Тод индэр
Монгол Улсын Гавьяат багш, зурхайч Я.Аюурзана: Энэ туулай нь зөөлөн, эм жил учир аливаа үйл хэрэгт тохиромжтой
- Удахгүй туулай жил гарлаа даа. Өнгөрч буй энэ усан бар жилээс бидэнд сургамжтай, анхаарууштай зүйл юу үлдэж байна вэ. Та өөрийн бодлоосоо хуваалцаач.
- Бар жил дуусч, туулай жил гарахад цөөн хоног үлдлээ. Хүн бүр л дурсамж үлдээсэн бар жилээ дүгнэж, өөрийн амжилт бүтээл, алдаа оноогоо цэгнэж, туулай жилийн зорилтоо дэвшүүлж байна.
Бар жил ямраар зурагдаж, ямар болж өнгөрч байгааг эргэн дүгнэж үзэхэд: Бар жилийн хавар салхи шуургатай, зундаа зарим нутагт гандуу, халуун. Зарим нутагт хур тэгшрэх боловч үер усны аюултай. Өвөлдөө хүйтний нигуур их, малын өвчин гарах боловч төл сайтай, малд буянтай, өндөр дээд албан тушаалтнуудад маш ширүүн, тэмцэлтэй. Эгэл ардууд хүнд хэцүү. Худалдаа наймаа тааруу, тэмцэл хөдөлгөөн хямралтай. Томуу зэрэг өвчний нигууртай гэх мэтээр зурагдсан нь болж өнгөрлөө.
Бар жилийн өнгө төлөв болон өөрийнхөө жилийн төөрөг ямар байхыг цаг тооны бичгээс үзэж жил, сар, өдөр, цагийн онцлогт амьдрал, үйл ажил, явдал мөрөө зохицуулж явсан нь гариг эрхсийн сөрөг нөлөөллөөс сэргийлж, эрсдэлд учралгүй тэгш сайхан явж амжилт бүтээл арвинтай, баяр цэнгэлээр дүүрэн байлаа.
- “Үзэсгэлэн” болгогч хэмээх Усан туулай жилийн өнгө төлөв ямар байх бол оо?
- “Үзэсгэлэн” болгогч /үйлдэгч/ хэмээх усан /харагчин/ туулай жил ямар болохыг зурхайн олон зурлагаар харж дүгнэхэд сайхан жил болох төлөвтэй.
Жилийн ноён нурууг тооцож гаргадаг шороон үхрийн зурлагыг нийтээр их ашигладаг юм. Хаврын уур орох өдрийг алдалгүй зөв тооцож гаргаад жил өдрийнх нь таван махбод болон гарч буй жилийн таван махбодын өнгө ямар байгаагаар тооцож гаргадаг зурхайн маш оновчтой нарийн зурлага юм.
Энэ зурлагаар үхэр болон үхэр хариулаачийн өнгийг гаргаж, түүнийхээ өнгө төлөвөөс тухайн жилийн байгаль цаг уур, хүн зоны ахуй байдал ямар байхыг маш тодорхой танин барьж илтэд онон үзүүлдэг зурлага байгаа юм.
Энэ жилийн зураглалыг буулгаж харахад хөх толгойтой, хөх эвэр чих сүүлтэй, цагаан ходоодтой, улаан шийртэй, хөх туурайтай, амаа хамхиж сүүлээ баруун тийш шарвасан,омруу өвчүү нь хөх, ногоон үхэр явж байх юм. Үхэр хариулаач нь хөх дээл гуталтай, шар бүстэй, үсээ зүүн чихнийхээ урдуур, баруун чихнийхээ араар унжуулсан, малгайгаа баруун гартаа барьсан, улаан царайтай, өвгөн хүн олсон шилбүүр бариад үхрийнхээ өмнө гүйж явна.
Дээрх зургаас товч дүгнэж үзвэл хаврын улирлын эхээр цас орж шуурна. Дунд сардаа ч шороон шуурга ихтэй, адаг сардаа хуурайшилт, хавсаргатай. Төл багатай. Зун, намрын эхэн, дунд сард аль алинд нь хур бороотой, үер усны аюулаас сэрэмжлүүлштэй. Зуны адаг сард зарим нутагт гантай, намрын адаг сард нартай, өвлийн эхэн, дунд сард цас ихтэй ч адаг сардаа цас орохгүй, шуурга салхитай. Малаа халдварт өвчнөөс хамгаалах шаардлагатай.
Өвс ургац сайн боловч хураалт багатай. Өндөр дээд албан тушаалтнуудад ээлтэй жил боловч бухимдалтай байхаар байна. Ард нийтдээ хүнд хэцүү, худалдаа наймаа тааруу, хулгай ихтэй, тэмцэл хөдөлгөөн хямралтай, өвчин зовлонтой байхаар зурагдсан байгаа юм.
Хүмүүс шороон үхрийн зургийг нягтлан харж, задлан шинжилж, тайлан уншиж, өөр өөрсдийн үйл ажиллагаандаа хэрэглэж ирсэн уламжлалтай.
