нь өөрийн чинь хэлж байгаа шиг тухайн жил ямар байхыг хүмүүс ойлгосоор ирсэн байна. Эрдэмтэн мэргэд өвөг дээдсийнхээ жилийг ёгт нэрээр нэрлэж ирснийг одоо хүртэл орхилгүй олон зуун жил хэрэглэсээр иржээ.
- Ер нь туулай жил ямар онцлогтой жил болдог вэ?
- 12 жилийг эр, эм, хатуу, зөөлөн жил гэж ялган үздэг. Өнгөрч буй бар жил бол эр хатуу жил байлаа. Зарим хүмүүс зарим нэг үйл хэргээ хатуу жилд цээрлэж, зөөлөн жилд гүйцэтгэхээр хойшлуулсан ч байдаг. Энэ туулай бол зөөлөн, эм жил учир аливаа үйл хэрэгт тохиромжтой, эерэг жил байх болно. Гэвч зарим нэг хүн танаас урваж шарваж, туулай шиг тогтворгүй байдал үзүүлж болзошгүй тул ажил явдалдаа хянуур бай, муу хүнээс сэрэмжил, түүнд бүү найд.
- Ер нь туулай жилд төрөгсөд ямар ааш араншинтай хүмүүс байдаг вэ?
- Хүний төөрөг бол зөвхөн жилээр тодорхойлогдохгүй л дээ. Манай хүмүүс төрсөн өдрийн төөрөг, гарсан өдрийн гариг мэднэ гэж цэцэлж байдаг даа. Жилээс гадна сар, өдөр, гараг, цаг, мэнгэ, орд, од гээд олон зүйлээр тэр хүний бусдаас ялгарах шинж илэрнэ.
Гэхдээ төрсөн жил бол нэг тодорхой үзүүлэлт болно л доо. Зурхайд амин махбод, бие махбод, эрхтэн махбод, хийморь махбод, сүлд махбод гэж бий. Амин махбодоор усан туулай жилтэй хүн ямар байх вэ? гэх мэтээр таван махбодоор үзэх жишээтэй. Нийтлэг байдлаас нь товч дурдвал туулай жилтэн биеэ даасан, авьяас билэгтэй, нэр алдартай, сайн үйлийг эрхэмлэгч, хянамгай, мэдрэмжтэй, уур багатай, ухаалаг, хариуцлагатай, худалдаа наймаа, тоглоом наадам, бүжиг урлаг, спорт гэх мэт хөдөлгөөнтэй үйлд сайн.
Усан махбодтой учир чимээгүй тайван боловч байнгын оролдлогоороо зорилгодоо хүрч амжилт олдог. Хүчтэй эсэргүүцлийг дарах, номхотгох чадвартай. Аливаа зүйлд амархан зохицох чадвартай гэх мэт олон сайн чанар бий.
СҮЖИГ БАЙЖ ИТГЭЛ ОРШИНО
- Энэ жил ямар, ямар жилтэй хүмүүс онцгойлон засал хийлгэх ёстой вэ?
- Мэдээж туулай жилтэй хүмүүс жил орж байгаа учир тусгайлан заслаа хийлгэх ёстой. Үүнийг манайхан сайн мэдэж, заслаа хийлгэдэг. Энэ жил морь, хулгана жилтэй хүмүүс бага харш, тахиа жилтэй хүмүүс их харш жил гарч буй учир анхаарч зохих заслаа хийлгэх хэрэгтэй. Мөн дөрвөн ногоон мэнгэтэй хүмүүс мэнгэ голлох учир мэнгэний засал хийлгэнэ. Нашиддүрсүм, гүймигийг засуулах гэж бий. Хонь, гахай жилтэй хүмүүсийн ивээл жил гарч буй боловч гүймиг тохиох тул тусгайлан засал хийлгэх ёстой. Урвасан жил, эрхшээсэн мэнгэ, ямар суудалд сууж буйгаа мэдэж зохих цээрийг анхаарч заслаа хийлгэх ёстой.
- Засал хийлгэлгүй үл хайхардаг хүмүүс байдаг шүү дээ. Жилийнхээ засал номыг хийлгэхгүй байснаар ямар үр дагавар гарч болох вэ?
- Хүн төрөлхтний олон мянган жил ашиглаж ирсэн нэн чухал зурхайн зурлагыг анхаарч ашиглахгүй явж эрсдэлд орж байгаа нь харамсалтай.