- “Үзэсгэлэн” болгогч... Жилийн ёгт нэрийн утга учрыг сайн мэдэхгүй ч үгийн утгаас сайхан жил байх нь гэж таамаглаж байна. Эдгээр ёгт нэрийн тухай бидэнд дэлгэрэнгүй ярьж өгнө үү.
- 12 жилийг таван махбодоор нь үзэхэд энэ жаран жилд усан туулай жил нэг удаа тохиож байгаа нь энэ юм. Жаран жилийг тус бүрд нь өөр өөр ёгт нэрээр нэрлэсэн байдаг нь тэр жилийн өнгө төлөвийг илэрхийлсэн далд утгатай байна. Ер нь зурхайд ёгт нэр их хэрэглэж ирсэн байдаг л даа.
Ламын гэгээний анхдугаар дүр Ц.Лувсанданзанжанцан /1639-1704/ “Үрийн зурхай сайтар номлосон бүхий хураангуй” хэмээх судартаа Усан туулай жилийг “Үзэсгэлэн” үйлдэгч /болгогч/ гэж нэрлэсэн байгаа юм. Тэгээд энэхүү усан туулай жилдээ “Хүмүүн нугууд өвчин үгүй, бие сэтгэл амран, хаад төрөө номчлон тэтгэюү. Хүмүүн нугууд жаргалангийн дуу дуулъюу” гэж номлосон байна л даа. Энэ байдлаас үзэхэд тухайн жилийг ёгтоор нэрлэж, ямар жил болохыг илэрхийлдэг байжээ. Энэ ёгт нэрийн утгаар нь өөрийн чинь хэлж байгаа шиг тухайн жил ямар байхыг хүмүүс ойлгосоор ирсэн байна. Эрдэмтэн мэргэд өвөг дээдсийнхээ жилийг ёгт нэрээр нэрлэж ирснийг одоо хүртэл орхилгүй олон зуун жил хэрэглэсээр иржээ.
- Ер нь туулай жил ямар онцлогтой жил болдог вэ?
- 12 жилийг эр, эм, хатуу, зөөлөн жил гэж ялган үздэг. Өнгөрч буй бар жил бол эр хатуу жил байлаа. Зарим хүмүүс зарим нэг үйл хэргээ хатуу жилд цээрлэж, зөөлөн жилд гүйцэтгэхээр хойшлуулсан ч байдаг. Энэ туулай бол зөөлөн, эм жил учир аливаа үйл хэрэгт тохиромжтой, эерэг жил байх болно. Гэвч зарим нэг хүн танаас урваж шарваж, туулай шиг тогтворгүй байдал үзүүлж болзошгүй тул ажил явдалдаа хянуур бай, муу хүнээс сэрэмжил, түүнд бүү найд.
- Ер нь туулай жилд төрөгсөд ямар ааш араншинтай хүмүүс байдаг вэ?
- Хүний төөрөг бол зөвхөн жилээр тодорхойлогдохгүй л дээ. Манай хүмүүс төрсөн өдрийн төөрөг, гарсан өдрийн гариг мэднэ гэж цэцэлж байдаг даа. Жилээс гадна сар, өдөр, гараг, цаг, мэнгэ, орд, од гээд олон зүйлээр тэр хүний бусдаас ялгарах шинж илэрнэ.
Гэхдээ төрсөн жил бол нэг тодорхой үзүүлэлт болно л доо. Зурхайд амин махбод, бие махбод, эрхтэн махбод, хийморь махбод, сүлд махбод гэж бий. Амин махбодоор усан туулай жилтэй хүн ямар байх вэ? гэх мэтээр таван махбодоор үзэх жишээтэй. Нийтлэг байдлаас нь товч дурдвал туулай жилтэн биеэ даасан, авьяас билэгтэй, нэр алдартай, сайн үйлийг эрхэмлэгч, хянамгай, мэдрэмжтэй, уур багатай, ухаалаг, хариуцлагатай, худалдаа наймаа, тоглоом наадам, бүжиг урлаг, спорт гэх мэт хөдөлгөөнтэй үйлд сайн.
Усан махбодтой учир чимээгүй тайван боловч байнгын оролдлогоороо зорилгодоо хүрч амжилт олдог. Хүчтэй эсэргүүцлийг дарах, номхотгох чадвартай. Аливаа зүйлд амархан зохицох чадвартай гэх мэт олон сайн чанар бий.
- Энэ жил ямар, ямар жилтэй хүмүүс онцгойлон засал хийлгэх ёстой вэ?
- Мэдээж туулай жилтэй хүмүүс жил орж байгаа учир тусгайлан заслаа хийлгэх ёстой. Үүнийг манайхан сайн мэдэж, заслаа хийлгэдэг. Энэ жил морь, хулгана жилтэй хүмүүс бага харш, тахиа жилтэй хүмүүс их харш жил гарч буй учир анхаарч зохих заслаа хийлгэх хэрэгтэй. Мөн дөрвөн ногоон мэнгэтэй хүмүүс мэнгэ голлох учир мэнгэний засал хийлгэнэ. Нашиддүрсүм, гүймигийг засуулах гэж бий. Хонь, гахай жилтэй хүмүүсийн ивээл жил гарч буй боловч гүймиг тохиох тул тусгайлан засал хийлгэх ёстой. Урвасан жил, эрхшээсэн мэнгэ, ямар суудалд сууж буйгаа мэдэж зохих цээрийг анхаарч заслаа хийлгэх ёстой.