Өвчин зовлонд учирсан, осол эндэлд орсон, гай гарз гарсан, хэл аманд өртсөн гэх мэт нөхөж баршгүй зовлонд унаж, амь насаа ч алдсан хүмүүсийг үзэхэд жил орсон, харш жил нь тохиосон, нашидүрсүм, гүймиг, мэнгэ суудлын гэх мэт заслаа хийлгээгүй байх нь бий.
Өдөр, шөнө ээлжлэн эргэлддэг энэ орчлонд од эрхсийн сайн муу нөлөөлөл дор байгаа бидэнд гариг эрхсийн сөрөг нөлөөлөл ирж байдаг. Гагцхүү түүнээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор олон зуун, мянган жилийн тэртээгээс эрдэмт дээдсийн хүн арддаа туслах гэсэн нэгэн үзүүрт сэтгэлээр гаргасан энэ сайхан дээдийн номыг хэрэглэх нь хүн бүрийн анхааран авах ус агаар лугаа адил чухал нэгэн зүйл юм л даа.
- Заслын номоо заавал зурхайчид хандаж бичүүлэх ёстой юу. Сонин дээр гарснаар бичүүлчих нь зөв үү.
- Сонин, ном дээрээс хараад тохирох заслаа хийлгэж болно л доо. Гэхдээ яг өөртөө тохирсон оновчтой заслаа хийлгэе гэвэл зурхайчид хандсан нь дээр.Оновчтой болно. Зарим хүмүүс ижил жилтэй юм чинь адил засалтай гэж ойлгох нь бий. Жил ижил боловч ялгарах зүйл бас байж болно шүү дээ. Жилийн төөргийн чулууны үр хийгээд бусад олон зүйлээс шалтгаалан хийх засал хүн бүрт өөр байхыг анхаарах хэрэгтэй.
- Цаг үе нь ийм юм даа. Онлайнаар заслын номоо уншуулчхаж байна. Энэ нь хэр “чанартай” засал болдог юм бол доо.
- Цахим орчинд бид байгаа болохоор үүнийг ашиглаж бололгүй яах вэ. Гэхдээ лам багшийнхаа дэргэд суугаад ном уншуулж засал хийлгэх нь түүнтэй харьцуулшгүй. Ярьж харьцах, хандлага бишрэл өөр шүү дээ. Дээдийн ном тарнийн авианы давтамжийн хүч, адис жанлав гэж агуу юм байна.
- Эсвэл орон зайнаас үл хамааран, сүжиг чухал уу?
- Сүжиг хамгийн чухал. Сүжиг байж итгэл оршино. Үнэнхүү итгэл бишрэл байж чухаг дээд гуравт аврал одуулна шүү дээ. Ингэснээрээ түүнд чухаг дээд гурвын авралын ач тус ирнэ. Үүнд орон зай хамаарахгүй.
- Урилга хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.
Дэлгэрэнгүй унших
АНХААРУУЛГА: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд тус сайтын сэтгэгдэл хэсгийг түр хугацаанд хаасан болно.
Тод индэр
Д.Амарбаясгалан: Парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал
Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, Анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулагдсан “Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх нь” чуулга уулзалтыг Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан нээж хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь толилуулж байна.
Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд,
Эрхэм хүндэт Элчин сайд, эрдэмтэн судлаач, зочид төлөөлөгчид өө
Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилсан засаглалын тулгуур багана болсон парламентын хяналтын тухай, энэ хяналтыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр чуулаад байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль бүсчилсэн, холимог тогтолцоогоор явагдаж, түүний үр дүнд улс төрийн 5 нам, нийгмийн олон бүлгийн төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд байна. Бид хууль эрх зүйн орчныг шинэ цагийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн төгөлдөржүүлэх, ард иргэдийн төрдөө итгэх итгэл, хүлээлтийг бодит болгох, шинэ үеийн парламентыг төлөвшүүлэх томоохон зорилтуудыг тавин ажиллаж эхлээд байна.
Энэ хүрээнд Улсын Их Хурлаас батлагдан гарч буй хуулиуд хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх, нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргах, хуулийг иж бүрэн зохицуулалттай, тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг зөв тодорхойлох зорилгоор “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Улмаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс санал авсны үндсэн дээр холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үнэлэх, хэрэгжилтийг нь эрчимжүүлэх үүрэг бүхий 54 ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллуулж байгаагаас 15 нь Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүрэгтэй холбоотой ажлын хэсэг юм.