- Засал хийлгэлгүй үл хайхардаг хүмүүс байдаг шүү дээ. Жилийнхээ засал номыг хийлгэхгүй байснаар ямар үр дагавар гарч болох вэ?
- Хүн төрөлхтний олон мянган жил ашиглаж ирсэн нэн чухал зурхайн зурлагыг анхаарч ашиглахгүй явж эрсдэлд орж байгаа нь харамсалтай.
Өвчин зовлонд учирсан, осол эндэлд орсон, гай гарз гарсан, хэл аманд өртсөн гэх мэт нөхөж баршгүй зовлонд унаж, амь насаа ч алдсан хүмүүсийг үзэхэд жил орсон, харш жил нь тохиосон, нашидүрсүм, гүймиг, мэнгэ суудлын гэх мэт заслаа хийлгээгүй байх нь бий.
Өдөр, шөнө ээлжлэн эргэлддэг энэ орчлонд од эрхсийн сайн муу нөлөөлөл дор байгаа бидэнд гариг эрхсийн сөрөг нөлөөлөл ирж байдаг. Гагцхүү түүнээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор олон зуун, мянган жилийн тэртээгээс эрдэмт дээдсийн хүн арддаа туслах гэсэн нэгэн үзүүрт сэтгэлээр гаргасан энэ сайхан дээдийн номыг хэрэглэх нь хүн бүрийн анхааран авах ус агаар лугаа адил чухал нэгэн зүйл юм л даа.
- Заслын номоо заавал зурхайчид хандаж бичүүлэх ёстой юу. Сонин дээр гарснаар бичүүлчих нь зөв үү.
- Сонин, ном дээрээс хараад тохирох заслаа хийлгэж болно л доо. Гэхдээ яг өөртөө тохирсон оновчтой заслаа хийлгэе гэвэл зурхайчид хандсан нь дээр.Оновчтой болно. Зарим хүмүүс ижил жилтэй юм чинь адил засалтай гэж ойлгох нь бий. Жил ижил боловч ялгарах зүйл бас байж болно шүү дээ. Жилийн төөргийн чулууны үр хийгээд бусад олон зүйлээс шалтгаалан хийх засал хүн бүрт өөр байхыг анхаарах хэрэгтэй.
- Цаг үе нь ийм юм даа. Онлайнаар заслын номоо уншуулчхаж байна. Энэ нь хэр “чанартай” засал болдог юм бол доо.
- Цахим орчинд бид байгаа болохоор үүнийг ашиглаж бололгүй яах вэ. Гэхдээ лам багшийнхаа дэргэд суугаад ном уншуулж засал хийлгэх нь түүнтэй харьцуулшгүй. Ярьж харьцах, хандлага бишрэл өөр шүү дээ. Дээдийн ном тарнийн авианы давтамжийн хүч, адис жанлав гэж агуу юм байна.
- Эсвэл орон зайнаас үл хамааран, сүжиг чухал уу?
- Сүжиг хамгийн чухал. Сүжиг байж итгэл оршино. Үнэнхүү итгэл бишрэл байж чухаг дээд гуравт аврал одуулна шүү дээ. Ингэснээрээ түүнд чухаг дээд гурвын авралын ач тус ирнэ. Үүнд орон зай хамаарахгүй.
- Урилга хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
Б.Бат-Эрдэнэ: Бидний хувьд роботоо найдвартай ажиллах байдал дээр нэлээд анхаарч ажилласан
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор "РОБОКОН 2025" Олон улсын роботын тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 22-ноос 26-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдана. Энэ тэмцээн Монгол Улсаас хоёр баг оролцож байгаа. Багуудын бэлтгэл хэрхэн хангагдаж байгаа талаар ШУТИС-ийн МХТС-ийн Электроникийн тэнхмийн багш Б.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
“ABU Робокон 2025 ” олон улсын тэмцээн удахгүй болох гэж байна. Энэ тэмцээнд оролцох багууд бэлтгэлээ хэр хангаж байна бэ?
-Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээндээ амжилттай оролцсон. Олон улсын тэмцээнд гаднын томоохон улс орны аваргууд оролцох учраас догдлол, бага зэргийн айдастай байна. Туршилтын роботуудаар бэлтгэлээ боломжийн хангаж байна.
-Энэ удаагийн тэмцээнд 14 орны баг оролцож байгаа. Өрсөлдөгч багуудаа хэр судалсан бэ?