Мөн саяхан батлагдсан Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөөнд Улсын Их Хурал хууль тогтоомжийг боловсруулах, төлөвлөх, өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах, биелэлтэд хяналт тавих, тайлагнах бүх үе шатанд нэн тэргүүнд хүн төвтэй үзэл санаанд суурилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг хангаж, хамгаалсан байх агуулга, шаардлагыг тавина хэмээн заасан. Үүнээс гадна хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих байнгын тогтолцоог бэхжүүлж, үр нөлөөг тогтмол судлан, түүнд үндэслэн хуулийг чанаржуулна хэмээн тусгасан.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1.8 дахь хэсэгт “хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах” онцгой бүрэн эрхийг хуульчилсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуулийн биелэлтийг улс даяар зохион байгуулж, хангах Засгийн газрын үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах нь Монгол Улсын Их Хурлын онцгой бүрэн эрх юм.
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд зааснаар “Улсын Их Хурлын үндсэн зорилт нь ард түмний төлөөллийн дээд байгууллагын хувьд ард түмний засаглах эрхийг хангахад орших ба хууль тогтоох, төрийн дотоод, гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлох, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах үндсэн чиг үүрэгтэй” гэж заасан байдаг. Улмаар Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай анхдагч хуулийг 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр баталсан.
Тус хуулиар Монгол Улсын Их Хурлын хянан шалгах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл, хууль зүйн үр дагаврыг тодорхойлох, мөн хянан шалгах түр хороо байгуулах эрх зүйн зохицуулалттай болсон. Үүнээс гадна төрийн аудитын байгууллага, Монголбанк, Үндэсний статистикийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, Төрийн албаны зөвлөл зэрэг бие даасан, хараат бус байгууллагад түшиглэн, тэдгээрийг хянан шалгах чиг үүргийнх нь хүрээнд Улсын Их Хурлын хянан шалгах үйл ажиллагаанд татан оролцуулах асуудлыг мөн тусгасан байна.
Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуульд 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2024 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан. Уг хуульд дэлхийн улс орнуудад хэрэгждэг сайн туршлага бүхий зарим зохицуулалтыг тусгасан байна. Тухайлбал, Байнгын хорооддоо төвлөрсөн, хяналт шалгалтыг төлөвшүүлэх зорилгоор, гишүүний саналыг хүлээн авч хэлэлцсэний үндсэн дээр тухайн Байнгын хороо хяналт шалгалтын ажлын хэсэг байгуулах шийдвэр гаргадаг болсон. Улсын Их Хурлаас хийсэн хууль тогтоомжийн биелэлтийн үр дагаврын үнэлгээний тайланг холбогдох Байнгын хороо хүлээн авснаас хойш нэг сарын дотор хэлэлцэн, шаардлагатай гэж үзвэл нэгдсэн хуралдаанд оруулах буюу заавал хэлэлцдэг зохицуулалттай болсон.
Түүнчлэн Парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, хүчтэй сөрөг хүчнийг бүрдүүлэх чиглэлээр хяналт шалгалтын эрх хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Жишээ нь цөөнхийн бүлэг төсвийн хяналтын сонсголыг санаачлах, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооноос явуулсан хяналтын сонсголын тайлан, түүнд өгсөн санал дүгнэлтээ нэгдсэн хуралдаанд шууд танилцуулах гэх мэт шинэ боломжууд бий болсон.
Нэг үгээр хэлбэл, Монгол Улсын Их Хурлаас хууль тогтоомжийн биелэлтэд системтэй хяналтыг хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрэн, хангалттай бүрдсэн. Цаашид бид парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал байна. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалт болон түүнд ажлаа хариуцан тайлагнадаг байгууллагуудын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа уялдаа холбоотой, давхардал хийдэлгүй байхад анхаарч, хяналт, үнэлгээг үр нөлөөнд чиглүүлэх нь нэн чухал үүрэгтэй.
Эрхэм гишүүд ээ,
Эрдэмтэн судлаач, салбарын мэргэжилтнүүд ээ
Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлж, түүний нөлөөг нэмэгдүүлэхэд та бүхний сайн туршлага, оролцоо чухал ач холбогдолтой юм.
Монголын ардчилсан засаглалын үндэс суурийг бэхжүүлэн хамгаалахын төлөө цаашид ч тууштай хамтран ажиллахыг уриалж байна. Мөн парламентын хяналтын үйл ажиллагааг тогтмолжуулах чиглэлээр Улсын Их Хурлын Тамгын газар онцгой анхаарч ажиллахыг чиглэл болгож байна.
Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд,
Эрхэм хүндэт Элчин сайд, эрдэмтэн судлаач, зочид төлөөлөгчид өө
Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилсан засаглалын тулгуур багана болсон парламентын хяналтын тухай, энэ хяналтыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр чуулаад байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль бүсчилсэн, холимог тогтолцоогоор явагдаж, түүний үр дүнд улс төрийн 5 нам, нийгмийн олон бүлгийн төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд байна. Бид хууль эрх зүйн орчныг шинэ цагийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн төгөлдөржүүлэх, ард иргэдийн төрдөө итгэх итгэл, хүлээлтийг бодит болгох, шинэ үеийн парламентыг төлөвшүүлэх томоохон зорилтуудыг тавин ажиллаж эхлээд байна.
Энэ хүрээнд Улсын Их Хурлаас батлагдан гарч буй хуулиуд хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх, нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргах, хуулийг иж бүрэн зохицуулалттай, тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг зөв тодорхойлох зорилгоор “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Улмаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс санал авсны үндсэн дээр холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үнэлэх, хэрэгжилтийг нь эрчимжүүлэх үүрэг бүхий 54 ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллуулж байгаагаас 15 нь Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүрэгтэй холбоотой ажлын хэсэг юм.
Мөн саяхан батлагдсан Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөөнд Улсын Их Хурал хууль тогтоомжийг боловсруулах, төлөвлөх, өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах, биелэлтэд хяналт тавих, тайлагнах бүх үе шатанд нэн тэргүүнд хүн төвтэй үзэл санаанд суурилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг хангаж, хамгаалсан байх агуулга, шаардлагыг тавина хэмээн заасан. Үүнээс гадна хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих байнгын тогтолцоог бэхжүүлж, үр нөлөөг тогтмол судлан, түүнд үндэслэн хуулийг чанаржуулна хэмээн тусгасан.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1.8 дахь хэсэгт “хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах” онцгой бүрэн эрхийг хуульчилсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуулийн биелэлтийг улс даяар зохион байгуулж, хангах Засгийн газрын үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах нь Монгол Улсын Их Хурлын онцгой бүрэн эрх юм.
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд зааснаар “Улсын Их Хурлын үндсэн зорилт нь ард түмний төлөөллийн дээд байгууллагын хувьд ард түмний засаглах эрхийг хангахад орших ба хууль тогтоох, төрийн дотоод, гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлох, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах үндсэн чиг үүрэгтэй” гэж заасан байдаг. Улмаар Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай анхдагч хуулийг 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр баталсан.
Тус хуулиар Монгол Улсын Их Хурлын хянан шалгах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл, хууль зүйн үр дагаврыг тодорхойлох, мөн хянан шалгах түр хороо байгуулах эрх зүйн зохицуулалттай болсон. Үүнээс гадна төрийн аудитын байгууллага, Монголбанк, Үндэсний статистикийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, Төрийн албаны зөвлөл зэрэг бие даасан, хараат бус байгууллагад түшиглэн, тэдгээрийг хянан шалгах чиг үүргийнх нь хүрээнд Улсын Их Хурлын хянан шалгах үйл ажиллагаанд татан оролцуулах асуудлыг мөн тусгасан байна.
Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуульд 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2024 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан. Уг хуульд дэлхийн улс орнуудад хэрэгждэг сайн туршлага бүхий зарим зохицуулалтыг тусгасан байна. Тухайлбал, Байнгын хорооддоо төвлөрсөн, хяналт шалгалтыг төлөвшүүлэх зорилгоор, гишүүний саналыг хүлээн авч хэлэлцсэний үндсэн дээр тухайн Байнгын хороо хяналт шалгалтын ажлын хэсэг байгуулах шийдвэр гаргадаг болсон. Улсын Их Хурлаас хийсэн хууль тогтоомжийн биелэлтийн үр дагаврын үнэлгээний тайланг холбогдох Байнгын хороо хүлээн авснаас хойш нэг сарын дотор хэлэлцэн, шаардлагатай гэж үзвэл нэгдсэн хуралдаанд оруулах буюу заавал хэлэлцдэг зохицуулалттай болсон.
Түүнчлэн Парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, хүчтэй сөрөг хүчнийг бүрдүүлэх чиглэлээр хяналт шалгалтын эрх хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Жишээ нь цөөнхийн бүлэг төсвийн хяналтын сонсголыг санаачлах, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооноос явуулсан хяналтын сонсголын тайлан, түүнд өгсөн санал дүгнэлтээ нэгдсэн хуралдаанд шууд танилцуулах гэх мэт шинэ боломжууд бий болсон.
Нэг үгээр хэлбэл, Монгол Улсын Их Хурлаас хууль тогтоомжийн биелэлтэд системтэй хяналтыг хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрэн, хангалттай бүрдсэн. Цаашид бид парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал байна. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалт болон түүнд ажлаа хариуцан тайлагнадаг байгууллагуудын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа уялдаа холбоотой, давхардал хийдэлгүй байхад анхаарч, хяналт, үнэлгээг үр нөлөөнд чиглүүлэх нь нэн чухал үүрэгтэй.