-Бид Япон улсын Робокон тэмцээнийг очиж үзсэн. Япон багууд бол үнэхээр сайн юм байна лээ. Мөн Тайланд, Хонконг, Вьетнам улсын үндэсний тэмцээний бичлэгийг үзсэн. Эдгээр улсын багуудын тоглолтын стратегийн талаар ерөнхий ойлголтыг авсан. Бид хэрхэн тоглох стратеги төлөвлөгөө гаргаж, бэлтгэлээ хийж байна. Олон улсын тэмцээн Монгол Улсад зохион байгуулагдаж байгаа учраас оролцогч оюутнуудын маань хувьд нутгийн тэнгэр ивээнэ гэдэгт итгэж байна. Бидний хувьд роботоо найдвартай ажиллах байдал дээр нэлээд анхаарч ажилласан.
-Тоглолтын үед техникийн саатал гэмтэл гарахыг үгүйсгэхгүй. Техникийн бүрэн бүтэн байдлаа хэр хангаж байна?
-Тоглолтын үед гарч болох томоохон эвдрэл, гэмтэл саатлаа гаргахаас урьдчилан сэргийлэх сэлбэг хэрэгслээ бэлдэн ажиллаж байна.
-Энэ жилийн тэмцээний онцлог нь сагс бөмбөг учраас хөдөлгөөн шидэлт нэлээд их хийгдэнэ?
-Үндэсний тэмцээн болон бусад орны тэмцээнүүдийг харахад Роботуудын эвдрэл их ажиглагдаж байна. Залах үед, хурдтай явж байгаад мөргөлдөх үед эвдрэл гэмтэл гарах тохиолдол ажиглагдаж байна.
- Роботод бүтээх явцад хүндрэлтэй зүйл гарч байсан уу. Роботоо бүтээхэд хэр их хугацаа зарцуулсан бэ?
-Үндэсний роботын тэмцээнд оролцох бэлтгэлээ есөн сараас эхэлж хангасан. Роботуудаа 11 дүгээр сараас хойш эхлэн бүтээж 7-8 төрлийн робот бүтээн туршсан. Робот бүтээж туршиж үед бидний хүссэн үр дүнд хүрэхгүй тохиолдолд дараа санаагаа хэрэгжүүлж ажилласан. Үндэсний аваргад оролцохдоо 7-8 робот бүтээж туршсан бол олон улсын тэмцээнд зориулж 10 орчим робот бүтээж туршсан байна. Олон улсын багууд маш хурдтай хүчтэй, технологийн шийдэл нь сайн зүйлүүд ажиглагдаж байгаа. Бид ч гэсэн дутахгүй өрсөлдөнө гэж төлөвлөж байна.
-Роботоо бүтээхдээ тоног төхөөрөмжөө яаж шийддэг бэ?
-Оюутнууд өөрсдийн роботын бүтээж байгаа учраас багш нараас зөвлөгөө авч роботын шийдлээ өөрсдөө олж бүтээдэг. Манай сургууль электроник програмчлалын сургууль учир роботын механик шийдлийг бүтээж туршихад хугацаа их зарцуулдаг. Сүүлийн жилүүдэд “Робот ба Хиймэл оюун ухаан” механик, электроник, хиймэл оюун ухаан нийлсэн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буй учир энэ дутагдлыг нөхөж чадаж байгаа гэж үзэж байна. Робот бүтээхэд хөрөнгө санхүүгийн зардал мөш их гардаг. Зарим тохиолдолд үүнээс үүдэн рбоботын шийдлээ турших боломжгүй тохиолдол ч байдаг. Нэг, хоёрдугаар курсийн оюутнуудын хувьд дөнгөж мэргэжлийнхээ хичээлтэй танилцаж байгаа учраас роботуудаа хялбар, энгийн шийдлээр бүтээсэн. Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээний роботоо сайжруулаад оролцож байна. Харин нөгөө баг маань 3-4 курсийн оюутнууд байгаа учраас ахисан түвшний шийдлүүдийг роботууддаа хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.
-Өрсөлдөгч багтай тоглох тактикаа боловсруулж байгаа биз дээ?
-Тодорхой хэмжээнд боловсруулж байна. Япон улсын роботод тохолт хийдэг. Бидний хувьд тохолт гэхээс илүүтэй шидэлтүүд дээр анхаарч тоглоно. Мөн хамгаалалтаа сайн хийж тоглоно. Тухайн үед тоглолт явц хэрхэн өөрчлөгдөхийг таашгүй. Амжилт гаргахын төлөө хичээнэ дээ. Алдаа бага гаргаж хугацаа сайн тооцоолох, багийн гишүүд хоорондоо сайн ойлголцож, тоглох ёстой. Өмнө зохион байгуулагдаж байсан робокон тэмцээнд спортын чиглэл байгаагүй. Талбай дээр уралдаж, янз бүрийн зүйлийг байрлуулдаг байсан. Энэ жилийн тэмцээний хувьд спортын чиглэл, хоорондоо хөдөлгөөн хийж тоглох учраас нэлээд өвөрмөц болно. Бидний хувьд өөрсдөө сагс тоглож үзээд роботын хөдөлгөөн ийм байх ёстой гэдэг тооцооллоо хүртэл гаргаж байгаа.
-Тоглолтын хугацаа ямар байх вэ?
-Тоглолтын хугацаа 2 минут 40 секунд, нэг удаагийн довтлогын хугацаа 20 секунд байдаг Бидний хувьд 4-5 удаагийн довтолгоондоо нэлээд сайн оноо цуглуулахаар хичээж байна.
-Үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээнд ШУТИС-ийн Мэдээлэл холбоо технологийн сургуулийн хоёр баг амжилттай оролцож тэргүүлсэн?
-Нэг, хоёрдугаар курсийн оюутнуудын баг буюу “Түвшин электроник” баг тоглолтын бэлтгэлээ маш сайн хангасан. Харин нөгөө багт ахлах курсийн оюутнууд байсан. Роботын шийдлүүд нь арай өөр байсан учраас роботоо бүтээхэд их хугацаа зарцуулж тоглолтын бэлтгэлээ арай бага хийсэн нь үндэсний тэмцээний явцад ажиглагдсан.
Тод индэр
Г. Агааноров: “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR ” олон улсын тэмцээнд 13 орны 14 баг оролцоно
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR ” олон улсын тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 22-ноос 26-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдана. Энэ удаагийн тэмцээн Монгол Улсаас хоёр баг оролцож байгаа. “ABU РОБОКОН 2025 ULAANBAATAR” олон улсын төслийн Ерөнхий продюсер Г.Агааноровтой ярилцлаа. Тэрбээр 2004 оноос “ABU Robocon” олон улсын роботын тэмцээнтэй холбогдож, өнөөг хүртэл сэтгэл зүрхээ зориулан ажиллаж байна.
-Та манай уншигчдад “ABU Робокон” олон улсын роботын тэмцээний талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?
-“Робокон” тэмцээн Япон улсаас үүсэлтэй. Анх зөвхөн тухайн орны үндэсний тэмцээн байсан бол хожим Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо (ABU)-гоор дамжин, Ази, номхон далайн бүсийн орнуудын тэмцээн болсон түүхтэй. Монголын үндэсний олон нийтийн радио, телевиз, Ази номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо (ABU)-ны гишүүн телевиз. Энэ хүрээнд тус холбооноос зохион байгуулдаг “Робокон” тэмцээнд Монгол Улсын баг 2002 оноос оролцож эхэлсэн түүхтэй.
Манай улс “Робокон” тэмцээнд 23 жил оролцож байгаа. Олон улсын “Робокон” тэмцээнийг жил бүр гишүүн орнуудад зохион байгуулагддаг. онцлогтой. Монгол Улс “ABU Robocon” олон улсын тэмцээнийг анх 2019 онд зохион байгуулж байсан. Зургаан жилийн дараа буюу 2025 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн У.Хүрэлсүхийн ивээл дор зохион байгууллагдаж байна.
-Энэ удаагийн тэмцээнд хэчнээн баг оролцож байгаа бэ?
“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээнд Камбож, Египет, Фижи, БНХАУ-ын засаг захиргааны онцгой бүс Хонконг, Энэтхэг, Индонез, Япон, Малайз, Монгол Непал, Шри Ланка, Тайланд, Вьетнам улсын багууд оролцоно. Нийт 13 орны 14 багийн 400 гаруй оролцогчид ирнэ. Зохион байгуулагч улс давуу эрхтэйгээр хоёр баг оролцуулдаг.
Монгол Улсаас оролцож байгаа хоёр багийн хувьд 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 24-нд болсон “Робокон” үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээнд ШУТИС-ийн Мэдээлэл холбоо технологийн сургуулийн “Түвшин Электроникс”, “HICH TECH” багууд амжилттай оролцож тэргүүн байр болон дэд байрыг эзэлж олон улсын тэмцээнд оролцох эрхтэй болсон.
-Монголд зохион байгуулагдаж буй “ABU Робокон” тэмцээн өмнөх жилүүдээс юугаараа онцлог вэ?
-“Робокон” тэмцээнийг зохион байгуулж буй улс орон дүрмээ өөрсдөө боловсруулдаг. Тэмцээний дүрмийг хоёр жилийн хугацаанд Токио хотын их сургуулийн доктор, МУИС-ийн багш Ө.Батбаяр боловсруулж 2024 оны наймдугаар сард Вьетнам болсон олон улсын тэмцээн дээр Монгол Улс дүрмээ танилцуулсан юм.
2019 онд анх зохион байгуулж байхдаа Монгол орны газар нутаг бүсчлэлийг харуулсан говь, хангай, тал хээр, уулын бүсэд түүх соёлыг уялдсан даалгаварыг биелүүлж байсан. Нэг зүйлийг хэлэхэд Монголчууд XIII зуунд Чингис хаан алт, мөнгөн гэрэгэг бусад орнуудад элч илгээж байсан нь өнөө цагийн гадаад паспорт, шуудан харилцааны эхлэлийг тавьж байсан. Монгол Улсын түүх соёлыг олон улсад Робоконоор дамжуулан сурталчилан танилцуулж байсан. Харин энэ жилийн тухайд дэлхийн дахинд оюутанзалуучуудын сонирхлыг маш их татаж байгаа Сагсан бөмбөгийн спортоос санаа сэдэл авч хийж байгаа. Тухайлбал, хоёр роботод стандарт сагсны шалыг бодвол арай бага буюу 15x8 харьцаатай, сагсны шийдний өндөр нь 2м 43 см болгосон. Улаан, хөх талын багууд талбай дээр сагсан бөмбөгийн дүрмээр тоглоно.