Эрхэм гишүүд ээ,
Эрдэмтэн судлаач, салбарын мэргэжилтнүүд ээ
Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлж, түүний нөлөөг нэмэгдүүлэхэд та бүхний сайн туршлага, оролцоо чухал ач холбогдолтой юм.
Монголын ардчилсан засаглалын үндэс суурийг бэхжүүлэн хамгаалахын төлөө цаашид ч тууштай хамтран ажиллахыг уриалж байна. Мөн парламентын хяналтын үйл ажиллагааг тогтмолжуулах чиглэлээр Улсын Их Хурлын Тамгын газар онцгой анхаарч ажиллахыг чиглэл болгож байна.
2024.11.19
Улаанбаатар хот
Улаанбаатар хот
Тод индэр
Ж.Галбадрах: Багшийн хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарт хийх хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах боломжгүй
Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилттэй танилцах, хэрэгжилтийг хангах, багшийн хомсдолыг арилгах, багшийн үнэлэмжийг сайжруулах асуудлыг судалж, санал, дүгнэлт боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн Ж.Галбадрах ахалж байна. Түүнтэй уулзаж ярилцлаа.
-Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилттэй хэрхэн танилцахаар ажиллаж байна вэ?
-Боловсролын ерөнхий хууль батлагдаж хэрэгжиж эхлээд дөнгөж жил гаруй болж байна. УИХ хууль тогтоох үйл ажиллагаанаас гадна хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих үндсэн чиг үүргээ биелүүлэх ёстой. Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилтэд тулгамдсан олон асуудал бэрхшээл үүсч байна. Нэн тэргүүнд багш нарын хомсдол салбарын эмгэнэл болоод байна. Боловсролын сайд 8 дугаар сарын сүүлээр 4200 багш дутагдаж буйг зарласан. Энэ бол сургуулиудаас авсан тоо. Бид цөм хөтөлбөрт тусгасан цагийн дагуу сургууль бүрийн бүлгийн тоонд үндэслэн багшийн тоог гаргахад 7600 багш дутагдалтай гэсэн тооцоолол гарсан. Цаашид сургуулийн норм нормативийг мөрдүүлэх, сургууль шинээр байгуулах тохиолдолд багшийн хомсдол улам л нэмэгдэхээр байна. Багшийн нарын хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарын хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах тухай ярих боломжгүй юм. Манай ажлын хэсэг хамгийн олон гишүүнтэй бөгөөд бид багш нарын хомсдолыг арилгах, багшийн үнэлэмжийг сайжруулах чиглэлд илүү анхаарч ажиллана. Санал, дүгнэлтээ хаврын чуулганаар танилцуулах болно.
-Хуулийн хэрэгжилттэй танилцаад Боловсролын ерөнхий хуульд өөрчлөх санал гаргах боломжтой юу?
-Хуульд өөрчлөлт оруулах тухай биш, хэрэгжилтийн алдаа, оноог хянах чиглэлээр ажлын хэсэг ажиллана гэдгийг онцолж хэлье. Ажлын хэсэг тулгамдсан асуудлуудыг маш сайн сонсож, бодит нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцах чиглэлийг баримтлаж байна. Жишээлбэл, сум орон нутгийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 6, 7 настны сургалтын талаар гишүүдийн гаргасан санал санаачлагыг багш нар, эцэг, эхчүүдтэй хамтран ярилцахаар төлөвлөж байна. Мөн ажлын хэсэг МУБИС зэрэг багш бэлтгэж буй их, дээд сургуульд дээр очиж, багш бэлтгэх бодлого, хяналтын тоог хэрхэн хангаж буй талаар мэдээлэл сонсож, оюутнуудтай уулзалт хийнэ. Энэ мэтчилэн боловсролын шат шатны байгууллагад очиж ажиллан бодит шийдэл гаргах нь үр дүнтэй хэмээн үзэж байна.
-Та боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтад шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх ямар боломж байна гэж харж байна вэ?