-“Робокон” тэмцээн зохион байгуулах орныг хэрхэн шалгаруулдаг юм бэ?
-Манай улсын дараа буюу 2026 онд Хонконг олон улсын Робокон тэмцээнийг зохион байгуулна. Ерөнхийдөө 2-3 жилийн өмнө саналаа өгдөг. Тухайн саналдаа тэмцээн зохион байгуулах дүрмээ боловсруулж, танилцуулдаг. Тэмцээн зохион байгуулах асуудлыг Ази, Номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбоо шийддэг.
-Монгол Улсаа төлөөлж оролцож байгаа хоёр багийн бүрэлдэхүүн хэчнээн оюутан залуучууд багтаж байгаа бэ?
-Робокон тэмцээнд зөвхөн оюутнууд оролцдог. Нэг багт үндсэндээ гурван гишүүн, багштайгаа хамт оролцдог. Багийн туслах гишүүдтэйгээ 12-15 хүний бүрэлдэхүүнтэй байдаг юм. Бусад хөгжөөн дэмжигчээр оролцдог.
Оюутнуудын мэдлэг чадвар ур ухаан, хэр их хөдөлмөрлөж, бэлтгэл сургуулилт сайн хийж, үйлдлээ сайн гүйцэтгэсэн амжилт гаргадаг. Монголын баг үйлдлээ хурдан гүйцэтгэж олон оноо авах тал дээр илүү анхаарч, бэлтгэлээ хангаж байгаа.
Манай улсын хувьд хоёр удаа дэд байрт шалгарч байсан. Өнгөрсөн 2019 онд эх орондоо зохион байгуулахдаа дэд байр эзэлж байсан. Мөн цар тахлын үед онлайноор оролцож дэд байранд шалгарч байсан. Энэ удаа Монгол Улсын баг амжилтаа ахиулж, тэргүүн байранд орохын төлөө бэлтгэлээ хангаж байна. Энэ олон жилийн хугацаанд хамгийн их амжилт үзүүлсэн роботуудтай баг бол Вьетнам, БНХАУ, Япон улс юм.
-Тэмцээн хэзээ болох вэ?
-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээн 2025 оны наймдугаар сарын 24- нд “Аса Арена”-д 10:00 цагт хэсгийн тоглолт эхэлнэ.
-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээний нээлтэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх үг хэлж, оролцож байгаа оюунтан залуучуудад мэндчилгээ дэвшүүлнэ. Тэмцээнийг МҮОНРТ шууд дамжуулна.
-Тэмцээний тоглолтын минут богино уу?
-Өнгөрсөн жилүүдэд зохион байгуулагдаж байсан тэмцээн талбай дээр хоёр зэрэг үйлдлээ гүйцэтгэдэг байсан. Хугацаан гурван минут байсан. Энэ жилийн тэмцээн сагс учраас том талбай дээр явагдаж байгаа учраас 7-10 минутын хугацаанд явагдана. Зарим тохиолдол 12 минут ч болж байгаа. Ерөнхийдөө хугацаа харилцан адилгүй байна.
-Тэмцээн эхлэхэд цөөхөн хоног үлдлээ. Бэлтгэл ажил хэдэн хувь хангагдсан бэ?
-Бэлтгэл хангагдаад жигдэрч байгаа. Миний хувьд Робокон тэмцээний зохион байгуулалт дээр олон жил ажиллаж байна. Бидний хувьд 2010 оноос хойш олон улсын тэмцээн зохион байгуулна гэж ярьсаар байж 2019 онд анх удаа зохион байгуулж байсан. Энэ төслийг хэрэгжүүлэхэд оролцогч сургууль болон удирдаж оролцож байгаа багш хамгийн чухал нөлөө үзүүлдэг. Олон багшийн хүч чармайлт, хөдөлмөр зүтгэл дээр Монголын багийн амжилт бий болдог. Монголчууд оюуны асар их мэдлэгтэй. Ази, Номхон далайн орнуудын оюутан залуучуудаас дутахгүй. Ер нь энэ тэнцүү өрсөлдөх чадвартай. Робокон тэмцээний 23 жилийн хугацаанд ойролцоогоор 5000 орчим оюутан залуучууд багийн үндсэн болон туслах гишүүн оролцсон байна. Робокон тэмцээн оролцож байсан хүүхдүүд их мундаг явдаг. Онолын мэдлэг, практиктай хослуулж явуулдаг учраас оюутан залуучуудад мэдлэг ур чадвар, бүтээлч сэтгэлгээ, цагийн менежмент зэргийг хослуулж чаддагаар бусдаас давуу талтай. Робокон оролцож байсан оюутан залуучууд Оюутолгой, Эрдэнэс тавантолгой, Эрдэнэт үйлдвэр зэрэг Монголын томоохон бүтээн байгуулалтын ажилд манлайлан ажиллаж байна.
-Зохион байгуулалтын багт нийт хэдэн уран бүтээлч ажиллаж байна вэ?
-“ABU ROBOCON 2025 ULAANBAATAR” олон улсын тэмцээний зохион байгуулалт дээр МҮОНРТ-ийн уран бүтээлчид болон инженер техникийн ажилчид, сайн дурынхантай нийлээд 200 гаруй хүмүүс ажиллаж байна. Энэ жилийн тэмцээнд Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар дэмжигчээр оролцож байгаа. Харин ерөнхий ивээн тэтгэгчээр Зуун манлай бүтээн байгуулалт Монгол Улсын Баатар "Эрдэнэт үйлдвэр" ТӨҮГ, Монголын харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн тэргүүлэгч “ Энгийн ухаалгаар” уриатай Мобиком оролцож байгаа. Мөн “Аса арена”, Z.com, MindTech,KSJ зэрэг компаниуд ивээн тэтгэгчээр оролцож байгаа юм.
Тод индэр
Артерийн судсаар химий тариа хийх нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дүнтэй эмчилгээ хийх боломжийг олгодог
БНХАУ-ын Гуанжоу хотод байрлах “Modern Cancer Hospital Guangzhou” буюу Гуанжоугийн орчин үеийн хавдрын эмнэлгийн Интервенцийн эмчилгээний тасгийн эмч Бан Жун Хуатай ярилцлаа. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй олон оронд хавдрын 18-20 төрлийн эмчилгээг санал болгодог болсон. Түүний нэг нь химийн эмчилгээ. Гэхдээ химийн эмчилгээг маш нарийн мэс заслын аргаар, хавдрын голомт руу чиглэсэн байдлаар хийдэг болоод байгаа юм.
-Та өөрийгөө танилцуулаач, хими эмчилгээний чиглэлээр хэдэн жил ажиллаж байна вэ?
-Сайн байцгаана уу, би Гуанжоугийн Орчин үеийн эмнэлгийн Интервенцийн эмчилгээний тасгийн эмч Бан Жун Хуа байна. Би энэ салбарт 25 гаруй жил ажилласан туршлагатай. Харин хавдрын Интервенцийн эмчилгээгээр сүүлийн 15 жилийн турш ажиллаж байна. Манай эмчилгээний аргыг сонгосон нийт өвчтөний тоо 20 мянгаас давсан бөгөөд хүний биеийн бүх хэсгийн хавдрын эмчилгээг хийж ирсэн. Бид олон жилийн турш хавдрын эмчилгээний чиглэлээр ажилласан туршлагатай.
-Химийн эмчилгээг нарийн судсаар биш бичил мэс заслын аргаар, артерын судсаар хийхэд сөрөг нөлөө бий юу?
-Интервенцийн эмчилгээ нь 40–60 жилийн түүхтэй. Манай эмнэлэг байгуулагдсан цагаасаа хойш энэ технологийг ашигласан байдаг. Энэ нь бүрэн боловсорсон, найдвартай эмчилгээний арга тул ямар нэг сөрөг үр дагавар байхгүй, санаа зовохгүй байж болно. Энэхүү эмчилгээ нь дүрс оношлогооны төхөөрөмжийн тусламжтайгаар удирдан чиглүүлж, зүү эсвэл катетер ашиглан хавдрын байршилд маш нарийвчлалтай хүрч очин шаардлагатай эмчилгээг хийдэг. Манай Интервенцийн эмчилгээ нь артерийн судсаар дамжин орж, хавдарт цусан хангамж өгдөг судсыг олж илрүүлээд, өндөр тунгаар хими эмийг яг тэр судас руу нь тарьж өгдөг гэдгээрээ давуу талтай.
-Эмчилгээний үр дүн нарийн судсаар химийн тариа хийж эмчилснээс илүү гэж ойлголоо. Энэ талаар та дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?
-Артерийн судсаар дамжуулан өгөх эмийн концентраци буюу хавдар руу чиглэсэн нөлөөлөл нь венийн судсаар тарьдаг уламжлалт аргынхаас 10 дахин өндөр байдаг. Энэ нь хавдарт маш өндөр тунтай, үр дүнтэй эмчилгээ хийх боломжийг олгодог. Хэрвээ тухайн судсанд тохирсон нөхцөл байвал бид хавдрын цусан хангамжийг хаах эмчилгээ болох судас боох буюу эмболизаци аргыг ашиглах боломжтой. Ерөнхийдөө хавдрын эмчилгээнд эм хийх хоёр зам бий. Уламжлалт арга бол венийн судсаар хийх. Харин бид артерийн судсаар дамжуулан хийх аргыг ашигладаг юм. Артерийн судсаар хийх арга нь дараах хэд хэдэн давуу талтай.
Нэгдүгээрт, Хавдарт маш нарийн чиглэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хавдрын бүсэд эмийн концентраци маш өндөр байхад, эргэн тойрон дахь эрүүл эдүүдэд эмийн концентраци харьцангуй бага байдаг. Иймээс зорилтот хэсэгт өндөр тунтай эмийн нөлөө үзүүлэх боломжтой бөгөөд энэ нь хавдрын эмчилгээнд маш их үр дүнтэй байдаг.