-Эдийн засаг өсч, төсөв тэлж байгаа үед боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтыг цаг алдалгүй нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Өнөөдөр улсын хэмжээнд 40-өөс дээш тооны хүүхэдтэй 4860 бүлэгт 214 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Бүр 60 давсан хүүхэдтэй бүлэг 8 байна. Ер нь 1800-аас дээш хүүхэдтэй даац хэтэрсэн сургуульд сургалт хэвийн явуулах боломжгүй, энэ нь эргээд сургалтын чанарт сөргөөр нөлөөлж байгаа. Улсын хэмжээнд ийм даац хэтэрсэн 124 сургуульд 368 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Энэхүү бүлэг дүүргэлт болон сургуулийн даац хэтэрсэн нөхцөлийг хэвийн болгохын тулд бидний хийсэн тооцоогоор даруй 150 сургууль шинээр барих зайлшгүй шаардлагатай байна. Тиймээс боловсролын салбарт хөрөнгө оруулалт маш чухал байгаа тул ирэх 4 жилд Засгийн газрын хэрэгжүүлж эхлэхээр төлөвлөж буй 14 мега төсөл дээр нэмээд 15 дахь мега төслийг боловсролын салбарт хэрэгжүүлэх ёстой гэж үзэж байгаа.
-Багшийн хомсдлыг шийдэх ямар гарц байна гэж та үзэж байгаа вэ?
Багшийн хомсдлыг бууруулахын тулд тэдний үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах нь хамгийн оновчтой шийдэл юм. Хөдөө орон нутагт багшийн хомсдол маш их байна. Тухайн аймаг, сум, дүүргийн ерөнхий боловсролын сургуулийн шилдэг төгсөгчийг багш мэргэжил эзэмшээд эргээд төрөлх сургуульдаа багшлах тохиолдолд сургалтын төлбөрийг 100 хувь хөнгөлөх, суралцах хугацаанд амьжиргааны тэтгэлэг олгох, 5 жил тасралтгүй үр бүтээлтэй ажиллавал гадаадад магистрт суралцуулах, ипотекийн зээлийн хөнгөлөлт үзүүлэх зэргээр багш нарын нийгмийн асуудлыг шийдэх талаар төр дорвитой шийдвэр гаргах ёстой хэмээн үзэж байна.
-Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилттэй хэрхэн танилцахаар ажиллаж байна вэ?
-Боловсролын ерөнхий хууль батлагдаж хэрэгжиж эхлээд дөнгөж жил гаруй болж байна. УИХ хууль тогтоох үйл ажиллагаанаас гадна хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих үндсэн чиг үүргээ биелүүлэх ёстой. Боловсролын ерөнхий хуулийн хэрэгжилтэд тулгамдсан олон асуудал бэрхшээл үүсч байна. Нэн тэргүүнд багш нарын хомсдол салбарын эмгэнэл болоод байна. Боловсролын сайд 8 дугаар сарын сүүлээр 4200 багш дутагдаж буйг зарласан. Энэ бол сургуулиудаас авсан тоо. Бид цөм хөтөлбөрт тусгасан цагийн дагуу сургууль бүрийн бүлгийн тоонд үндэслэн багшийн тоог гаргахад 7600 багш дутагдалтай гэсэн тооцоолол гарсан. Цаашид сургуулийн норм нормативийг мөрдүүлэх, сургууль шинээр байгуулах тохиолдолд багшийн хомсдол улам л нэмэгдэхээр байна. Багшийн нарын хомсдолыг арилгахгүйгээр боловсролын салбарын хөгжил, шинэчлэлд ахиц гарах тухай ярих боломжгүй юм. Манай ажлын хэсэг хамгийн олон гишүүнтэй бөгөөд бид багш нарын хомсдолыг арилгах, багшийн үнэлэмжийг сайжруулах чиглэлд илүү анхаарч ажиллана. Санал, дүгнэлтээ хаврын чуулганаар танилцуулах болно.
-Хуулийн хэрэгжилттэй танилцаад Боловсролын ерөнхий хуульд өөрчлөх санал гаргах боломжтой юу?
-Хуульд өөрчлөлт оруулах тухай биш, хэрэгжилтийн алдаа, оноог хянах чиглэлээр ажлын хэсэг ажиллана гэдгийг онцолж хэлье. Ажлын хэсэг тулгамдсан асуудлуудыг маш сайн сонсож, бодит нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцах чиглэлийг баримтлаж байна. Жишээлбэл, сум орон нутгийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 6, 7 настны сургалтын талаар гишүүдийн гаргасан санал санаачлагыг багш нар, эцэг, эхчүүдтэй хамтран ярилцахаар төлөвлөж байна. Мөн ажлын хэсэг МУБИС зэрэг багш бэлтгэж буй их, дээд сургуульд дээр очиж, багш бэлтгэх бодлого, хяналтын тоог хэрхэн хангаж буй талаар мэдээлэл сонсож, оюутнуудтай уулзалт хийнэ. Энэ мэтчилэн боловсролын шат шатны байгууллагад очиж ажиллан бодит шийдэл гаргах нь үр дүнтэй хэмээн үзэж байна.