Хоёрдугаарт, артерийн судсаар хийх хими нь мөн бүтэн биеийн хими эмчилгээний үйлчилгээг үзүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл, венийн судсаар өгдөг уламжлалт аргын үр нөлөөг давхар үзүүлдэг гэсэн үг.
Гуравдугаарт, энэ арга нь дархлааны системд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага, богино хугацаанд хязгаарлагддаг. Мөн артерийн аргаар хийх хими эмчилгээ нь судасны гэмтэл бараг үүсгэдэггүй. Хэрвээ гэмтэл гарсан ч гэсэн энэ нь хавдрыг тэжээж буй судсанд хамаарах тул хавдарт цусан хангамж багасах нь эмчилгээний үр дүнг сайжруулна.
Нарийн судсаар эм хийх үед ихэвчлэн гаднах, өнгөц байрлалтай судаснууд гэмтэл авах магадлалтай байдаг. Тиймээс төв судсанд гуурс тавьсны дараа эмийг хийх шаардлагатай болдог. Энэ нь мөн адил бага зэргийн инвазив буюу жижиг хэмжээний мэс ажилбар юм. Манай артерийн замаар хийх эмчилгээтэй адилхан бөгөөд үндсэн ялгаа төдийлөн байхгүй.
-Артерийн судсаар хийх хими эмчилгээг бүхий л төрлийн хорт хавдрын үед ашиглах боломжтой юу. Байрлалаасаа хамаараад хийх боломжгүй байх тохиолдол бий юу?
-Биеийн бүх хэсгийн хорт хавдарт артерийн судсаар хүрсэн тохиолдолд бид эмчилгээ хийх боломжтой байдаг нь нэг давуу талтай. Нарийн судсаар хийх эмчилгээнээс давуу талтай өөр нэг зүйлийг хэлье. Хэрвээ артерийн замаар эм хийсний дараа хэрэв тухайн үед бөглөлт хийхэд тохиромжтой судас байвал бид тэр судсуудыг боож, эмболизаци хийж чаддаг. Ингэснээр хавдрын цусны хангамжийг тасалдуулж чаддаг юм.
-Танай эмнэлэгт хийж байгаа химийн тарианы чанарын талаар та юу хэлэх вэ?
-Дэлхий даяар ашигладаг, хамгийн чанартай эмнүүдийг бид эмчилгээндээ хэрэглэдэг. Хэрэв өвчтөн шаардлагатай гэж үзвэл гадаадаас импортолсон эмийг ч хэрэглэж болно. Эсвэл Хятадад үйлдвэрлэсэн дотоодын эмийг ч ашиглаж болно. Аль аль нь чанарын баталгаатай бөгөөд ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй. Эдгээр эмүүд нь холбогдох зөвшөөрлийн дагуу үйлдвэрлэгдсэн бөгөөд дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, эмчилгээний зориулалтаар нийлүүлэгддэг.
Гэхдээ тухайн өвчтөн бүрийн эмчилгээний төлөвлөгөө нь Хятадад ирснийх нь дараа тодорхой болдог. Бид өвчтөн бүрийн онцлогт тохируулсан, хувийн буюу индивидуалчлагдсан эмчилгээний горим боловсруулдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүн бүрийн биеийн байдлаас шалтгаалан зөвхөн түүнд тохирсон эмчилгээний хувийн төлөвлөгөө гаргадаг юм. Эмийн чанар, технологийн дэвшил бол аль батлагдсан, боловсронгуй болсон. Өвчтөнд яаж нөлөөлөх, үр дүн гарах нь эмчийн ур чадвар, туршлагаас хамаардаг гэдгийг энд зориуд дурьдаж хэлье.
-Дэлхий дээр химийн эмчилгээтэй холбоотой шинэ аргууд ойрын үед нэвтрэх үү. Магадгүй Хятад улсад ч юм уу тийм туршилт хийж байгаа, шинэ эмчилгээ нэвтрүүлэх гэж байгаа талаар мэдээлэл байна уу?
-Шинэ төрлийн хими эмчилгээний эмүүд гарч ирж магадгүй. Гэхдээ одоогийн энэ технологи бол аль хэдийнэ батлагдсан, тогтсон арга юм. Та мэс заслыг жишээ болгож бодоход, аль хэсэгт хийх вэ гэвэл биеийн аль ч хэсэгт хийх боломжтой шүү дээ. Энэ л зарчим юм. Өөрөөр хэлбэл, шинэ төрлийн судас боох буюу бөглөх материалууд болон шинэ хими эмчилгээний эмүүд дээр голчлон судалгаа хийгдэж байна. Мэдээжийн хэрэг, энэ чиглэлд ахиц дэвшил гарна. Учир нь дэлхийн шинжлэх ухаан, технологи тасралтгүй хөгжиж байгаа учраас анагаах ухааны чиглэлийн дэвшлүүд ч мөн адил уялдаа холбоотойгоор хөгжиж байна.