-Та боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтад шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх ямар боломж байна гэж харж байна вэ?
-Эдийн засаг өсч, төсөв тэлж байгаа үед боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтыг цаг алдалгүй нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Өнөөдөр улсын хэмжээнд 40-өөс дээш тооны хүүхэдтэй 4860 бүлэгт 214 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Бүр 60 давсан хүүхэдтэй бүлэг 8 байна. Ер нь 1800-аас дээш хүүхэдтэй даац хэтэрсэн сургуульд сургалт хэвийн явуулах боломжгүй, энэ нь эргээд сургалтын чанарт сөргөөр нөлөөлж байгаа. Улсын хэмжээнд ийм даац хэтэрсэн 124 сургуульд 368 мянган гаруй хүүхэд суралцаж байна. Энэхүү бүлэг дүүргэлт болон сургуулийн даац хэтэрсэн нөхцөлийг хэвийн болгохын тулд бидний хийсэн тооцоогоор даруй 150 сургууль шинээр барих зайлшгүй шаардлагатай байна. Тиймээс боловсролын салбарт хөрөнгө оруулалт маш чухал байгаа тул ирэх 4 жилд Засгийн газрын хэрэгжүүлж эхлэхээр төлөвлөж буй 14 мега төсөл дээр нэмээд 15 дахь мега төслийг боловсролын салбарт хэрэгжүүлэх ёстой гэж үзэж байгаа.
-Багшийн хомсдлыг шийдэх ямар гарц байна гэж та үзэж байгаа вэ?
Багшийн хомсдлыг бууруулахын тулд тэдний үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах нь хамгийн оновчтой шийдэл юм. Хөдөө орон нутагт багшийн хомсдол маш их байна. Тухайн аймаг, сум, дүүргийн ерөнхий боловсролын сургуулийн шилдэг төгсөгчийг багш мэргэжил эзэмшээд эргээд төрөлх сургуульдаа багшлах тохиолдолд сургалтын төлбөрийг 100 хувь хөнгөлөх, суралцах хугацаанд амьжиргааны тэтгэлэг олгох, 5 жил тасралтгүй үр бүтээлтэй ажиллавал гадаадад магистрт суралцуулах, ипотекийн зээлийн хөнгөлөлт үзүүлэх зэргээр багш нарын нийгмийн асуудлыг шийдэх талаар төр дорвитой шийдвэр гаргах ёстой хэмээн үзэж байна.
Тод индэр
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Шанхайн экспо”-гийн нээлтэд үг хэллээ
БНХАУ-ын Худалдааны яам, Шанхай хотын Ардын Засгийн газраас жил бүр зохион байгуулдаг “Хятадын олон улсын импортын VII экспо”-гийн нээлт өнөөдөр болж, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ оролцож үг хэлэв.
“Шинэ эрин үед ирээдүйгээ хамтдаа хуваалцъя” уриан дор болж буй энэ удаагийн экспогийн нээлтийн ёслолд Пакистан, Серби, Словак, Узбекистан, Малайз, Казахстан зэрэг орны Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нарын хамт тэрбээр хүндэт зочноор оролцож байна. Монгол Улс анх удаа Ерөнхий сайдын түвшинд парламентад суудал бүхий улс төрийн бүх намын удирдлага, Улсын Их Хурал, Засгийн газрын зарим гишүүний хамт “Шанхайн экспо”-д өргөн бүрэлдэхүүнтэй, хувийн хэвшлийн олон төлөөлөлтэй оролцож буйгаараа онцлогтой.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ази, европын стратегийн уулзварт оршдог Монгол Улс энэхүү экспод идэвхтэй оролцох нь хөрш орон БНХАУ төдийгүй бусад улстай эдийн засгийн харилцаа холбоогоо гүнзгийрүүлэх өргөн боломж нээсээр ирсэн. Энэ онд Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож байгаа. Хоёр улсын худалдааны эргэлт 2023 оны байдлаар 17.6 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Цаашид 20 тэрбумд хүргэхээр талууд зорьж байна. Монгол Улс “Алсын хараа-2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого” зэрэг урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлогоо БНХАУ-ын “Бүс ба Зам” болон “Даян дэлхийн хөгжлийн санаачилга”-тай уялдуулж, “Чайна Энержи”, CNPC буюу Хятадын үндэсний газрын тос, байгалийн хийн корпораци зэрэг томоохон компанитай нүүрс болон эрчим хүчний хосолсон шийдэл, усан цахилгаан станц, төмөр замын төслүүдэд идэвхтэй хамтран ажиллаж байгааг тэмдэглэв.
Мөн Монгол Улсын Засгийн газар асар хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж буй энэ цаг үед гурван гол шилжилтийг хийж, шинэ эдийн засгийн бүтцийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байна. Нэгдүгээрт, AI хиймэл оюун ухаанд түшиглэсэн цахим, ухаалаг технологийг хөгжлийн хурдасгуур болгох, хоёрдугаарт, ногоон хөгжлийн шилжилтийг хэрэгжүүлэх, гуравдугаарт, хүний нөөцийн шилжилтэд анхаарч, ирээдүйн хөгжлөө төлөвлөж байна. Монгол Улсын аж ахуйн нэгжүүд энэ удаагийн Шанхайн экспод дэлхийд танигдсан ноос, ноолуур зэрэг хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээс гадна уул уурхайн салбарынхаа хөгжил дэвшил, зах зээлд өрсөлдөх боломжийг өргөнөөр танилцуулж буй нь цаашид байгалийн баялгийн бэлтгэн нийлүүлэгчээс үйлдвэрлэлд суурилсан ханган нийлүүлэгчийн байр сууринд хүрэх зорилготой. Манай өвөг дээдсийн сургаалд “Монголын За бол Андгай” хэмээх сайхан үг байдаг. Бид хэлцэл бол хэлцэл, гэрээ бол гэрээ хэмээсэн зарчимд тулгуурлан хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй эрх зүйн орчин, цахим нээлттэй засаглал, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг эрхэмлэсээр ирсэн. Бид Та бүхэнтэй харилцан суралцах, харилцан ашигтай түншлэн ажиллахад бэлэн байна гэлээ.
Ерөнхий сайд дараа нь “Шанхайн экспо”-д оролцож буй Монголын аж ахуйн нэгжүүдийн талбайгаар зочилж, амжилт хүслээ. Өнгөрсөн жилүүдэд манай улсын ноос ноолууран бүтээгдэхүүн, шингэн хүнс үйлдвэрлэгчид тус экспод оролцсон бол энэ жил 10 гаруй аж ахуйн нэгж үзэсгэлэнд оролцож байна. Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн гишүүн “Эрдэнэс Монгол нэгдэл”, түүний гишүүн “Эрдэнэс Тавантолгой” компани болон “Ньюком групп”, “Макс групп”, “Капитал Маркет Монгол” зэрэг компани ажиллаж байна. Үзэсгэлэнгийн үеэр Монголын уул уурхайн салбар, хөрөнгө оруулалт шаардлагатай төслүүдийн мэдээллээ хуваалцаж, ирэх жил болох “Mining week-MinePro 2025” арга хэмжээний сурталчилгааг олон улсад танилцуулах юм.
2018 оноос хойш жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 5-10-нд зохион байгуулагдаж буй Шанхайн экспо нь даян дэлхийн хамтын ажиллагаа, худалдааны шинэ боломжийг хамтдаа эрэлхийлэх үндсэн зорилготой. Энэхүү экспо нь хүнс, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, автомашин, ухаалаг үйлдвэрлэл болон мэдээлэл технологи, өргөн хэрэглээний бараа, эрүүл мэндийн бүтээгдэхүүн болон тоног төхөөрөмж, худалдаа үйлчилгээ гэсэн зургаан үндсэн хэсгээс бүрддэг. Түүнчлэн инновацын тусгай хэсэг, олон улсын үндэсний дүр төрхийг харуулсан үзэсгэлэнгийн тусгай хэсэг зэрэг нийт 15 чиглэлээр зохион байгуулагдаж байна.
Зургаан удаагийн экспо зохион байгуулахад 173 улс, бүс нутаг, олон улсын байгууллага оролцож, нийт 420 тэрбум ам.долларын бодит худалдан авалт, борлуулалтын гүйлгээ хийж, 2500 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, инновац, дэвшилтэт шинэ технологийг танилцуулжээ.
-
Тод мэдээ2020/09/28
Дохионы хэл заах, дохионы хэлээр дуу дуулах аргачлалыг заалаа
-
Өнөөдөр2020/07/31
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй
-
Тод мэдээ2021/03/20
Ерөнхийлөгч Х.Баттулга УИХ-ын гишүүн З.Нарантуяагийн нөхрийг ЦЭЦЭД зүтгүүлж байн...
-
Тод мэдээ2023/01/27
13А маягтыг цахимд шилжүүлэх туршилтыг ирэх долоо хоногт эхлүүлнэ